جای خالی روز ملی پرندگان در تقویم/ ایران سیاهچاله پرندگان شده است

خبرگزاری مهر، گروه جامعه- مسعود بُربُر: آب کم عمقی آرام موج می‌زند. دورتادور آبگیر را نیزارها و درختچه‌ها گرفته‌اند و هر از گاه پرنده‌ای سر در آب می‌برد و بیرون می‌آورد. اطراف تالاب، خانواده‌هایی هستند که برای پرندگان نگهبانی می‌دهند. مراقبند کسی تیراندازی نکند، یا حتی با موتور رد نشود که آرامش پرندگان به هم بخورد. حتی برای پرندگان غذا می‌ریزند. پرندگان که به تالاب خو گرفتند، شب اول ماه‌های قمری که ماه در آسمان نیست و هوا تاریک است تورهای هوایی را نصب می‌کنند و ناگهان غوغا می‌شود. صدای جیغ و هُف هُف بال چندین هزار پرنده شب را فرا می‌گیرد و صبح روز بعد، مرده یا زنده پرندگان در بازار محلی به فروش می‌رسد.

آن‌گونه که اسماعیل کهرم، پرنده‌شناس و مشاور سازمان حفاظت محیط زیست، به خبرنگار مهر می‌گوید: از حدود ۴.۵ میلیون پرنده که حدس می‌زنیم به طور متوسط هر سال وارد کشور می‌شود، یک میلیون پرنده به راحتی در فریدونکنار از میان می‌رود.

دو مسیر مهم مهاجرتی از ایران می‌گذرد

اما میهمانان تالاب‌های دیگر ایران هم حال و روز چندان خوشی ندارند. آرامش پرندگان میهمان در برخی از تالاب‌ها با صدای گلوله از هم می‌شکافد و در برخی دیگر با کمبود منابع آبی و مدیریت نادرست آن، اصلاً تالابی به جا نمانده که سفره‌ی پذیرایی از پرندگان باشد. میزبان پرندگان شکاری هم دکل‌های بلندی هستند که چون مناسب‌سازی نشده‌اند با برق فشارقوی از میهمان پذیرایی می‌کنند.

به گفته کارشناسان بیش از ۵۰۰ گونه پرنده در ایران داریم که حدود هفتاد درصد آن‌ها پرندگان مهاجرند. کهرم در این باره توضیح می‌دهد: پرنده ها از سرما عاصی نیستند و با پرهایشان تا منفی چهل درجه حرارت را به راحتی تحمل می‌کنند اما غذایشان یخ می‌زند و از بی‌غذایی است که مهاجرت می‌کنند. یعنی اگر در مبدأ کسی غذای دستی کافی به آن‌ها بدهد همانجا می‌مانند و تکان نمی‌خورند.

او تشریح می‌کند: ما مناطق جغرافیایی گرمتری برای این‌ها فراهم می‌کنیم و در فصل سرما در ایران غذا در دسترسشان هست. ایران از قدیم در مسیر عبور پرندگان مهاجر بوده است و دو دسته پرنده مهاجر داریم. یک دسته از صفحات شمالی یعنی سیبری به ایران می‌آیند و مستقیم به سواحل خزر می‌آیند و از آنجا هم به سمت تالاب‌های ۲۵۲ گانه سراسر کشور پایین می‌روند و سپس به خلیج فارس می‌روند. دسته دیگر هم از اروپا می‌آیند که از ترکیه وارد ایران می‌شوند و این‌ها هم زمستان را یا اینجا می‌گذرانند یا به آفریقا می‌روند. این دسته به صورت یک «گردنه بطری» از ترکیه وارد ایران می‌شوند و پخش می‌شوند اما این بدبخت‌ها را می‌گیرند و هر کدام را با قیمت خاصی به کشورهای عربی قاچاق می‌کنند.

یک مدرس پرنده‌نگری هم در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: کشور ما از جمله کشورهایی است که در مسیر اصلی پرندگان مهاجر است و انواع و اقسام پرندگان ارزشمند و کمیاب به اینجا می‌آید. مثلاً ما فلامینگو داریم. پرندگان شکاری مثل بالابان و کرکس ها را در کشور داریم و پرندگان آبزی و انواع و اقسام اردک‌ها را داریم که بعضی از آن‌ها مثل اردک سر سیاه یا اردک سرسفید گونه‌های بسیار ارزشمندی هستند.

رضا علی اصل توضیح می‌دهد: مهاجرت در قالب کلی یعنی این که پرنده از زادگاه خودش فاصله می‌گیرد تا به نقطه زمستان گذرانی برسد. این می‌تواند مهاجرت داخلی باشد و پرنده مثلاً از مناطق کوهستانی به دشت بیاید یا می‌تواند منطقه خیلی بزرگی باشد مثل بادخورک‌هایی که الان در تهران دیده می‌شوند، سیاهرنگ هستند و بال‌های داسی شکل دارند و خیلی هم سر و صدا دارند و هر سال از جنوب آفریقا مهاجرت می‌کنند تا عرض‌های شمالی آسیا و از مرکز آسیا هم بالاتر می‌روند و زادآوری می‌کنند و بر می‌گردند.

وی می‌کند: گونه‌های شکاری هم از گونه‌های مهم ما هستند مثلاً گونه‌ای مثل کرکس مصری یا عقاب صحرایی که جمعیتشان در جهان بیش از هفتاد درصد کاهش پیدا کرده و این بسیار دردناک است.

علی اصل تصریح می‌کند: حفاظت یعنی اینکه مسیر مهاجرت پرندگان را پاکسازی کنیم. اگر عوامل تهدیدی مثل دکل‌های برق یا مثل شکار هست این‌ها را تا جای ممکن محدود کنیم. دکل‌هایمان را محیط زیستی کنیم که پرندگان ما باقی بمانند. حقابه تالاب‌هایمان را رعایت کنیم و هر آنچه که منجر به این می‌شود که یک اقلیم حفظ شود باعث می‌شود که پرندگان هم حفظ شوند و به این دلیل است که پرندگان شاخص هستند.

مرغان همه حب جیم خوردند

اسماعیل کهرم در پاسخ به این پرسش که وضعیت پرندگان مهاجر در ایران چگونه است به خبرنگار می‌گوید: وضع پرنده مهاجر بستگی به زیستگاهش دارد. مثلاً من خودم زمانی در دشت ارژن سرشماری می‌کردم و چهارهزار و پانصد بال پرنده داشتیم اما حالا دیگر پرنده‌ای آنجا نیست چون تالاب خشک شده است.

وی تأکید می‌کند: وضعیت پرنده بستگی به زیستگاهش دارد یعنی اینکه مثلاً تالاب چقدر آب داشته باشد، شاداب باشد، طراوت داشته باشد و در یک کلام زنده باشد نه اینکه در تالاب‌های شمال با تورهای هوایی مواجه شود یا پرندگان شکاری با شکار و صید و قاچاق و زنده‌گیری طرف باشد.

این بوم‌شناس و مشاور سازمان محیط زیست تصریح می‌کند: وضعیت پرنده های مهاجر در ایران اصلا خوب نیست به این دلیل که زیستگاه ندارند. اخیراً خوشبختانه باران هایی که آمد بسیاری از تالاب‌های کشور احیا شد اما زمان حضور پرندگان مهاجر نبود. چون اگرچه ما پرندگان بهاری هم داریم و هر چهارفصل پرنده به کشور می‌آید اما عمدتا پرندگان مهاجر با آمدن بهار از کشور می‌روند و یک شعری هم بود که می‌گفت «چون رفت بهار و شد زمستان / مرغان همه حب جیم خوردند».

فریدونکنار سیاهچاله پرندگان شده است

رضا علی اصل نیز درباره وضعیت پرندگان مهاجر در ایران می‌گوید: ما تا پنجاه سال پیش میزبان خیلی خوبی بودیم اما الان همه چیز برعکس است و مثلا فریدونکنار در دنیا به نام سیاهچاله پرندگان شناخته شده است.

این مدرس پرنده‌نگری تأکید می‌کند: شکارهای عمده به صورت نسل کشی در شمال کشور انجام می‌شود و اخیراً متاسفانه در جنوب کشور هم رو به رواج است. یکی از بهترین نقاط جهان برای تماشای پرندگان فریدونکنار است زیرا بیشترین تعداد و تنوع در کمترین مساحت را دارد که این خیلی برای ما جذاب است اما همانجا شده قتلگاه پرندگان و متأسفانه مبارزه آنچنانی هم با آن انجام نمی‌شود.

وی ادامه می‌دهد: در طی مهاجرت، تالاب‌های ما نیز یا به دلیل اینکه حقابه آن‌ها رعایت نمی‌شود دارند خشک می‌شوند یا مورد حمله بی‌امان شکارچی‌ها واقع می‌شوند که این باعث شده پرندگان مهاجر ایران در مجموع وضعیت خوبی نداشته باشند و این پیام بسیار بدی برای ما دارد.

علی اصل توضیح می‌دهد: پرندگان برای ما شاخص مهمی هستند. هر آنچه که منجر به این می‌شود که یک اقلیم حفظ شود باعث می‌شود که پرندگان هم حفظ شوند و به این دلیل است که پرندگان شاخص زیستی مهم ما هستند. درواقع پرندگان نشانگر آینده ما هستند و هر چه برای ما اتفاق بیافتد این‌ها به ما نشان می‌دهند و کاهش جمعیت یا هر بلایی که سر آن‌ها می‌آید به معنای آن است که در کمین ما نیز خواهد بود.

تفنگ‌ها، تورها، دکل‌ها

رضا علی اصل در پاسخ به اینکه تهدیدهای مختلف علیه پرندگان چیست می‌گوید: برای پرندگان مهاجر تهدیدهای اصلی بسته به گونه فرق می‌کند. تخریب زیستگاه که بر همه‌شان تأثیر می‌گذارد خیلی در کشور ما مشهود است. خیلی از تالاب‌های ما خشک شده‌اند و خیلی از جنگل‌های ما کم و محدود شده‌اند و این برای ما خیلی بد است.

این مدرس پرنده‌نگری ادامه می‌دهد: دکل‌ها هم یکی از عوامل تهدید پرندگان است که در دنیا طی پروژه‌هایی این دکل‌ها را از نظر محیط زیستی مناسب سازی می‌کنند تا اگر پرنده‌ای روی دکل نشست دچار برق گرفتگی نشود و از عوامل اصلی تهدید برای بعضی از پرندگان شکاری همین دکل‌های برق هستند.

با این حال اسماعیل کهرم معتقد است: اگر هرچه دکل در ایران هست هر سال پرنده از بین ببرد، اما در مقابل بتوانیم فریدونکنار را ساماندهی کنیم ما راضی هستیم چرا که اصلاً کشتگان پرندگان بر سر دکل‌ها اصلاً به لحاظ عددی با فریدونکنار قابل مقایسه نیست.

این بوم‌شناس تأکید می‌کند: ما باید جلوی فاجعه ننگ آور فریدونکنار را بگیریم. این کار خلاف و غیرقانونی است و تور هوایی طبق قانون قدغن است اما این‌ها نصب می‌کنند و با گردن کلفتی می‌ایستند و اگر هم محیط‌بان‌ها این‌ها را دستگیر می‌کنند بعد به دلیل اینکه این‌ها برای معیشتشان این کار را کرده‌اند رها می‌شوند.

وی تصریح می‌کند: قیمت یک تور هوایی ۲۰۰ تا ۲۴۰ میلیون تومان است. یعنی یک تور ساده که ببندند نیست و در این سه ماه، تور را ماهی ۸ میلیون تومان اجاره می‌دهند یعنی به اندازه یک واحد ساختمانی که سالی سه ماه اجاره بدهند ارزش دارد و این یک گردش مالی عظیم است. مساله اصلی پرندگان مهاجر در کشور ما همین دامگاه‌هاست.

جای خالی روز ملی پرندگان در تقویم

رضا علی اصل درباره روز جهانی پرندگان مهاجر که هر سال دهم ماه مه برابر با بیستم یا بیست و یکم اردیبهشت ماه برگزار می‌شود به خبرنگار مهر می‌گوید: روز پرندگان مهاجر از سال ۲۰۰۶ ابداع شد و هدف این بود که یک روز را به این نامگذاری کنیم تا یادمان باشد این پرندگان آینده ما هستند و آن چیزی که برای پرندگان اتفاق می‌افتد، اگر آب کم بشود و زیستگاه ها از بین برود و این‌ها از بین بروند، برای ما هم رخ خواهد داد.

این مدرس پرنده‌نگری ادامه می‌دهد: روز جهانی پرندگان مهاجر با این هدف پیش رفت که آگاهی جهانی در خصوص اهمیت پرندگان و نقش آن‌ها در طبیعت برای ما و همچنین حفاظتشان را افزایش دهد و هر سال هم در دنیا برنامه‌های مختلف پرنده‌نگری و جشنواره‌هایی هم برگزار می‌شود و مردم این روز را جشن می‌گیرند و خیلی هم طرفدار دارد.

وی تصریح می‌کند: با توجه به اینکه اوج جمعیت پرندگان مهاجر در هر کشوری فرق می‌کند، علاوه بر این روز جهانی یک روز جداگانه ملی هم انتخاب می‌کنند. در کشور ما هم تا کنون حرکت‌هایی انجام شده اما درخور و شایسته نبوده است. یک بار در آبان ماه گذاشتند و یک بار پنج آذرماه را انتخاب کردند اما هنوز روز مشخصی تعیین نشده که برنامه‌های قوی در آن انجام شود و اوج فعالیت‌ها هم پارسال بود که چند استان برنامه‌هایی در قالب پرنده نگری را پیش بردند اما هنوز آنچه که باید باشد تا ما یک روز ملی پرنده نگری مشخص داشته باشیم رخ نداده است.

هر ساله پنجاه میلیارد پرنده در دنیا مهاجرت می‌کند و تنها در انگلستان نزدیم به ۵ میلیون نفر پرنده‌نگر داریم اما سهم ایران از پرنده‌نگری که دو مسیر مهم مهاجرتی را به خود اختصاص داده هنوز سه رقمی هم نشده است. باید دید آیا در آستانه روز جهانی پرندگان مهاجر، مسئولان سازمان محیط زیست اقدامی برای معرفی روز ملی پرندگان مهاجر و همچنین برخورد قاطع با متخلفان فریدونکنار دارند یا همچنان باید به جای تماشای پرندگان در تالاب‌ها، شاهد شلیک گلوله‌ها و در هم پیچیدن تورهای شکارچیان قانون‌شکن در کشور بود.