حمید حسام نویسنده دفاع مقدس و نگارنده کتاب تحسین‌شده «آب هرگز نمی‌میرد» در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سوال که آیا ادبیات دفاع مقدس را در قالب کلاسیک خودش می‌توان جزئی از گونه جهانی شده ادبیات پایداری به شمار آورد، اظهار داشت: ادبیات پایداری مفهومی بود که برای نخستین‌بار در جریان مقابله و دفاع کشورهای مسلمان عربی با رژیم صهیونیستی به گوش ما رسید. بعد از آن و با شکل‌گیری نخستین آثار در زمینه ادبیات دفاع مقدس، این ادبیات نیز به‌عنوان شکلی از ادبیات پایداری برای خود مفهوم پیدا کرد هر چند که ما در دوره‌های قبل از جنگ تحمیلی نیز مفهوم پایداری در مقابل ظلم را داشته‌ایم.
وی افزود: به نظر من قبل از اینکه بخواهیم بگوییم ادبیات دفاع مقدس گونه‌ای جهانی از ادبیات به شمار می‌رود یا خیر، باید ژانر ادبیات دفاع مقدس را در نسبت با دیگر ژانرهای ادبی فارسی بسنجیم و رابطه آن‌ها را کشف کنیم. ما در ادبیات فارسی سه ژانر حماسی، غنایی و عرفانی داریم. ادبیات دفاع مقدس به فرض اینکه مختصات یک ادبیات رسمی را داشته باشد که به باور من به شدت دارد، به کدام یک از این سه دسته مرتبط می‌شود؟ شاید همه فکر می‌کنند حماسه. اما من می‌گویم پیوند میان ادبیات عرفانی و حماسی است که این ادبیات و مضمون آن را شکل داده و ساخته است. این بحث تازه‌ای هم نیست.
می‌گفتند ادبیات دفاع مقدس با پایان جنگ تمام می‌شود
برگزیده جایزه ادبی جلال آل‌احمد افزود: یادم هست در دهه شصت که با قیصرامین‌پور در دانشگاه تهران هم‌کلاس بودیم، حتی طرح این موضوع هم مشکل بود و نمی‌شد ادبیات دفاع مقدس را یک نوع ادبی نامید. گفته می‌شد این ادبیات یک نوع تدبیر و امر حاکمیتی است و با گذر زمان و پایان جنگ و خاموش شدن فضای تهییجی جنگ تمامی می‌شود. می‌گفتند این ادبیات آن چیزی نیست که ما به عنوان ادبیات در تاریخ ایران داشته‌ایم. اما گذر زمان این مساله را به شکل دیگری ثابت کرد. جالب اینکه در هیچ کجای ادبیات فارسی تا پیش از این پیوند میان حماسه و عرفان که بتواند مولود تازه‌ای داشته باشد، رخ نداده بود.
وی افزود: مساله اصلی ما در این نوع از ادبیات این است که ما ارتباط لازمی که در شأن و درخور ادبیات دفاع مقدس است با ادبیات جنگ در دنیا برقرار نکرده‌ایم. شاید برخی بپرسند که اصلا مگر ادبیات جنگ ما حرفی برای دنیا دارد؟ می‌گویم بله.
هنوز از پوسته به مغز نرسیده‌ایم
نویسنده «آب هرگز نمی‌میرد» تأکید کرد: ادبیات ما یک لایه انسانی دارد که از قضا میان همه دنیا مشترک است. الان مساله ما این است که جلوه و جلال کارهای ما از روح کارمان رنگ و نمای بیشتری دارد. ما هنوز از پوسته به مرز نرسیده‌ایم. باید برگردیم به زلال اندیشه صاحبان انقلاب و حاضران در دفاع مقدس. وقتی این پوست اندازی انجام شود آن وقت می‌شود گفت که آیا جامعه جهانی با ادبیات دفاع مقدس ما روی نشان خواهد داد یا خیر؟
حسام در همین زمینه افزود: امروز کسانی که در عرصه ادبیات دفاع مقدس دست به قلم شده‌اند مانند دوره سبک هندی در ادبیات فارسی عمل کرده‌اند، دوره‌ای که در آن همه درباره هر چیزی که دوست داشتند دست به قلم برده و چیزی سروده‌اند. اما در دوره‌های قبل‌تر از رواج سبک هندی مثل دوره سبک عراقی، شاعر و نویسنده کسی بوده که ملک‌الشعرای زمان خودش بوده و مرتبه کارش عمومی نبوده است. در مورد دفاع مقدس اینکه به عدد حاضران، راوی می‌توانست وجود داشته باشد خیلی‌ها را به خودش مشغول کرده و همه می‌خواهند به نوعی روایت خودشان را داشته باشند. اما وقتی از این مرحله به مقام داستان و رمان می‌رسیم شاهدیم که نوعی مرتبه بالا و والاتر برای نویسندگی لازم است. یعنی در کنار خوب دیدن، خوب ارائه دادن هم لازم است.
وی در پایان گفت: ما باید بتوانیم ابتدا در داخل این مساله را اثبات کنیم که یک سبک و گونه تازه و بدیع ادبی با همه ویژگی‌هایش را بعد از انقلاب اسلامی خلق کرده‌ایم و به دنبال آن است که می‌شود در دنیا نیز آن را معرفی کرد و به آن افتخار کرد به همین خاطر است که راه جهانی کردن ادبیات دفاع مقدس اول از همه از داخل ایران می‌گذرد.
نظر شما