اسپانیا به سن‌سباستین می‌بالد/ یک جشنواره گران و ارزان سینمایی!

خبرگزاری مهر-گروه هنر-محمدامین شکاری: جشنواره سن سباستین که به عنوان مهم ترین جشنواره اسپانیا و کشورهای اسپانیایی زبان در دنیا شناخته می شود هر ساله در شهر سن سباستین واقع در ایالت باسک و در نیمه دوم ماه سپتامبر برگزار می شود. این جشنواره امروزه از چنان اهمیت به سزایی برخوردار است که بسیاری آن را پس از جشنواره های کن، ونیز، برلین و کارلو وی واری در جایگاه پنجم مهم ترین جشنواره های اروپا قرار می دهند. در این جشنواره که از سوی «فدراسیون بین المللی انجمن تهیه کنندگان» (FIAPF) به عنوان یکی از ۱۵ جشنواره درجه الف دنیا شناخته می شود سالانه بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ فیلم از سراسر دنیا نمایش داده می شود.

شکل گیری

شکل گیری جشنواره به ۲۱ سپتامبر ۱۹۵۳ برمی‌گردد زمانی که ژنرال فرانکو دیکتاتور اسپانیایی تقاضای گروهی از سرمایه داران شهر سن سباستین را که تلاش داشتند تابستان های این شهر را پر رونق تر کنند پذیرفت. فرانکو به این جشنواره به چشم یک تبلیغات مثبت و موثر می نگریست و می خواست اسپانیا به عنوان یک کشور آزاد، مدرن و صلح طلب در سطح جهان شناخته شود. البته در آن زمان دیگر دیکتاتورهای هم دوره او همچون استالین نیز به سینما و جشنواره ها به این دید نگاه می کردند.

هرچند در آن زمان از دیدگاه سینماگران دلیل شکل گیری جشنواره تحسین و ستایش فیلم های اسپانیایی بود با این حال ۲ سال پس از شکل گیری آن، فیلم های دیگر کشورهای دنیا نیز به جشنواره راه یافتند. در سال های ۱۹۵۳ و ۱۹۵۴ که جشنواره صرفا داخلی بود جایزه اصلی با نام گرن پرمیو (جایزه بزرگ) به دو فیلم اسپانیایی «من کشیش کلیسا بودم» (۱۹۵۳) ساخته رافائل گیل و «کوه نفرین شده» (۱۹۵۴) ساخته آنتونیو دل آمو تعلق گرفت.

پس از آن در سال ۱۹۵۵ برای اولین بار جشنواره به صورت رقابتی و منحصراً برای عرضه فیلم های رنگی برگزار شد. تا پیش از این دوره جشنواره از سوی FIAPF به صورت رقابتی پذیرفته نمی شد. در این سال جایزه اصلی با نام جدید صدف نقره ای به فیلم «روزهای عشق» ساخته کارگردان مهم ایتالیایی جوزپه دسانتیس رسید با این جایزه بود که پای فیلم های غیراسپانیایی نیز به لیست برندگان این جشنواره نوپا باز شد. یک سال بعد دوباره جشنواره از سوی FIAPF غیررقابتی اعلام شد.

سرانجام در سال ۱۹۵۷ ابرهای تیره از آسمان سن سباستین زدوده شد و FIAPF این جشنواره را به عنوان یک جشنواره درجه الف شناخت. در این سال کارگردان مطرح ایتالیایی دینو ریسی با فیلم «اوه سابلا» جایزه اصلی جشنواره را با نام صدف طلایی از آن خود کرد. این برای اولین بار بود که واژه صدف طلایی (به اسپانیایی Concha de Oro) در جشنواره استفاده می شد. نام این نماد از ساحل معروف لاکانچای (Concha La) شهر سن سباستین که به معنی ساحل صدف است گرفته شد و تا به امروز نیز با همین نام در سراسر جهان شناخته می شود.

به مدت یک دهه بعد تسلط محسوس فیلم های ایتالیایی و آمریکایی بر جوایز جشنواره به چشم می خورد. در این یک دهه  فیلمسازان برجسته ای چون پیترو جرمی و دامیانو دامیانی بالاترین جوایز جشنواره را برای سینمای ایتالیا و فرد زینه من، مارلون براندو و الیا کازان فیلمسازان آمریکایی این جایزه نوپا را بدست آوردند. در بخش بازیگری نیز جوایز به غول های سینمای ایتالیا چون ماسترویانی و جولیتا ماسینا و ستاره های هالیوود از جمله آدری هپبورن، جیمی استوارت، کرک داگلاس و جک لمون تعلق گرفت.

تمجیدهای این‌چنینی نسبت به فیلم های آمریکایی در جشنواره های آن زمان اروپایی کم نظیر بود گرچه جشنواره سن سباستین از اواخر دهه ۷۰ میلادی تمرکز خود روی فیلم های آمریکایی را کمتر کرد و در چهار دهه اخیر بی اهمیتی قابل توجهی به فیلم های هالیوودی از طرف این جشنواره صورت گرفته است. با این حال  امسال در شصت و پنجمین دوره این جشنواره، صدف طلایی به فیلم آمریکایی «هنرمند فاجعه» ساخته جیمز فرانکو رسید تا سینمای آمریکا بعد از سال ها جایزه اصلی جشنواره را از آن خود کند.

اتفاقات مهم جشنواره

در اواخر دهه ۵۰ میلادی نمایش «سرگیجه» شاهکار آلفرد هیچکاک در سالن مشهور ویکتوریا یوژینی شهر سن سباستین یکی از مهم ترین اتفاقات تاریخ جشنواره را رقم زد. هیچکاک یک سال بعد نیز با دیگر اثر درخشان خود «شمال از شمال غربی» به سن سباستین برگشت و همچون دوره قبل جایزه بهترین کارگردانی موسوم به صدف نقره ای را از آن خود کرد. کمتر جشنواره ای در آن زمان این چنین از فیلم های آلفرد هیچکاک استقبال می کرد و این توجه از سوی سن سباستین نقطه ای روشن در تاریخ جوایز آن به شمار می آید. بعدها در سال ۲۰۰۵ جشنواره سن سباستین پوستر رسمی خود را نیز به آلفرد هیچکاک اختصاص داد.

در سال ۱۹۶۳ جایگاه جشنواره پس از سال ۱۹۵۷ از سوی FIAPF به درجه ب تنزل یافت با این حال یک سال بعد دوباره به جایگاه الف برگشت. بین سال های ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۴ یک بار دیگر این اتفاق برای جشنواره  افتاد و بزرگترین بحران تاریخ جشنواره را رقم زد.

در پایان دهه ۶۰ یکی از شاخص ترین اتفاقات جوایز سن سباستین زمانی رخ داد که فیلم «مردم بارانی» (۱۹۶۹) ساخته کارگردان کم نام و نشان آن زمان آمریکا، فرانسیس فورد کاپولا جایزه صدف طلایی را از آن خود کرد. «مردم بارانی» یکی از شخصی ترین کارهای کاپولا بود که در زمان خود هم در گیشه و هم در نظر منتقدان چندان موفق ظاهر نشد. این فیلم که تنها همین یک جایزه را از جشنواره های دنیا دریافت کرد آخرین اثر کاپولا پیش از ساخت شاهکار جاودانه «پدرخوانده» (۱۹۷۲) بود؛ فیلمی که زندگی کاپولا و سینمای جهان را به کلی تغییر داد.

برای اولین بار پس از رقابتی شدن جشنواره در سال ۱۹۷۳، صدف طلایی به یک فیلم اسپانیایی  به نام «روح کندوی عسل» ساخته ویکتور اریس کارگردان اسپانیایی اهل باسک رسید. این جایزه یکی از جنجالی ترین اتفاقات تاریخ جشنواره را نیز رقم زد. «روح کندوی عسل» که به زندگی یک دختر بچه اسپانیایی و ترس هایش می پرداخت با  تمسخر و هو از سوی بسیاری در سالن اعطای جوایز روبرو شد با این حال فیلم بعدها به یکی از شاهکارهای هنری سینمای اسپانیا مبدل شد.

سال ۱۹۷۷ یک سال ویژه برای جشنواره بود. در این سال لوییس بونوئل کارگردان در تبعید سینمای اسپانیا، پس از مرگ ژنرال فرانکو دیکتاتور این کشور در سال ۱۹۷۵،  با فیلم «میل مبهم هوس» به سن سباستین آمد و البته  نخستین نمایش «جنگ ستارگان» در اروپا نیز در همین سال در این شهر رخ داد که به یکی از مهم ترین اتفاقات تاریخ جشنواره بدل شد.

دهه ۸۰ برای این جشنواره چندان خوشایند آغاز نشد. در سال ۱۹۸۰ درجه الف جشنواره از طرف «فدراسیون بین المللی انجمن تهیه کنندگان» (FIAPF) سلب شد. بدین ترتیب مدیران جشنواره دیگر نمی توانستند یک رقابت بین المللی را برگزار و جوایز را اعلام کنند. با این حال FIAPF در این مدت به آنها اجازه داد جایزه فیپرشی  یا جایزه بزرگ هیات داوران را به صورت موقت جایگزین صدف طلایی و به فیلم برتر سال اعطا کنند برای مثال در سال ۱۹۸۴ جایزه فیپرشی به عنوان جایزه اصلی سال به فیلم «ماهی پرجنب و جوش» ساخته فرانسیس فورد کاپولا رسید.

در سال ۱۹۸۵ سرانجام پس از چندین سال جشنواره به درجه الف برگشت یک سال پس از آن، با انتخاب دیگو گالان منتقد اسپانیایی به عنوان مدیر جشنواره تغییرات موثری در جشنواره شکل گرفت از جمله این تغییرات ایجاد جایزه دونوستیا بود که مقرر شد هر ساله به عنوان جایزه یک عمر دستاورد هنری به بزرگان سینمای جهان اهدا شود. گالان به مدت هشت سال در دو دوره مجزا مدیریت این جشنواره را بر عهده داشت و سرانجام در اوایل قرن ۲۱ ام جای خود را به میکل اولازیری داد. امروزه نیز مدیریت جشنواره بر عهده خوزه لوئیس روبوردینوس است. روبوردینوس که در هفتمین سال ریاستش به سر می برد سیاست اصلی جشنواره را ارایه یک تصویر گسترده و متنوع از سینمای جهان و حمایت همه جانبه از گسترش صنعت سینما و فعالیت های مربوط به آن اعلام کرده است.

با نگاهی کوتاه به برندگان صدف طلایی در چند دهه اخیر می توان دریافت که این سال ها جشنواره برخلاف رویه روزهای اولیه اش به فیلم های نقاط مختلف جهان بیشتر چشم دارد به طوری که کشورهایی چون بولیوی، لهستان، چین، جمهوری چک، ترکیه و ایران در این چند دهه اخیر دست پر از این جشنواره به خانه برگشته اند.

امروزه سن سباستین در جایگاهی با ارزش تثبیت شده و توسط فیلمسازان از سراسر جهان ستایش می شود به طوری که طی این چند دهه میزبان بسیاری از کارگردانان و ستاره های افسانه ای سینمای جهان چون اورسن ولز، رومن پولانسکی، وودی آلن، الیزابت تیلور، سوفیا لورن، ریچارد بارتون، بت دیویس، ریچارد گر، مایکل داگلاس، برد پیت و... بوده است.

در مورد جشنواره جالب است بدانیم بالاترین میزان بودجه در میان جشنواره های سینمایی اسپانیایی متعلق به سن سباستین است و هزینه آن سالانه حدود شش و نیم میلیون یورو است با این حال در میان جشنواره های رقابتی مهم دنیا، یکی از کم بودجه ترین آنهاست.

ادامه دارد...