دانشجویان پسر بیشتر در معرض سیگاری شدن/ اثبات نقش دوستان ناباب!

به گزارش خبرنگار مهر، محققان دانشگاهی ایران در مقاله ای «عوامل مرتبط با مصرف سیگار در دانشجویان : کاربرد الگوی باور بهداشتی» را بررسی کرده اند.

رحمن پناهی، فرشته عثمانی و شمس الدین نیکنامی از دانشکده پزشکی دانشگاه تربیت مدرس، علی رمضانخانی از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، محمود طاووسی و علی اصغر حائری مهریزی از مرکز تحقیقات سنجش سلامت، پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی این عوامل را بررسی کرده اند. این مقاله در نشریه پایش سال شانزدهم، شماره سوم به چاپ رسیده است.

محققان سیگار را دروازه ورود به استفاده از مواد مخدر و داروهای غیر مجاز در نظر می گیرند. در حال حاضر استعمال دخانیات به عنوان یکی از عجیب ترین عادت های بشر، سلامتی میلیون ها انسان را تهدید می کند. دود سیگار حاوی ۴ هزار ماده شیمیایی است که بیش از چهل مورد از این موارد، به عنوان مواد سرطان زا در انسان و حیوان شناسایی شده اند.

همچنین بیش از ۸۰ درصد مرگ های ناشی از سرطان ریه و حدود ۳۰ درصد از مرگ های ناشی از سایر سرطان ها، به وسیله استعمال دخانیات ایجاد می شود. از کل مرگ های مرتبط با استعمال دخانیات، ۴۶ درصد به علت بیماری های قلبی-عروقی، ۲۶ درصد به ۱۴ درصد به علت سرطان ریه، ۱۴.۳ درصد به سبب آمفیزم و برونشیت، ۷ درصد به علت دیگر سرطان ها و ۶.۷ درصد به سبب سایر عوامل است.

مطالعه ای که پیش از این در میان دانشجویان خوابگاهی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام شده بود، نشان می داد که از نظر نوع ماده مصرفی توسط دانشجویان، بیشترین فراوانی، مربوط به سیگار با ۴۷.۴ درصد و قلیان با ۴۲.۹ درصد بود.

با توجه به افزایش مصرف سیگار در میان دانشجویان، این مطالعه با هدف تعیین عوامل مرتبط با مصرف سیگار بر طبق الگوی باور سلامت در میان دانشجویان خوابگاهی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام شد. این مطالعه توصیفی تحلیلی مقطعی بر روی ۳۴۰ نفر از دانشجویان مقطع کارشناسی انجام شد.

از بین خوابگاه ها ۴ خوابگاه (۲ خوابگاه دخترانه و ۲ خوابگاه پسرانه) به صورت تصادفی برگزیده شدند و تمامی دانشجویان ساکن در آنها، که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، وارد مطالعه شدند.

معیارهای ورود به مطالعه حاضر عبارت بودند از تمایل افراد برای ورود به مطالعه، دانشجو بودن، تحصیل در مقطع کارشناسی، قرار داشتن در سال های دوم یا سوم تحصیل در دانشگاه و سکونت در خوابگاه های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بودند. همچنین عدم رضایت به ادامه کار و تکمیل ناقص پرسشنامه ها به عنوان معیارهای خروج در نظر گرفته شدند.

ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته براساس الگوی باور سلامت بود. در مطالعه حاضر الگوی باور سلامت به عنوان چارچوب مرجع انتخاب شد. به موجب این الگو، هنگامی فرد عمل بهداشتی را انجام می دهد که حساسیت، شدت بیماری و ارزش بهداشتی آن عمل را درک کند.

اجزای الگوی باور سلامت شامل حساسیت درک شده (۴ سوال) برای مثال «افراد سیگاری بیشتر از افراد غیرسیگاری در معرض ابتلا به بیماری قرار دارند»، شدت درک شده (۶ سوال) برای مثال «کشیدن سیگار می تواند باعث سکته قلبی شود»، موانع درک شده (۶ سوال) برای مثال «وجود افراد سیگاری در خانواده باعث سیگاری شدن افراد می شود»، منافع درک شده (۷ سوال) برای مثال «با نکشیدن سیگار به سمت اعتیاد کشیده نخواهم شد»، خودکارآمدی (۶ سوال) برای مثال «با وجود تعارف دوستانم به کشیدن سیگار، می توانم به آنها نه بگویم». 

در این مطالعه، سیگار آزموده به افرادی اطلاق شد که در طول دوران عمر خود، حداقل یک نخ سیگار کشیده بودند. این افراد به همراه افراد غیرسیگاری، در گروه غیر سیگاری ها قرار گرفتند. همچنین به فردی سیگاری اطلاق شد که در زمان انجام مطالعه، به صورت روزانه یا گاهگاهی سیگار می کشید.

در این مطالعه ۳۴۰ نفر از دانشجویان مورد بررسی قرار گرفتند که میانگین سنی آنها ۲۲ سال بود. ۶۰ درصد (۲۰۴ نفر) از آنها زن و ۸۶.۸ درصد (۲۹۵ نفر) مجرد بودند. فقط ۳.۵ درصد (۱۲ نفر) سابقه مشروطی داشتند.

۵۸.۲ درصد (۱۹۸ نفر) دوستان صمیمی سیگاری نداشتند. ۸۷.۹ درصد (۲۹۹ نفر) اعلام کردند که در خانواده یا اقوام خویش، سابقه مرگ در اثر مصرف سیگار را نداشته اند و ۳۵.۶ درصد (۱۲۱ نفر) در خانواده خود دارای عضو سیگاری بودند.

نتایج این مطالعه نشان می دهد بین مصرف سیگار با متغیرهای جنسیت، داشتن سابقه مشروطی و داشتن دوست صمیمی سیگاری ارتباط معنی دار وجود دارد به طوری که مصرف سیگار در دانشجویان مرد، دارای سابقه مشروطی و دارای دوستان صمیمی سیگاری بیشتر بود.

همچنین بین مصرف سیگار با متغیرهای سن، تاهل، سنوات تحصیلی، سطح تحصیلات والدین، داشتن عضو سیگاری در خانواده، داشتن سابقه مرگ در اثر مصرف سیگار در خانواده و اقوام خویش، رتبه تولد فرزند و تعداد اعضای خانواده، ارتباط معنی دار مشاهده نشد.

همچنین یافته های این مطالعه نشان می دهد که اینترنت و تعامل با دوستان و آشنایان، مهم ترین منابعی بودند که به صورت معمول، مطالب مربوط به مضرات مصرف سیگار و منافع پیشگیری از آن را از طریق آنها به دست می آورند.

در مطالعه حاضر حدود ۲۳.۸ درصد از دانشجویان در زمان پژوهش سیگار مصرف می کردند. در مطالعه حاضر بین جنسیت و مصرف سیگار ارتباط آماری معنی دار وجود داشت در واقع می توان به این نتیجه رسید که پسران نسبت به دختران، آمادگی بیشتری برای جذب شدن به مصرف سیگار را دارند و سیگاری شدن پسرانی که سیگار را تجربه می کنند به مراتب بیشتر از سیگاری شدن دختران تجربه کننده سیگار است؛ زیرا معمولا استعمال سیگار توسط خانم ها یک رفتار غیر اجتماعی محسوب می شود.

در این مطالعه بین داشتن سابقه مشروطی و مصرف سیگار در دانشجویان مورد مطالعه، ارتباط آماری معنی دار مشاهده شد. در واقع این تحقیق با مطالعاتی که نشان می داد دانشجویان دارای نمرات بهتر، احتمال سیگار کشیدن کمتری داشتند همخوانی داشت.

همچنین در مطالعه حاضر بین داشتن دوستان صمیمی سیگاری و مصرف سیگار ارتباط آماری معنی دار مشاهده شد. اکثر مطالعات بر تاثیر قابل توجه داشتن دوست صمیمی سیگاری بر مصرف سیگار در جوانان، صحه گذاشته و این مسئله را از تاثیر مصرف سیگار توسط والدین، خواهر و برادر مهم تر قلمداد کرده اند.

در مطالعه حاضر تفاوت آماری معنی دار بین نمرات متغیرهای حساسیت درک شده و شدت درک شده بین دو گروه از دانشجویان سیگاری و غیرسیگاری وجود داشت که این تفاوت احتمالا به علت گاهی بالاتر دانشجویان غیرسیگاری نسبت به مضرات مصرف سیگار است.

یافته های این مطالعه نشان می داد مهمترین منابع اطلاعاتی دانشجویان در زمینه مضرات مصرف سیگار و منافع پیشگیری از مصرف آن، استفاده از اینترنت و شبکه های اجتماعی است. این
مسئله نشان دهنده آن بود که رسانه های الکترونیکی امروزه از بیشترین مقبولیت و محبوبیت در نزد قشر جوان و دانشگاهی برخوردار هستند و لذا می توان از این شبکه های اجتماعی جهت
اطلاع رسانی به جوانان استفاده کرد.

البته کاربرد سایر منابع کسب اطلاعات در برنامه های مداخله ای جهت ارتقای رفتارهای پیشگیری کننده از مصرف سیگار هم باید مورد توجه قرار گیرد. سایر منابع مهم کسب اطلاعات در دانشجویان مورد مطالعه تعامل با دوستان و آشنایان بود. لذا در برنامه های موزشی جهت ارتقای رفتارهای پیشگیری کننده از مصرف سیگار، باید به نقش دوستان و آشنایان توجه کرد. 

در مجموع نتایج این مطالعه بیانگر شیوع نسبتا بالای مصرف سیگار، وجود ارتباط آماری معنی دار بین مصرف سیگار و متغیرهای جنسیت، داشتن سابقه مشروطی و داشتن دوست صمیمی سیگاری در بین دانشجویان مورد مطالعه و همچنین وجود تفاوت آماری معنی دار در چهار متغیر الگوی باور سلامت بین دانشجویان سیگاری و غیرسیگاری حاضر در مطالعه بود.

بنابراین می توان از این الگو جهت کاهش مصرف سیگار، کاهش هزینه ها و مرگ و میر در جامعه استفاده کرد. این تحقیق پیشنهاد کرده است که یافته های مطالعه حاضر به عنوان پایه ای برای طراحی مداخلات پیشگیری از مصرف سیگار در دانشجویان، مورد استفاده قرار گیرد.