کتاب «دهم ماه (مجالس روضه زنانه)» بررسی شد

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست معرفی و بررسی کتاب «دهم ماه (مجالس روضه زنانه)» اثر سعید کیایی، عصر روز گذشته با حضور نویسنده اثر، محسن حسام مظاهری و مژگان دستوری در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

در ابتدای این نشست، سعید کیایی به دلیل پرداختن موضوع کتاب «دهم ماه» اشاره کرد و گفت: مجالس روضه زنان را به عنوان مرد یا پسر پشت پرده می دیدیم و از جایی به بعد باید از این مجالس دور می ماندیم. کنجکاوی اینکه چه چیزی در حال اتفاق است موضوعی بود که فکر کردم سوال و پرسش خیلی ها می تواند باشد. دلیل دوم، عدم دسترسی دیگران اعم از زنان و مردانی که در این جلسات حضور نداشتند، بود. کمتر می دیدم که درباره این جلسات و اتفاقاتی که در این جلسات رخ می داد جایی صحبت شود. درباره این موضوع در کشورهای دیگر مطالعه کردم و با جنبش زنان مصر روبه روشدم. این جنبش در مساجد ایجاد و به یک قدرت برای زنان منجر شد و اهمیت چند برابری پیدا کرد.

وی ادامه داد: این دلایل مرا به این فکر انداخت که از این مجالس عکاسی کنم. در طول مدت بیش از ۴ سالی که انتشار این کتاب طول کشید برای حدود ۱۳۰ مجلس درخواست عکاسی دادم اما بیشتر از ۹۰ درصد با مخالفت رو به رو شد و حاصل ۱۰ درصد موافق، عکس هایی است که در این کتاب منتتشر شده است. مدت زمانی که برای عکاسی در این مجالس حضور داشتم بین سه تا ۷ دقیقه بود. تاریخ، ادبیات و شکل انسان هایی که با آنها روبه رو شدم باعث شد تا داستان و قصه ای را به عنوان عکاس روایت می کنم که باید به تعدد زوایا و موقعیت هایی که رو به رو می شوم توجه داشته باشم. در این جریان بود که با گونه های مختلف مجالس آشنا شدم؛ از بسیاری از این مجالس ما نمی توانستیم عکسی را منتشر کنیم.

محسن حسام مظاهری از دیگر سخنرانان این نشست با اشاره به مضمون کتاب گفت: یک شاخه ای از مجالس روضه ما مجالس زنانه است. مجالس زنانه هم مجالسی هستند که توسط زنان برگزار و اجرا می شود و مخاطب آنها هم زنان هستند. این مجالس از حیث تاریخی قدمت زیادی دارد. در کنار این مراسم آیینی ما مراسم‌های دیگری مثل تعزیه زنان را هم داریم که در آن همه نقش‌ها حتی نقش‌های مردانه را زنان اجرا می‌کنند. از اویل دوره قاجار مجالسی داریم که بانیان آن زن بودند. هر چه از دوران قاجار به جلو می رویم روضه زنان هم توسعه پیدا می کند. موسیقی مذهبی به خصوص در بوشهر هم کاملا زنانه هستند. با این وجود در زمان ما هم مجالش زنانه بسیاری برگزار می شود و مداحان و سخنوران آن زنان هستند؛ البته آمار رسمی از تعداد آنها نداریم.

مظاهری ادامه داد: این کتاب اختصاصی در مورد زنان است و اما آقای کیایی و خانم دستوری تنها نفراتی هستند که درباره این موضوع به شکل مستقل کتاب نوشته‌اند. با وجود اینکه جایگاه زنان ارتقاء محسوسی دارد و منزلت اجتماعی آنها روز به روز بالاتر رود اما در حوزه دین داری این فضا کاملا مردانه است، به عبارتی ویترین دین داری ما مردانه است. ما در دین داری متنی داریم که کاملا مردانه است و یک بخش حاشیه زنان دین دار داریم. چرا در مورد این مقوله که فراگیر است سهم زنان که از حیث دینداری بخش مهمی از این آیین را به دوش می کشند بسیار اندک و محدود است با اینکه زنان آیین گزاران جدی هستند و از حیث کمیت حضور پر رنگ تری دارند.

این پژوهشگر بیان کرد: مجالس زنانه در طول سال برگزار می شوند اما زنان دیندار دینداران خاموش هستند و صدای آنها در رسانه ملی  شنیده نمی شود حتی فعالان حقوق زن هم به این قشر بی اعتنا هستند. نهادهایی داریم که مسئول رسیدگی به مجالس زنان هستند اما در این سازمان ها نیز نگاه‌شان کاملا مردانه است؛ در صورتی که ما سخنران و مداح خانم بسیار زیاد داریم. همچنین، کلمه «خانم جلسه ای» بار منفی دارد و در اذهان ما به معنی فردی بی سواد است که افکاری را به دیگران انتقال می دهند. اما واقعیت اینطور نیست.

مظاهری عنوان کرد: مجالس روضه زنانه جزوی از روزمرگی هستند. این کتاب ما را وارد اتاق تاریک کرده  اما باز هم می‌بینیم که عکاس این کتاب، عکاسی مردی است که تنها به صورت محدود اجازه ورود پیدا کرده است. با همه محدودیت ها اینها تصاویر محدودی هستند. این کتاب اثر مهمی است و در آینده قدر آن بیشتر دانسته می شود.

مژگان دستوری نیز در این نشست گفت: علیرغم اینکه فکر می کردم مجالس زنان برای مردان جذاب نیست اما به این نتیجه رسیدم که اینگونه نیست. اما به سمت تحولاتی می رویم که این مجالس میل به ظاهر شدن دارند. نویسنده گونه ای از سنتی ترین مراسم زنانه را برای سوژه کتاب خود انتخاب کرده است. عکس های این کتاب مربوط به مراسم روضه زنان است و فضای گفتمان دینی این زنان را نشان می دهد. گونه ای که عکاس برای تصاویر کتاب انتخاب کردند به همین شکل، قیافه وتیپ است و ترکیب سنی آنها به همین صورت است که در کتاب آمده است. یک وجه مهم این مناسک این است که خود مناسک و هویت شرکت کنندگان در یک ارتباط تنگاتنگ و دو سویه با هم قرار دارند. زنانی که در این مجالس شرکت می کنند و می خواهند مجالسی برگزار کنند تحت تاثیر همین مولفه ها قرار می گیرند. جدای از کارکرد آیینی و سوگوارنه این مجالس، کارکرد سیاسی این مجالس از اهمیت زیادی برخوردار می شود که به ثانویه بودن مجالس و هویت ربط پیدا می کند.

وی ادامه داد: وجه سیاسی مجالس روضه بعد از واقعه عاشورا بر وجه سوگوارانه آن قالب بود. به موازاتی که زمان می گذرد می بینیم که مجالس زنانه از بعد سیاسی تهی می شود و این گفتمان دینی را نشان می دهد که بر محوریت تک صدایی مردان استوار است. مجالس روضه زنانه فضایی برای مشارکت اقتصادی زنان باز می کند. در کنار این مراسم صندوق قرض الحسنه ای وجود دارد و یا خانم ها کالاهایی را می فروشند. این فضا، فضای مناسبی برای زن خانه دار است که تا حدود زیادی از فضای اجتماع دور است. این مجالس فضایی فراهم می کند که زنان خانه دار در ارتباطات و انسجامات اجتماعی قرار گیرند. امروزه وجه حماسی اشعار مداحی کم و وجه عاطفی آن بیشتر شده است. زنانه بودن مجالس روضه زنانه جلوی ورود رسانه ها را به این مجالس می گیرد.