زبان فارسی امروز ما حاصل کار رودکی است

به گزارش خبرنگار مهر، دویست و هفتاد و چهارمین شب از مجموعه شب‌های بخارا به «شب رودکی» اختصاص داشت که با همکاری بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، دایره‌العمارف بزرگ اسلامی، گنجینه پژوهشی ایرج افشار و موسسه فرهنگی اکو و در محل کانون زبان فارسی برگزار شد.

علی دهباشی مدیرمسئول و سردبیر مجله بخارا و مسئول برگزاری این جلسات، برای آغاز این نشست از استاد منوچهر انور دعوت کرد تا به عنوان اولین سخنران از رودکی و شعرهایش بگوید. انور هم ضمن اشاره به اهمیت شعرهای روکی، تعدادی از این اشعار را برای حاضران قرائت کرد.

پس از این شعرخوانی، نصرالله پورجوادی در سخنانی از احیای زبان فارسی سخن گفت و تاکید کرد: ما غالباً این اعتبار را برای فرودسی قائلیم که زبان فارسی را زنده کرد. اما قبل از فردوسی هم بودند کسانی که چنین کردند، به خصوص باید از رودکی نام برد. و زبانی که ما امروز به عنوان زبان فارسی می‌شناسیم، در واقع حاصل کار رودکی است. من نمی‌خواهم از لفظ زنده کردن بگویم، چون این زبان نمرده بود که بخواهد زنده شود. و رودکی این کار را هم با هنرش کرد. با هنر شاعری خودش.

وی افزود: زمانی که رودکی آمد و از زبان فارسی استفاده کرد، این زبان، زبان دوران رودکی نبود. یک قرن قبل از رودکی، زبان تازی یا عربی به عنوان زبان همگانی در سرزمین‌های اسلامی رواج داشت که ابتدا در بغداد بود و بعد در سرزمین‌های دیگر. و آن نیز به دلیل کتاب‌هایی بود که به این زبان نوشته می‌شد.حکومت عباسیان دارالخلافه را تغییر داد و آمد به بغداد و وصل شد به فرهنگ ایران و کتاب‌هایی از زبان پهلوی، سریانی و یونانی به زبان عربی ترجمه شد. و زبان عربی دارای گنجینه‌ای شد و همین گنجینه به تدریج باعث همگانی شدن زبان عربی شد.

این پژوهشگر حوزه زبان فارسی اضافه کرد: در آن زمان هیچ زبانی هنوز زبان همگانی نبود. اولین بار زبان عربی به عنوان زبان همگانی درمی‌آید و همین که این زبان، زبان همگانی می‌شود یک قرن بعد زبان فارسی، زبان خراسانی به صورت همگانی در این مناطق درمی‌آید و علت اینکه می‌تواند بعد از زبان عربی به زبان همگان بدل بشود، منابع، کتاب‌ها و اشعاری است که بدین زبان سروده می‌شود و اولین این‌ها رودکی است.

پورجوادی با بیان اینکه رودکی نقشی اساسی در همگانی شدن زبان خراسان داشته و بعد از اینکه زبان خراسانی به صورت زبان همگانی درمی‌آید، شاید دو سه قرن طول می‌کشد که جاهای دیگر به استفاده از این زبان روی می‌آورند، گفت: کسی که امتیاز همگانی شدن زبان فارسی را به دست می‌آورد، رودکی است. رودکی به عنوان یک شاعر شناخته می‌شود با همان تأثیر و برداشتی که ایرانیان از شاعری داشتند. او کسی بود که هم اهل حکمت بود، هم اهل  موسیقی و موسیقی را خوب می‌شناخت. شاعرانی بودند که هم نوازنده بودند و هم شعر خودشان را می‌خواندند. و این‌ها کسانی بودند که وقتی شعر می‌گفتند در شعرشان حکمت بود. و حکمتی هم که در خراسان بود، حکمتی خاص سرزمین ایران، به خصوص در خراسان بود.

در ادامه فیلمی از علی اشرف صادقی عضو پیوسته زبان و ادب فارسی که در آن درباره رودکی سخن می‌گفت، پخش شد و در ادامه مسعود قاسمی پژوهشگر حوزه زبان فارسی به تحلیل اشعار رودکی پرداخت و گفت: درک خوانش و تحلیل اشعار این دوره از زبان فارسی، از جمله رودکی، به دلایلی دشوارتر از دوره‌های قبل است. از جمله این دلایل می‌توانیم اشاره کنیم به ناقص و پراکنده بودن اشعار، عدم ارتباط معنایی ابیات در خط عمودی شعر، پیچیدگی و به هم ریختگی ابیات، نامعلوم بودن نام صحیح کلمات و معانی آن‌ها و جایگزین شدن آن‌ها با کلمات در دوره‌های بعد به جای لغات کهن، تحریف و تصحیح لغت به سبب مهجور شدن آن‌ها، وجود لغات ایرانی شرقی میانه، و کلمات گویشی و تعبیرات کهن که آقای دکتر صادقی هم اشاره کردند. و همچنین منسوب بودن اشعار به شاعران مختلف.

وی افزود: در سال‌های اخیر در ایران و تاحیکستان چاپ‌های متعددی از اشعار رودکی عرضه شده است که نشان دهنده علاقه فراوان به اشعار این شاعر و حرکت جهت بیشتر شناختن و درک رودکی و شعرش است. ولی هیچ کدام از این چاپ‌ها خالی از کمبود و اشتباه نیست. و اکثر بلکه همگی مبتنی بر کتاب زندگی و اشعار رودکی اثر سعید نفیسی است. چاپهای مختلفی هم که اخیراْ منتشر شده اعتبار چندانی ندارد. سعید نفیسی، ورونوسکی، شرق شناس روس و میرزایوف، محقق تاجیک، و همچنین صدرالدین عینی از پیشگامان شناخت و تحلیل اشعار رودکی هستند. با وجود آن که نفیسی خدمت بزرگی در شناخت رودکی و جمع‌آوری اشعار او کرد و در تألیف کتاب محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی به بیش از صد منبع مراجعه کرد طبعاً دچار لغزش‌هایی نیز شد و محققان و مصححان بعدی اشعار رودکی نیز آن‌ها را تکرار کردند.

شاه منصور شاه میرزا (کارشناس میز تاجیکستان در موسسه فرهنگی اکو) سخنران بعدی این نشست بود که درباره رودکی سخنانی بیان کرد. آخرین سخنران شب رودکی، خورشید احسان بود که در سخنانی به ویژگی زادگاه رودکی پرداخت. از دیگر بخش‌های شب رودکی پخش فیلمی از اجرای موسیقی قطعه «بوی جوی مولیان آید همی» توسط داود پژمان، هنرمند افغانستانی، و نیز پخش قسمت کوتاهی از فیلمی که در تاجیکستان درباره زندگی رودکی ساخته شده بود و برپایی نمایشگاهی از کتاب‌هایی که درباره رودکی نوشته شده و نیز دیوان‌ رودکی، در چاپ‌های مختلف، بود.