چشم طمع ترکیه به موصل/ گزینه‌های پیش روی عراق

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- فرزاد فرهادی: روابط عراق و ترکیه اخیرا بیش از هر زمان دیگری متشنج شده است. این موضوع به تمدید حضور نظامیان ترکیه در عراق از سوی پارلمان ترکیه و مواضع و اظهارات رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری و نیز دیگر مقامات ترکیه ای علیه بغداد مربوط می شود.

تعداد نیروهای ترکیه ای در عراق را ۲۰۰۰ نفر تخمین زده اند که حدود ۵۰۰ نفر از آنها در بعشیقه در غرب موصل حضور دارند.

پارلمان عراق با اجماع مخالفت خود را با حضور نظامیان ترکیه در این کشور اعلام کرد و احضار سفیر ترکیه در بغداد را خواستار شد. وزارت خارجه عراق نیز واکنش شدید اللحنی به دخالتهای اردوغان و تصمیم پارلمان ترکیه درباره تمدید حضور نظامیان این کشور در عراق، نشان داد.

سفیر ترکیه از سوی وزارت خارجه عراق فرا خوانده شد. این تنش و جنگ کلامی میان عراقی ها و ترکیه هنوز ادامه دارد.

ترکیه در حال حاضر علاوه بر اینکه عملا با اصرار بر مشارکت در عملیات موصل دخالت آشکاری در امور عراق انجام می دهد انگیزه های پنهان تاریخی خود در طمع به شمال عراق را نیز پنهان نمی کند. آنکارا مدعی است که انگلیس اراضی ترکیه را بر اساس پیمان سایکس-پیکو تقسیم و به عراق ملحق کرده است.

نکته دیگر اینکه؛ ترکها مدعی هستند که برای مقابله با داعش در عراق حضور دارند و احدی نمی تواند مانع از آنها شود اما سئوالی که در اینجا مطرح می شود این است که چرا آنها مثلا در عملیات الانبار یا صلاح الدین تا دیگر مناطق ضد داعش ابراز علاقه نکردند؟ چه اصراری بر روی عملیات موصل است؟

مقامات ترکیه در پاسخ به مخالفت عراقی ها مدعی هستند که چرا عراقی به حضور آمریکایی ها در عراق اعتراض نمی کنند؟ پاسخ روشن است؛ اولا نیروهای مردمی و مقاومت عراق همواره با اشغالگران آمریکایی مقابله کرده و همین مبارزات آمریکایی ها را مجبور به عقب نشینی از عراق در سال ۲۰۱۱ کرد. در ثانی نظامیان آمریکایی طبق توافق میان بغداد و واشنگتن حضور دارند.

ناحیه بعشیقه

ناحیه بعشیقه در استان نینوا در شمال عراق و در ۱۲ کیلومتری شمال غرب شهر موصل قرار دارد. کلمه بعشیقه یا بحشیقه واژه ای آرامی است. و آنگونه که در کتاب تاریخ مناطق عراق نوشته عبدالرزاق الحسنی آمده است که به مفهوم خانه آسیب دیدگان است.

یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان از بعشیقه به عنوان یکی از شهرهای نینوا در شرق دجله که رود در میان بوستانهای آن جاری و دارای داراماره است و دارای بوستانهای زیتون، نخل و نارنج و بازارهای بزرگ و مسجد بزرگ است و چهار فرسخ با موصل فاصله دارد، یاد کرده است.

بعشیقه از اهمیت استراتژیکی در منطقه برخوردار است بعشیقه از اهمیت استراتژیکی در منطقه برخوردار است به طوری که در آن سه کوه بعشیقه، مقلوب و مغاره وجود دارد و بر ناحیه شرقی شهر موصل و نیر تلکیف و الشلالات در شمال موصل و نیز ناحیه برطله در شمال شرق موصل احاطه دارد. این ناحیه، اقلیم کردستان عراق را از سمت استان دهوک از مناطق سنی نشین جدا در عراق جدا می کند و بعشیقه در نزدیکی منطقه مرزی عراق با ترکیه و کمتر از صد کیلومتری آن قرار دارد.

جاده ای مربوط به دهه هشتاد در آن قرار دارد که آن را به گذرگاه ابراهیم الخلیل میان عراق و ترکیه مرتبط می کند و نیروهای ترکیه به آسانی می توانند به این منطقه برسند و با عبور از جنوب دهوک به بعشیقه می رسند.

در بعشیقه مسلمانان، ایزدی ها و  مسیحان، الشبک و ترکمن ها زندگی می کنند. جمعیت این ناحیه بیش از هفتاد هزار نفر است. و برخی آثار باستانی در آن وجود دارد و میدان نفتی در شرق بعشیقه کشف شده است.

بعشیقه به درختان زیتون مشهور است و صنعت صابون و روغن زیتون در آن شاخص است. همچنین این منطقه به کشت پیاز مرغوب و کارخانه های کنجد و ترشی شهرت دارد.

آثار تاریخی بعشیقه زیاد است و از جمله آن می توان سه دری، کاخ عدالت، غار شیخو بکر اشاره کرد. عمر برخی غارها در این ناحیه به ۷۰۰ سال قبل از میلاد مربوط می شود. هفت تپه در این منطقه وجود دارد که برخی از آنها هنوز حفاری باستان شناسی در آن نشده است.

اما با توجه به اصرار و سماجت ترکها برای باقی نگه داشتن نیروهایشان در داخل اراضی عراق و دخالت آشکار در امور داخلی عراق و تمدید نامشروع حضور این نیروها به مدت یکسال دیگر عراق چه گزینه هایی را پیش رو دارد؟با توجه به اصرار و سماجت ترکها برای باقی نگه داشتن نیروهایشان در داخل اراضی عراق و دخالت آشکار در امور داخلی عراق و تمدید نامشروع حضور این نیروها به مدت یکسال دیگر عراق چه گزینه هایی را پیش رو دارد؟

گزینه های بین المللی

-دولت عراق باید سریعا به شورای امنیت مراجعه کند؛ کاری که انجام داده است. شورای امنیت باید صریحا در این باره مصوبه اتخاذ کند و سریعا از ترکیه بخواهد که نیروهایش را به موجب ماده ۲ منشور سازمان ملل(کلیه اعضاء به منظور تضمین حقوق و مزایای ناشی از عضویت تعهداتی را که به موجب این منشور بر عهده گرفته‌اند با حسن نیت انجام خواهند داد. کلیه اعضاء اختلافات بین‌المللی خود را به وسایل مسالمت‌آمیز به طریقی که صلح و امنیت بین‌المللی و عدالت به خطر نیافتد، حل خواهند کرد. کلیه اعضاء در روابط بین‌المللی خود از تهدید به زور یا استفاده از آن علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشوری یا از هر روش دیگری که با مقاصد ملل متحد مباینت داشته باشد خودداری خواهند نمود. کلیه اعضاء در هر اقدامی که سازمان برطبق این منشور به عمل آورد به سازمان همه گونه مساعدت خواهند کرد و از کمک به هر کشوری که سازمان ملل متحد علیه آن اقدام احتیاطی یا قهری به عمل می‌آورد خودداری خواهند نمود.) و مواد فصل ششم منشور سازمان ملل(فصل ششم منشور از مادهٔ ۳۸-۲۳ و هم‌چنین مادهٔ ۱۱ و ۹۹ آن حاوی مقرراتی است که شورا می‌تواند در خصوص حل وفصل اختلافات یا وضعیتی که صلح جهانی را تهدید می‌کند به طرفین توصیه نماید. در ابتدا هر وضعیتی که صلح جهانی را به مخاطره بیندازد باید از طرق مسالمت‌آمیز (مذاکره، میانجی‌گری، سازش، داوری، رسیدگی قضایی)، فرستادن نمایندگان ویژه و یا واگذاری آن به دبیرکل یا رکن فرعی دیگر از طرف شورا، حل و فصل گردد. شورا در این خصوص به طرفین توصیه می‌کند اما هرگز دستوری صادر نمی‌کند. شورا ممکن است در صورت افزایش تنش‌ها تصمیماتی اتخاذ نماید که جنبهٔ الزام‌آور ندارند.) بیرون ببرد. عراق با جسارت تمام باید این موضوع را دنبال کند و همانند موارد قبل صرفا یک دادخواست و شکوائیه ضعیف نباشد.

-آمریکا باید به مسئولیت خود مطابق توافقنامه همکاری استراتژیک و توافقنامه امنیتی میان عراق و آمریکا عمل کند. به ویژه که موضوع مخاطرات امنیتی مطرح است. اگر طبق توافقنامه های میان عراق و آمریکا، تهدیدی متوجه بغداد شود که حاکمیت، استقلال سیاسی، وحدت و تمامیت اراضی، آبها و حریم هوایی عراق را در معرض خطر قرار دهد و تهدیدی متوجه نهادها و موسسات منتخب آن شود، بنا به درخواست دولت عراق، آمریکا اقدمات لازم شامل دیپلماتیک، اقتصادی، نظامی و یا هر اقدام دیگری برای بازدارندگی در برابر این تهدید باید انجام دهد.

اقدام در سطح داخلی

-همه توافق های منعقد شده میان عراق و ترکیه از سوی پارلمان مورد بازنگری قرار می گیرد.

-لغو توافق نامه امنیتی سال ۱۹۸۴ که به نیروهای ترکیه اجازه ورود به عمیق ۲۰ کیلومتری عراق برای تعقیب نیروهای پ ک ک را می دهد و در سال ۱۹۹۵ تمدید شده است.

-واکنش مردمی و تشدید آن. درخواست برای تظاهرات میلیونی ضد حضور نظامیان ترکیه در عراق و ضرورت عقب نشینی و خروج آنها. درخواستهایی برای رعایت اصل حسن همجواری.

-باید حامیان حضور نظامیان ترکیه در عراق و کسانی که حضور این نیروها را برای مبارزه با پ ک ک ضروری می دانند، مورد بازخواست قرار گیرند. باید این افراد خائن به عراق معرفی شوند و مجازات سختی همانند اعدام به اتهام همکاری با دشمن در زمان جنگ برای آنها در نظر گرفته شود.

-باید از اهرم فشار اقتصادی در این زمینه استفاده شود و کالاهای ترکیه در عراق تحریم شود.

اما آنچه باید گفت این است که آمریکا که در جریان حمله داعش به عراق فقط تماشاگر اوضاع بود بعید است که اقدام خاصی طبق توافق صورت گرفته میان دو کشور انجام دهد. از سویی ترکها هم باید به نقض حاکمیت عراق پایان دهند و بیش از این اصرار نکنند به ویژه که این اقدامات در آستانه نبرد موصل، ابهامات و پرسش های زیادی را مطرح می کند ترکها باید به نقض حاکمیت عراق پایان دهند و بیش از این اصرار نکنند به ویژه که این اقدامات در آستانه نبرد موصل، ابهامات و پرسش های زیادی را مطرح می کند از جمله اینکه؛ آیا ترکها به  دنبال ممانعت از عملیات موصل هستند؟ آیا موضع ترکیه مشابه موضع سعودی ها درباره حشدالشعبی عراق نیست؟ آمریکا چه اهدافی را در این زمینه دنبال می کند؟ آیا اینکه ترکیه اعلام کرده است که احدی نمی تواند مانع مشارکت این کشور در عملیات موصل شود رجزخوانی برای بغداد است یا دیگر کشورها از جمله آمریکا؟

واضح و مبرهن است که ترکیه مایل است که از همه برگه های خود در منطقه استفاده کند تا در روند تحولات منطقه دست بالا را داشته باشد. آنکارا از وضعیت عراق و نبرد آن با داعش و اوضاع سیاسی آن آگاه است. همین علم و آگاهی است که سبب شده است که ترکیه پای از گلیم خویش فراتر نهد و بر عملیات موصل که ربطی به این کشور ندارد به بهانه سرازیر شدن آوارگان و قدرت نگرفتن کُردها، اصرار کند و همچنین پا را فراتر نهد و از مطمئن شدن برای دست نخوردن بافت جمعیتی موصل سخن بگوید. ترکیه باید به حاکمیت عراق احترام بگذارد و بیش از این به بغداد دهن کجی نکند.

بخشی از نگرانی های ترکیه از برپایی منطقه کردنشین از سلیمانیه تا اسکندرون و اربیل و نوار کردی در سوریه در جنوب این کشور با سوریه است و بخشی نیز به تمایلات ارث خواهی و اینکه موصل متعلق به ترکیه است مربوط می شود.

نیروهای ترکیه به موجب توافق دو طرف در عراق حضور ندارند و نقض کننده حاکمیت عراق هستند. مقامات ترکیه باید حکیمانه عمل کنند و از اقدامی که تبعات مناسبی ندارد پرهیز کنند.

به نظر می رسد که ترکیه از سیاست صفر مشکلات با همسایگاه همچنان فاصله دارد و بر مواضع خصمانه ضد سوریه و عراق اصرار دارد. منطقه خاورمیانه به اندازه کافی با بحران های متعدد روبرو است و دیگر تحمل بحرانهای جدید را ندارد.