جایگاه بالای فارس در جدول جهانی فرونشست زمین/ برداشت آب علت اصلی

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: فرونشست زمین پدیده بحرانی است که سال‌ها است گریبان فارس را گرفته و هر سال باعث ایجاد مشکلات زیاد برای دشتهای استان می شود.

این پدیده که محصول برداشتهای بی مهابا از آبهای زیر زمینی است خود را به صورت فروچاله های عظیم هم نشان داده اما کماکان اصرار بر برداشت آب و کشت محصولات آب بر، استان فارس را به گفته محققان به رده های بالای جدول جهانی فرونشست زمین رسانده است.

رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) در گفت و گو با خبرنگار مهر پیرامون آخرین وضعیت فرونشست در استان فارس گفت: پدیده فرونشست از فروریزش و یا نشست سطح زمین به دلایل متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد.

طهمورث یوسفی افزود: عوامل متعددی از جمله انحلال، تراکم نهشته‌ها و یا عملیات انسانی نظیر برداشت آب زیرزمینی و استخراج نفت و گاز می‌توانند باعث ایجاد این پدیده ‌شوند.

وی با اشاره به اینکه  فرونشست، فروچاله ها و شکافهای زمین باعث خسارتهای جبران ناپذیر، پر هزینه  و مخرب  می‌شوند، ادامه داد: مناطق شهری به دلیل تراکم جمعیت، ساختمانها و شریانهای حیاتی به طور ویژه آسیب پذیرتر هستند به گونه ای که این پدیده می تواند به خیابانها، پل‌ها و بزرگراهها، ریل راه آهن آسیب زده، خطوط آبرسانی ، گاز و فاضلاب را مختل کرده و موجب ترک در ساختمانها شود.

برداشت‌های بی‌رویه از آبهای زیرزمینی فارس  از یک سو و کاهش نزولات جوی از سوی دیگر، سطح سفره‌های آب زیرزمینی در دشت‌های استان را کاهش داده و موجب افزایش نشست برخی دشت‌ها شد رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) با اعلام اینکه برداشت‌های بی‌رویه از آبهای زیرزمینی استان فارس طی دهه های گذشته از یک سو و کاهش نزولات جوی از سوی دیگر، سطح سفره‌های آب زیرزمینی در دشت‌های استان را بشدت کاهش داده و موجب افزایش نشست برخی دشت‌های استان شده، اظهار داشت: این برداشتهای بی‌رویه و غیرمجاز باعث تخریب دائمی مخازن آب زیرزمینی و فرونشست دشت‌ها شده است.

وی شور شدن آب را یکی دیگر از مشکلات پایین رفتن سطح سفره آبهای زیرزمینی دانست و افزود: از سوی دیگر پایین رفتن آب چاه‌ها و منابع آب زیرزمینی باعث افت کیفی آب و شور شدن آب بعضی از چاه ها شده به گونه ای که تهدیدی برای کشاورزی منطقه به شمار می‌رود.

 یوسفی با بیان اینکه پدیده فرونشست در برخی دشتهای فارس و برخی دیگر از استان های کشور به حد بحران رسیده، گفت: علاوه بر ایران با توجه به گزارشات به دست آمده بسیاری از کشورهای دیگر نیز درگیر این بحران هستند. 

وی با اشاره به اینکه در چند دهه گذشته بر اثر برداشت آب، نشست زمین در نقاط مختلف کره زمین رخ داده، بیان کرد: فرونشست زمین در بسیاری از کشور های دنیا از قبیل مکزیک، آمریکا ، ایتالیا، ژاپن، تایوان، تایلند، انگلستان،  ایران و ... که با اضافه برداشت از منابع آبهای زیر زمینی مواجه هستند، مشاهده شده که به نسبت، بیشترین فرونشست ها در مکزیک ( مکزیکوسیتی) و آمریکا ( در کالیفرنیا) رخ داده است.

رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) گفت: در شهر مکزیکوسیتی در اثر پمپاژ آب از سفره های آب زیر زمینی، نشست زمین چندین دهه ادامه یافته و باعث ایجاد خسارت و مشکلات زیاد در ساختمان ها شده در اوایل دهه ۱۹۵۰ میلادی سرعت نشست زمین در این شهر حدود ۳۰ سانتی متر در سال بوده که در نتیجه پائین رفتن سطح پیزومتریک حدود ۳ متر در سال اتفاق می افتاده است.

یوسفی اظهار داشت: در سال ۱۹۶۰ در تمام سطح شهر مکزیکوسیتی نشست زمین به طور متوسط بیشتر از سه متر بوده و در برخی مناطق این مقدار به بیش از هشت متر نیز رسیده و بین سال های ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۹ میلادی نشست زمین بیش از دو متر بوده در صورتی که استخراج آب زیر زمینی با همین سرعت ادامه یابد نشست سطح زمین با سرعت حدود ۴۰ سانتی متر در سال ادامه خواهد یافت.

وی ادامه داد: طی ۳۰ الی ۳۵ سال اخیر در این شهر ساختمان ها کج شده و ترک برداشته اند در ایالت کالیفرنیا نیزمتاثر از پدیده فرونشست شدید نسبت به دیگر بخش های آمریکاست، قسمت جنوبی دره کالیفرنیا شدیداً توسط آب های زیرزمینی آبیاری می شود در این منطقه دست کم ۱۱ هزار کیلومتر مربع از این مناطق کشاورزی از سال ۱۹۲۰ تاکنون بیش از سه متر نشست کرده اند، که بزرگترین محدوده فرونشست زمین در جهان را تشکیل می دهند. در این منطفه در ناحیه ای به طول ۱۱۳ کیلومتر بیش از ۳ متر نشست گزارش شده که حداکثر نشست در برخی نقاط آن به ۵.۸ متر رسیده است.

یوسفی با اشاره به اینکه بر اساس این آمار می توان دریافت بیشترین نشست زمین در مناطقی است که بیشترین برداشت  بی رویه و افت سطح آب های زیرزمینی داشته اند، بیان کرد: در سال های اخیر نشست زمین همراه با افت سطح آب های زیرزمینی در خیلی از آبخوان‌های کشور مان نیز اتفاق افتاده که دشت های استان فارس، خراسان ، تهران، قزوین و کرمان در راس بالایی رخداد این پدیده قرار دارند و متوسط نرخ های فرونشست تا ۳۰ سانتی متر در سال را نشان داده اند.

در فارس فرونشست در دشت های مرودشت، داراب، فسا، منطقه پیربنوی شیراز، منطقه پریشان کازرون، دشت ارژن، بخش های شرقی سورمق به شکل شکاف و گسیختگی های طولانی و فروچاله خود نمایی کرده اند وی گفت: در استان فارس فرونشست در دشت های مرودشت، داراب، فسا، منطقه پیربنوی شیراز، منطقه پریشان کازرون، دشت ارژن، بخش های شرقی سورمق به شکل شکاف و گسیختگی های طولانی و فروچاله خود نمایی کرده اند.

رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) ادامه داد: در منطقه داراب وششده فسا فرونشست زمین در سال ۲۰۱۰ با نرخ متوسط ۲۳ تا ۳۰ سانتی متر در سال با توجه با اثرات فصلی رخ داده در حالیکه افت سطح پیزومتریک آب های زیر زمینی در بازه زمانی ۱۰ ساله بین سال های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۹ به بیش از ۲۰ متر رسیده که با ادامه این روند در سال های اخیر شاهد وقوع شکاف های سطح زمین، فروچاله ها (از جمله فروچاله ایچ، بزرگ ترین فروچاله کشور)، تخریب تاسیسات و ترک برداشتن ساختمان های مسکونی بوده ایم.

وی افزود: بنابراین چنین استنباط می شود که عامل اصلی و غالب پدیده نشست زمین بویژه نرخ بالای نشست متاثر از برداشت بی رویه و افت سطح آب زیرزمینی در کشور ما و همچنین در کشورهای دیگر که اشاره شد است و نرخ فرونشست گویای بحرانی بودن دشت های این مناطق بوده و متوسط نرخ فرونشست در استانهای یاد شده کشور و برخی دشتهای فارس در رده های بالایی جدول جهانی این بحران قرار دارند.