خبرگزاری مهر؛ گروه استانها- رضا زرگر: خانه‌های قدیمی و معماری بومی و اصیل بخشی از حافظه تاریخی یک شهرند. آن‌وقت‌ها که هنوز مردمان شهر در آهن و فولاد محصور نشده بودند، با خاک و سنگ، آب و آفتاب در بستر آگاهی و تجربه‌های دیرین، فضاهایی را سامان دادند که امروزه یادگارهای آن جزو میراث فرهنگی ما و آیندگان سرزمین است.
باگذشت زمان ساختار معماری در محیط جغرافیایی استانها تغییر کرده است درصورتی‌که سبک معماری بومی، اصیل و تاریخی خاص هر استان بر اساس اقلیم، مصالح بومی، فرهنگ و سبک زندگی مردم هر استان طراحی می‌شده است.
«خبرگزاری مهر» در مجموعه گزارش‌هایی در راستای تبیین رویکرد سند چشم‌انداز مبنی بر ترویج سبک زندگی و معماری ایرانی اسلامی به دنبال احیای مفهوم خانه در جامعه ایرانی از طریق کار رسانه‌ای بوده است و در این راستا سلسله گزارش‌هایی از استان‌های مختلف با عنوان «نقش خانه در سبک زندگی ایرانی - اسلامی» منتشرشده است.
در این گزارش‌ها به نقشه، مصالح، المان‌ها، هویت عناصر، طراحی و سبک زندگی مردم هر استان در این خانه‌ها پرداخته‌شده و ضمن توصیف و تشریح ویژگی‌های خانه‌های تاریخی و معماری ایرانی- اسلامی با مسئولان مرتبط، اهل‌فن، اساتید دانشگاه، پژوهشگران حوزه معماری و شهرسازی و معماران نیز صحبت شده است.
در این گزارش به سراغ معماری اصیل جنوب ایران رفته‌ایم، جایی که بادگیرهای برافراشته پیش‌ازاین منادی سبک معماری اصیل این منطقه بوده است.
معماری اصیل ایرانی به‌وقت خلیج‌فارس
جغرافیای تاریخی استان هرمزگان با تاریخ و جغرافیای خلیج‌فارس درهم‌آمیخته است. با نگاهی به تاریخ پرفرازونشیب این منطقه می‌بینیم که اقوام و تمدن‌های مختلفی در این سرزمین زندگی کرده‌اند و این رفت‌وآمدها و شکل‌گیری روستاها و شهرها تأثیر مستقیمی بر معماری بومی منطقه گذاشته است.
تا قرن چهارم پیش از میلاد، مدارک پراکنده‌ای بر پایه نوشتارهای تاریخ‌نگاری یونانی درباره خلیج‌فارس وجود دارد. در دوران بسیار کهن، اقوامی در سواحل غربی خلیج‌فارس و دشت‌های جنوبی و غربی ایران می‌زیسته‌اند.
و اما در این منطقه هماهنگی با اوضاع اقلیمی از عوامل مهم و مؤثر در معماری و آسایش زیستی بوده است. برای نمونه معماری سنتی کشورهای مختلف جهان، به‌ویژه کشورهای خاورمیانه و ازجمله کشور ما، سرشار از تجارب و نمونه‌هایی است که نشان‌دهنده راه‌حل‌های بسیار دقیق و حساب‌شده در سازگاری فضاهای کالبدی با اوضاع اقلیمی است.
ساختمان‌ها و فضاهای کالبدی در هماهنگی با محیط طبیعی و فرهنگی چهره‌ای خاص پیداکرده‌اند و در بهره‌گیری از انرژی‌های طبیعی، مقابله با شرایط نامساعد و بسیار سخت اقلیمی کاملاً موفق بوده‌اند. سواحل جنوبی ایران که به‌وسیله رشته کوه های زاگرس از فلات مرکزی جداشده‌اند، اقلیم گرم و مرطوب ایران را تشکیل می‌دهند.
تأثیر ویژه شرایط اقلیمی در معماری بومی هرمزگان
از ویژگی این اقلیم تابستان‌های بسیار گرم و مرطوب و زمستان‌های معتدل است. شهرهای بندرعباس، جاسک، بندرلنگه، میناب و بستک ازجمله شهرهای با این اقلیم هستند. با توجه به شکل‌گیری و ترکیب معماری بومی این مناطق این واقعیت آشکار می‌شود که خصوصیت اقلیمی منطقه به‌طور فراوانی در شکل‌گیری شهرها و ترکیب معماری این مناطق تأثیر داشته است.
بندرعباس و سایر شهرهای ساحلی استان هرمزگان در سواحل جنوبی کشور، از شرایط ویژه آب و هوایی نظیر رطوبت شدید، دمای زیاد هوا، وزش بادهای نسیم دریا به خشکی و بادهای محلی برخوردار هستند. که هر یک به‌نوعی بر چهره معماری و شکل‌گیری محیط مسکونی تأثیر گذاشته است.
عواملی که در شکل‌گیری اقلیم استان هرمزگان از اهمیت خاصی برخوردار است، می‌توان از عرض جغرافیایی، نزدیکی به دریا، کمی ارتفاع، نقش دریا در افزایش رطوبت، برخورداری از بادهای مدیترانه‌ای و موسمی، وجود دو نوع رژیم بارش و غیره نام برد که هر یک به‌نوعی بر چهره معماری و شکل‌گیری محیط مسکونی تأثیر می‌گذارد.
در اقلیم گرم و مرطوب عموماً فضاهای زندگی بالاتر از سطح زمین در نظر گرفته می‌شوند تا از نفوذ بیشتر رطوبت جلوگیری شود. برای جلوگیری از رطوبت به زیربنا هم ساختمان بالاتر از سطح زمین قرارگرفته است.
نگاهی به ساختار برخی خانه های قدیمی هرمزگان
و اما برای اطلاع از ویژگی‌های خانه‌های تاریخی هرمزگان کتاب راز و رمزهای زیبایی برخی از این بناها را ورق می‌زنیم؛ خانه‌هایی که مبتنی بر اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه قد علم کردند تا بتوانند سال‌ها پایدار باقی بمانند.
خانه فکری یا (عمارت فکری)، این خانه تاریخی در شهرستان بندرلنگه واقع‌شده است و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. قدمت این بنا حدود ۷۵سال می‌رسد و توسط مرحوم عبدالواحد فکری، از تجار معروف بندرلنگه ساخته شد و مساحتی بالغ‌بر دو هزار و ۶۰۰ مترمربع دارد.
این بنا دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی، پنج بادگیر، ۲۵ اتاق، ۱۰ سرویس بهداشتی و دو سرسرا است. عمارت فکری که یکی از مهم‌ترین بناهای دوره قاجاریه در شهر بندرلنگه است، از ویژگی‌های معماری چشم‌گیری برخوردار است و تزئینات برجسته آن مشتمل بر منبت‌کاری و گچ‌بری‌های زیبا است.
خانه اعیانی یادآور خانه‌های چند خانوار قدیمی در داخل فلات ایران و در شهرهایی چون یزد، اصفهان و کاشان است و یکی از نمونه‌های قدیمی مسکن جمعی در حاشیه خلیج‌فارس محسوب می‌شود.
خانه فکری با بادگیرهای بلند و زیبا، یکی از الگوهای اصیل معماری جنوب در ساحل بندرلنگه در هرمزگان است. این اثر زیبا جزو آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
روزگاری خانه فکری، به‌عنوان سکونتگاه مرکز تجارت و بازرگانی در بندرلنگه شهرت داشت به همین علت در ساخت این بنا دو بخش اندرونی و بیرونی برای اسکان خانواده فکری و پذیرایی از مهمانان و تجار در نظر گرفته شد. وجود پنج بادگیر، ۲ زیرزمین، ۲۵ اتاق و حیاط مرکزی از جلوه‌های زیبای خانه قدیمی فکری است. سنگ، ساروج و گچ مصالح بکار رفته در ساخت خانه فکری است.
|
نگاهی به ساختار عمارت فکری |
|
سقف این بنا از تیرهای چوبی از جنس چندل آفریقایی، حصیرهای بافته‌شده از برگ درخت خرما و حصیرهایی از نی بافته‌شده با پوشش کاه‌گل است |
|
قرار گرفتن خانه فکری در ارتفاع پنج‌متری از سطح زمین، وجود راه روها، بادگیرها با معماری ویژه از دلایل تهویه و خنکی هوای داخل این خانه است. |
|
همچنین بیرون از بنا به‌موازات ضلع غربی بخش اندرونی، قسمت خدماتی واقع‌شده که بخش الحاقی است. این بخش از دو فضای منفک از هم یعنی آشپزخانه و اسطبل تشکیل‌شده است. |
|
خانه فکری با بادگیرهای بلند و زیبا، یکی از الگوهای اصیل معماری جنوب در ساحل بندرلنگه در هرمزگان است. |
|
خانه اعیانی یادآور خانه‌های چند خانوار قدیمی در داخل فلات ایران و در شهرهایی چون یزد، اصفهان و کاشان است و یکی از نمونه‌های قدیمی مسکن جمعی در حاشیه خلیج‌فارس محسوب می‌شود. |
سقف این بنا از تیرهای چوبی از جنس چندل آفریقایی، حصیرهای بافته‌شده از برگ درخت خرما و حصیرهایی از نی بافته‌شده با پوشش کاه‌گل است. قرار گرفتن خانه فکری در ارتفاع پنج‌متری از سطح زمین، وجود راه روها، بادگیرها با معماری ویژه از دلایل تهویه و خنکی هوای داخل این خانه است.
عمارت فکری با پلان مستطیل شکل روبه‌دریا در راستای شمالی- جنوبی واقع‌شده است. بخش‌های مختلف آن به ترتیب شامل ورودی، حیاط یا میان سرای بیرونی و سه اتاق بزرگ در انتهای شمالی بخش بیرونی و صحن (حیاط) و اتاق‌های دورتادور آن و یک مهمان‌خانه در گوشه شمال شرقی بنا در بخش اندرونی است که نیمه شمالی عمارت را تشکیل می‌دهد.
همچنین بیرون از بنا به‌موازات ضلع غربی بخش اندرونی، قسمت خدماتی واقع‌شده که بخش الحاقی است. این بخش از دو فضای منفک از هم یعنی آشپزخانه و اسطبل تشکیل‌شده است.
ساخت‌وسازهای کنونی فاقد هویت هستند
یکی از اساتید معماری و شهرسازی هرمزگان در رابطه با ویژگی های معماری این استان بیان داشت: در شهر بندرعباس، بندرلنگه، بندرکنگ، بندر لافت و بسیاری از روستاهای جزیره قشم و به جهت تعدیل جریان هوای داخل ساختمان از بادگیر در معماری بومی استفاده می‌شود که این بادگیرها در جهت روبه‌دریا قرار دارند و از نسیم‌های دریایی برای خنک کردن ساختمان بهره می‌برند.
شهریار مشیری در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد آشفتگی و بی‌هویتی معماری در استان هرمزگان بیان داشت: طی ۲۰ سال گذشته هیچ نشانی از هویت و معماری بومی هرمزگان در ساخت‌وسازهای شهری استان دیده نمی‌شود. حتی شرایط آب و هوایی هم در معماری کنونی جایگاهی ندارد و شاهد رشد ساختمان‌های بی‌هویت و خالی از ایده و معماری هستیم.
عرضه و تقاضا در فضای کنونی برای معماری ساختمان‌ها تصمیم‌گیرنده است و نظارت‌ها از سوی دستگاه‌های متولی هم دراین‌بین به فراموشی سپرده‌شده استوی عنوان کرد: ساخت‌وساز کنونی با حرکت بازار شکل می‌گیرد. عرضه و تقاضا در فضای کنونی برای معماری ساختمان‌ها تصمیم‌گیرنده است و نظارت‌ها از سوی دستگاه‌های متولی هم دراین‌بین به فراموشی سپرده‌شده است.
این استاد دانشگاه معتقد است که معماری بومی و خلاقیت در ساخت‌وساز جای خود را به «شهر فروشی» داده است و فروش تراکم در شهرداری و تغییر کاربری‌ها بندرعباس را یک شهر بی‌هویت کرده است.
مشیری اظهار داشت: شهرهای ساحلی در جنوب کشور یک موهبت خدایی دارند و آن‌هم وزش بادهای ساحلی است که از دریا به خشکی این وزش باد موجب خنک شدن و تغییر آب و هوایی می‌شود.
وی به وضعیت امروز ساخت بناها اشاره کر و ادامه داد: متأسفانه بی‌توجهی مسئولان امر در حوزه شهرسازی باعث شده تا خیابان‌های موازی با دریا و رشد ساخت‌وساز ساختمان‌های بلندمرتبه در کنار ساحل جای خیابان‌های افقی و دالان‌های هوا به داخل شهر را مسدود کند.
رئیس سابق سازمان نظام‌مهندسی هرمزگان در ادامه بابیان اینکه، با احداث ساختمان‌های بلند با تراکم بالا در موازات خیابان‌های موازی با دریا، شهر ازنظر اقلیم قفل‌شده است، خاطرنشان کرد: خفقان هوای شهر بندرعباس با افزایش استفاده از کولرهای گازی برای فرار از گرمای ناشی از قفل شدن هوا سبب شده تا شاهد افزایش ۱۰درجه‌ای هوای شهر نسبت به دهه ۵۰ و ۶۰ باشیم.
متولیان شهرسازی نظارتی ندارند
شهریار مشیری استاد معماری و شهرسازی در هرمزگان خاطرنشان کرد: از طرفی عدم توجه به بناهای تاریخی و خانه‌های قدیمی و تخریب آن‌ها یا دور از دسترس بودن، به بی‌هویتی این شهر دامن می‌زند و به‌جای صدور سبک خاص معماری هرمزگانی به واردات نماهایی روی آوردیم که هیچ تناسبی با اقلیم و فرهنگ و پیشینه و تاریخ این سرزمین ندارد.
وی گفت: به جای توجه مردم به داشته‌های تاریخی و فرهنگی خود با ایجاد ذائقه و سلیقه‌های نامأنوس، گرد غریبگی بر شهر پاشیده‌ایم، اگر فاصله چند صدمتری با دریا نبود هرگز نمی‌توان تشخیص داد که اینجا «بندر» است.
لافت؛ شهر بادگیرهای خلیج‌فارس
وی همچنین با اشاره به خانه‌های روستای «لافت» در جزیره قشم اظهار داشت: خانه‌های روستای لافت همگی حیاط مرکزی و بادگیر دارند. این بادگیرها در اندازه‌های مختلف ساخته‌شده و روستای لافت را به بندر بادگیرها تبدیل کرده است.
بادگیرها در اندازه‌های مختلف روستای لافت را به بندر بادگیرها تبدیل کرده استاین استاد دانشگاه ادامه داد: هرچند سال یک‌بار خانه‌های روستایی به روش‌های سنتی مرمت می‌شود و به همین دلیل این روستا شکل اولیه خود را حفظ کرده است.
مشیری یادآور شد: به دلیل آب‌وهوای بسیار گرم و رطوبت بالای این منطقه، معماری خانه‌ها به‌گونه‌ای است که علاوه بر حفظ زیبایی و ارزش معماری، متناسب با شرایط سخت اقلیمی است. معماری روستای لافت، با ترکیب اتاق‌ها و راهروها و اتصال آن‌ها به حیاط، شبیه معماری نواحی مرکزی و کویری ایران است.
اظهارات این کارشناس معماری اهمیت بادگیرها در ساختار خانه‌های جنوب کشور را روشن می‌کند، المانی که امروز کم‌کم از نقشه بناها حذف می‌شود تا خانه‌های جنوب از موهبت همراهی با طبیعت هرروز کم‌بهره‌تر شود.
برای هر تازه‌واردی که سال‌ها در نواحی مختلف ایران (غرب، شمال غرب، شمال، شمال شرق) به بررسی معماری سنتی پرداخته باشد، ملاحظه ساختمان‌ها و ویژگی‌های معماری بومی این ناحیه خاصه بافت قدیمی شهرهای جنوبی ایران تا حدی اعجاب‌آور و درعین‌حال زیبا و باابهت جلوه می‌کند.
چرا بادگیر؟
ملاحظه «بادگیرهای بلند» که با غروری خاص در آسمان صاف و نیلگون شهرهای جنوب ایران قد برافراشته و بناهای پرحجم با درگاه‌ها و پنجره‌های متعدد و توأم با نقوش هندسی متفاوت و زیبا که درنهایت تناسب بخش عمده‌ای از فضاهای خارجی ساختمان را پوشیده، کوچه‌های عریض و بلند و میدان‌های کوچک و بزرگی که با توجه به اوضاع‌واحوال اقلیمی و متناسب با آب‌وهوا و با در نظر گرفتن نیاز منطقی و عمومی ساکنان این نواحی به وجود آمده یکی از موارد مهم و قابل‌توجه در بررسی معماری و سنتی این نواحی است.
«بادگیر» در حقیقت تکامل‌یافته‌ترین اختراع معماران سنتی نواحی جنوبی کشور است و به‌عنوان مطمئن‌ترین وسیله و به‌منظور تفوق با هوای سوزان و ناسازگار این مناطق به وجود آمده است.
ساختمان‌های پرحجم با طبقات متعدد و اتاق‌های بزرگ و سقف بلند که با پنجره‌های بزرگ و کوچک پوشانده شده و در پس ایوانی عمیق و ستون‌دار پنهان است از خصوصیات عمده معماری سنتی حوزه خلیج‌فارس است که با تلفیق عوامل دیگر موجب ادامه حیات در این‌گونه ساختمان‌ها شده و بیننده درمی‌یابد که چرا اشعه سوزان آفتاب در فصول گرما مستقیماً به داخل اتاق و محل سکونت این‌گونه بناها نمی‌تابد.
اساس ایجاد ساختمان با ایوان‌های ستون‌دار و عمیق در حوزه خلیج‌فارس صرفاً برای جلوگیری از نفوذ مستقیم اشعه آفتاب بوده است که در مناطق دیگر ایران استفاده از چنین شیوه‌ای متداول نیست.
دیوار ساختمان‌ها ضخیم و مصالح عمده آن را کلوخه سنگ‌های گچی تشکیل می‌دهد که در ملاطی قطور از گچ زنده پوشانده می‌شود و مهم‌ترین استفاده از دیوارهای ضخیم در این‌گونه مناطق جلوگیری از نفوذ گرمای شدید و استحکام آن در برابر باران‌های سیل‌آسا است.
سقف اتاق‌ها بیش از ۵ متر بلندی دارد و بر بالای درگاه‌های ورودی پنجره‌های مشبکی از نوع پنجره‌های گچی قالبی که با نقوش هندسی زیبایی به وجود آمده تزیین‌شده و یکی از خواص ارزنده این‌گونه پنجره‌ها جریان هوای خنک به داخل ساختمان است.
تمام بناهای حوزه خلیج‌فارس دارای یک یا چند بادگیر است که بخش عمده‌ای از ساختمان را در گرمای طاقت‌فرسای تابستان خنک و قابل زیست می‌کند.
معمولاً بادگیرها در فرم‌ها و اندازه‌های مختلف و بر فراز آخرین طبقه یا در طبقات مختلف استوار می‌شود. در داخل بناهای بزرگ غیر از آب‌انبار اختصاصی حمام نیز وجود دارد، فاضلاب از طبقات بالا به‌وسیله مجرای دهان‌گشاد و سرپوشیده‌ای به طبقه اول هدایت‌شده و از گوشه ساختمان به خارج هدایت شده و به چاه فاضلاب وارد می‌شود.
|
برخی ویژگی های معماری اصیل هرمزگان |
|
|
بادگیر |
معمولاً بادگیرها در فرم‌ها و اندازه‌های مختلف و بر فراز آخرین طبقه یا در طبقات مختلف استوار می‌شود. |
|
دیوار ساختمان‌ها ضخیم و مصالح عمده آن را کلوخه سنگ‌های گچی تشکیل می‌دهد |
مهم‌ترین استفاده از دیوارهای ضخیم در این‌گونه مناطق جلوگیری از نفوذ گرمای شدید و استحکام آن در برابر باران‌های سیل‌آسا است. |
|
پنجره‌های مشبکی |
یکی از خواص ارزنده این‌گونه پنجره‌ها جریان هوای خنک به داخل ساختمان است. |
|
چوب درها عموماً از نوع سی رسم یا کهور است |
در مقابل حرارت و رطوبت مقاومت فراوانی دارد |
|
عرض راهروها در تمام بناهای جنوب ایران بیش از ۲ متر است |
در فصول گرما ساکنان منازل برای استفاده از جریان هوا و خنکی آن استفاده می‌کنند. |
|
بناهای بلند و در ارتفاع |
در اقلیم گرم و مرطوب عموماً فضاهای زندگی بالاتر از سطح زمین در نظر گرفته می‌شوند تا از نفوذ بیشتر رطوبت جلوگیری شود. |
در ورودی ساختمان‌ها و درگاه اتاق‌های داخلی بنا عموماً از چوب و غالباً کنده‌کاری‌شده است و چوب درها عموماً از نوع سی رسم یا کهور است که در مقابل حرارت و رطوبت مقاومت فراوانی دارد و درواقع استفاده از چوبه‌ای منقوش و مشبک حوزه جنوب ایران یکی از عوامل مهم و اصلی زیبایی بناها است که در معماری سنتی جنوب رواج کامل دارد.
عرض راهروها در تمام بناهای جنوب ایران بیش از ۲ متر است. در کنار این راهروها (دالان) در دو طرف سکوهای پهن و عمیقی ساخته‌شده است که در فصول گرما ساکنان منازل برای استفاده از جریان هوا و خنکی آن استفاده می‌کنند.
در ورودی ساختمان‌ها مستقیماً به داخل راهرو (دالان) باز نمی‌شود بلکه با استفاده از یک پیچ تند به دالان راه پیدا می‌کند و دلیل آن‌هم جلوگیری از نفوذ مستقیم آفتاب به داخل دالان‌ها است، اتاق‌های جانبی دالان‌ها معمولاً با دریچه مشبکی به راهروها متصل است و بخشی از هوای خنک دالان در فصول گرما با باز کردن دریچه‌ها به داخل اتاق‌های جانبی جریان پیدا می‌کند.
خانه‌هایی خنک اما رو به آفتاب
شیشه در درگاه‌ها کمتر به کار می‌رود و فقط از ۶ دریچه‌ای که معمولاً در هر در وجود دارد دوتای آن شیشه و بقیه با تخته کنده‌کاری یا نقاشی شده پوشیده شده است و استفاده از این شیوه در درگاه‌ها صرفاً برای جلوگیری از نفوذ شدید نور خورشید به داخل اتاق‌ها است.
بناهای بلند و پرحجم و با مصالحی از سنگ و گچ و به ارتفاع ۶ متر تقریبی ساخته‌شده که با توجه به بلندی بنا و بادگیرها و زیبایی خارجی آن ابهتی خاص توأم با آرامش به کوچه‌ها می‌دهد، مغازه و دکان به‌صورت انفرادی در محلات قدیمی وجود ندارد و معمولاً بازار و بازارچه‌ها تمام مایحتاج عمومی را برای اهالی آماده و عرضه می‌کنند.
استفاده از دریچه‌های مشبک با نقوشی هندسی و زیبا در تمام بناهای این منطقه یکی از اختصاصات تلفیقی هنر معماری سنتی ساکنان این ناحیه است که به‌طور عموم در تمام بناها از این نوع دریچه‌های زیبا استفاده می‌شود.
حمام عمومی به شیوه‌ای که در نواحی دیگر ایران رواج دارد در حوزه خلیج‌فارس معمول نیست. کاروانسرا به‌صورت ساختمان‌های عریض که در فضای وسیعی ایجادشده با اتاق‌های متعدد و در جهت طولی خاصه در ساحل خلیج و مشرف‌به اسکله‌ها به وجود آمده که متأسفانه تعداد عمده‌ای از این نوع بناهای بزرگ و قدیمی و کاروانسراها به‌ویژه در بندرلنگه، و بندر خمیر یا به‌وسیله شهرداری‌ها و یا توسط اشخاص ویران شده است.
ساختمان‌ها در حوزه شرق بندرعباس ازنظر حجم کوچک‌تر و در فضای محدودتری ایجادشده و برعکس هر بنا دارای باغ و باغچه بزرگی است که نخل‌های بلند و پر باری در آن غرس شده و دلیل ایجاد باغ‌های مرکبات بزرگ و نخلستان‌های وسیع وجود آب رودخانه‌ها است که بی‌دریغ در این مناطق جریان دارد و از برکت جریان آن سر سبزی و نعمت فراوان به این ناحیه اعطاشده است.
بادگیر در حوزه شرق بندرعباس نقش اصلی را در بنا ندارد و به همین دلیل بادگیرهای این مناطق کوتاه و دهانه آن‌ها با نی می‌پوشانند و شاید یکی از علل بی‌توجهی به بادگیرها وجود آب فراوان در رودخانه‌های پر آب این نواحی است منتهی بر روی تمام خانه‌های میناب جان پناهی ساخته‌شده که دیوار آن‌ها مشبک و با نقوش هندسی می‌آرایند.
لزوم تهیه پیوست فرهنگی در ساخت‌وسازهای شهری
پرویز سالاری رئیس شورای شهر بندرعباس هم در گفتگو با مهر اظهار داشت: باید پیوست‌های فرهنگی و توجه به فرهنگ بومی مردم منطقه و شرایط اقلیمی در ساخت‌وسازها موردتوجه ویژه باشد.
وی بابیان اینکه میان شهروندان و متخصصان در بحث شهرسازی شکاف وجود دارد، افزود: سبک زندگی متأثر از معماری و ساخت‌وسازها است و متخصصان این عرصه با طراحی مناسب در شهر بر سبک زندگی مردم تأثیرگذار هستند.
سالاری با تأکید بر اینکه ساخت‌وسازها باید با نیازسنجی بومی، فرهنگی و محله‌ای صورت بگیرد، گفت: در نظر گرفتن شرایط و وضعیت‌های مختلف در شهرسازی ضروری است و مهندسان و پیمانکاران ساختمان باید به آن توجه داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در بند ۳ مصوبه بر بومی‌سازی معماری بر اساس شرایط فرهنگی اجتماعی هر منطقه تأکید کرده است، افزود: به این منظور بومی‌سازی ضوابط مذکور در دستور کار کمیته ارتقای کیفی سیما و منظر شهری استان هرمزگان قرارگرفته است.
هویت شهرسازی و معماری گذشته بازیابی شود
وی ادامه داد: پیاده‌سازی معماری اسلامی- ایرانی بدون توجه به بومی‌سازی و در نظر گرفتن شرایطی همچون ویژگی‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی امری ناقص و نافرجام است ازاین‌رو لازم است جامعه مهندسان و شهرسازان استان بومی‌سازی ضوابط را در دستور کار خود قرار دهند و به جد پیگیری کنند.
پیاده‌سازی معماری اسلامی- ایرانی بدون توجه به بومی‌سازی و در نظر گرفتن شرایطی همچون ویژگی‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی امری ناقص و نافرجام استسالاری با تأکید بر بازیابی هویت شهرسازی و معماری گذشته، گفت: ضوابط و شاخص‌های بازیابی هویت شهرسازی و معماری اسلامی فرصت مناسبی برای برنامه‌ریزی بلندمدت به منظور نیل به اهداف عالی شهرسازی و معماری اسلامی- ایرانی است.
وی خاطرنشان کرد: در این راستا برنامه‌ریزی مدونی برای ارائه ضوابط بومی‌سازی و بازیابی هویت شهرسازی و معماری اسلامی- ایرانی در هرمزگان انجام‌گرفته که تا پایان سال جاری نههایی خواهد شد.
لزوم تدوین طرح جامع هویت بخشی شهرهای استان هرمزگان
مدیرکل میراث فرهنگی استان هرمزگان گفت: برای حفظ معماری بومی و بهره‌گیری از ساخت‌وسازهای جدید طرح جامع هویت بخشی شهرهای استان هرمزگان باید تدوین شود.
محسن ضیائی در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه معماری بومی استان هرمزگان بر اساس شرایط اقلیمی استان و در طول سالیان گذشته شکل‌گرفته است، بیان داشت: میراث فرهنگی استان به‌عنوان یک نهاد دولتی موظف به حفظ معماری و تدوین ضوابط و شرایط مناسب برای حفظ این معماری است.
وی با بیان اینکه بادگیر نمادی از معماری در مناطق گرم و خشک است که امروزه در معماری و ساخت‌وسازهای جدید مورد بی‌مهری قرارگرفته است، بیان داشت: بیشتر بادگیرهای هرمزگان در زمان صفویه ساخته شد. بادگیرها و استفاده از باد جزء انرژی‌های سبز دنیاست و ساختمان‌هایی که از آن استفاده می‌کنند ساختمان‌های سبزند.
ضیایی بابیان این نکته که گونه بادگیر در استان هرمزگان شناسایی و ثبت‌شده است، خاطرنشان کرد: بندر لافت، بندرلنگه و بندر کنگ همچنان معماری قدیمی و بادگیرها قابل‌مشاهده و موردتوجه جدی گردشگران داخلی و خارجی است.
وی با اشاره به فعالیت‌های صورت گرفته برای احیای این مؤلفه ساختمان‌های هرمزگان عنوان کرد: طی سال‌های اخیر بسیاری از ساخت‌وسازهای جدید اداری بر اساس معماری بومی منطقه جنوب کشور و با نماد بادگیرها در حال ساخت است.
مدیرکل میراث فرهنگی هرمزگان اظهار داشت: نماد بادگیرها و معماری بومی در ساخت مدارس لحاظ می‌شود در سال اخیر برخی از مدارس با بهره‌گیری از نمادها و معماری بومی ساخته‌شده است.
به هر روی هویت یک شهر، بستگی به زنده نگاه‌داشتن گذشته و بافت‌های قدیمی و اصیل آن دارد؛ بنابراین ملتی می‌تواند تمدن و فرهنگ خود را به دیگران معرفی کند که خود در حفظ آن کوشا باشد. حفظ سبک قدیمی و سنتی هر شهر، میراثی گران‌بها از گذشتگان و اولویت بسیاری از کشورهای مدرن است که با احیای آن سعی در حفظ غنای فرهنگی خود دارند.
نظر شما