فرهنگ لغات فارسی در ترکی عثمانی منتشر می‌شود

فرخ مستوفی به خبرنگار مهر گفت: در همه سفرهایم به ترکیه و شهر استانبول، بازار کتاب‌ این شهررا نیز از دست نمی‌دادم. در این بازار کتاب‌های قدیمی نیز عرضه می‌شود و من تعدادی کتاب‌های قدیمی مربوط به دوره عثمانی را خریداری کردم و به تهران آوردم.

وی افزود: آن کتاب‌ها پر از واژگان فارسی بودند. در تحقیقاتم متوجه شدم که تا پیش از فارسی زدایی توسط آتاتورک در ترکیه، در فرهنگ عثمانی و زبان ترکی نزدیک به ۵۰ هزار لغت، چه فارسی سره و چه عربی پارسی شده، وجود داشته است. با توجه به این مطلب من شروع به دیدن و پژوهش روی متن‌های قدیم عثمانی کردم.

فرخ مستوفی ادامه داد:  با پژوهش و تحقیق روی کتاب‌های عثمانی و فرهنگ‌های لغت دوره عثمانی بیش از ۱۵ هزار واژه را استخراج و مبنا و ریشه‌های زبان‌شناختی‌اش را نوشتم. تعداد این واژگان بسیار زیادتر است، اما من در این فرهنگ لغت صرفا واژگانی را که در فرهنگ ترکی عثمانی مطلح بود، درج کردم. این فرهنگ در اواخر پاییز منتشر می‌شود.

این زبان‌شناس یکی از واژه‌های فارسی در ترکی عثمانی را به این شرح بیان کرد: به عنوان مثال یکی از این واژه‌ها «درون بین» است که عثمانی‌ها آن را برای واژه «آندوسکوپ» به استخدام خود درآوردند. سابقه این لغت به ۱۸۸۰ باز می‌گردد. وسیله‌ای در اواخر قرن ۱۹ به عثمانی‌ها رسید که کاری شبیه به آندوسکوپی امروز را می‌کرد. در آن دوران در زبان فارسی هنوز با چنین واژه و دستگاهی آشنا نشده بودند.

این مترجم و پژوهشگر همچنین با اشاره به این نکته که پس از پالایش فرهنگ و واژگان فارسی توسط آتاتورک، ترک‌ها به لحاظ ادبی بسیار ضربه خوردند، گفت: به دستور آتاتورک واژگان پارسی را که تا اوایل قرن ۲۰ در میان ترک‌ها مصطلح بود، از فرهنگ لغات حذف کردند. این باعث شد تا علیرغم ادعای آنها روی مولانا جلال الدین بلخی در مولاناخوانی و مثنوی‌خوانی‌شان دچار مشکل شوند و ارتباط ادبی آنها نیز با گذشته‌شان قطع شد.

مستوفی در پایان گفت: رجب طیب اردوغان چند سال پیش متوجه این انقطاع فرهنگی شد و دستور به پیگیری آن داد. به همین دلیل اکنون چهار موسسه در ترکیه مشغول پژوهش روی زبان ترکی عثمانی و الفبای فارسی هستند تا بتوانند ارتباط خود را با گذشته ادبی‌شان، یعنی فرهنگ و ادبیات در دوران پیش از آتاتورک، دوباره برقرار کنند.

فرخ مستوفی، مترجم، نویسنده و زبان شناس است. از جمله کتاب‌های پیشتر منتشر شده او می‌توان به ترجمه کتاب «امپراطوری فراموش شده: جهان پارسیان باستان» نوشته جان کرتیس و نایجل تلیس اشاره کرد.