رشد خروجی‌های علمی ایران ۱۱ برابر بیشتر از متوسط جهانی

به گزارش خبرنگار مهر، رشد پایدار و شتابان تولید علم ایران در دو دهه اخیر، مورد تحسین صاحب‌نظران داخلی و بین‌المللی قرار گرفته است. افزایش ۵۰ برابری شمار انتشارات در فاصله دو دهه از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۷ میلادی (طبق پایگاه سایماگو)، نشان از ایجاد توان علمی کم‌نظیر در جهان دارد.

رشد کمّی تعداد مقالات با بهبود شاخص‌های کیفی مثل شاخص h (شاخص h عددی است که تأثیرگذاری علمی دانشمندان را نشان می‌دهد. این شاخص تعداد مقالات پر استناد افراد و تعداد استنادات به آثار آنها را به عنوان معیار تأثیرگذاری در نظر می‌گیرد) و سهم مقالات داغ دنیا نیز همراه بوده است.

طبق داده‌های پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) در سال ۲۰۱۷، رتبه ایران از نظر مقاله‌های داغ در جهان ۳۳ و در میان کشورهای اسلامی ۲ بوده است.

نکته شایان توجه این است که دستاوردهای ایران در تولید علم، در شرایطی کسب شده که اعتبارات پژوهشی کشور از سهم ۱ درصدی تولید ناخالص ملی فراتر نرفته است. رشد تعداد دانشگاه‌ها، اعضای هیئت علمی و دانشجویان و نیز در نظر گرفتن انتشارات علمی به عنوان معیاری در ارزیابی عملکرد و ارتقای اعضای هیئت علمی و همچنین پذیرش دانشجویان در دوره‌های تحصیلات تکمیلی و اعطای گرنت به آنها از مهم‌ترین عوامل بهبود وضعیت تولید علم در ایران است.

سایماگو لب (Scimago Lab)، از مراکز علم‌سنجی جهانی، توان علمی کشورها را با شاخص‌های گوناگون ارزیابی می‌کند. طبق رتبه‌بندی سایماگو، ایران رتبه ۱۶ جهان را از نظر شمار انتشارات علمی در سال ۲۰۱۷ کسب کرده است.

جایگاه ایران در ۶ حوزه فناوری

نیوساینتیست اعلام کرده است در یک دوره ۳۰ ساله از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۰ میلادی، رشد خروجی‌های علمی ایران ۱۱ برابر بیشتر از متوسط جهان و بیش از هر کشور دیگری بوده است.

روند چشمگیر رشد علمی

طی دو دهه اخیر، رتبه ایران در شمار انتشارات علمی، پیوسته بهبود یافته و طبق فهرست سایماگو از جایگاه ۵۱ جهان در سال ۱۹۹۷ به جایگاه ۱۶ در سال ۲۰۱۷ رسیده است. در یک دوره ۳۰ ساله از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۰ میلادی، رشد خروجی‌های علمی ایران ۱۱ برابر بیشتر از متوسط جهان و بیش از هر کشور دیگری بوده است.

طبق داده‌های پایگاه استنادی جهان اسلام، ایران از نظر شمار انتشارات در ۱۰ سال گذشته در حوزه مهندسی رتبه ۱۲، علوم مواد رتبه ۱۱، شیمی رتبه ۱۲ و ریاضی رتبه ۱۴ در جهان را به دست آورده است. همچنین در حوزه‌های شیمی، مهندسی، علوم، مواد، فیزیک، ریاضی، داروسازی و سم‌شناسی، علوم کامپیوتر، زمین‌شناسی، میکروب‌شناسی و علوم فضا رتبه یک را میان کشورهای اسلامی کسب کرده است.

نرخ رشد تولید علم در کشور به گونه‌ای بوده است که دستیابی به رتبه اول تولید علم منطقه چند سال زودتر از افق چشم‌اندازِ پیش‌بینی شده، با پیشی گرفتن از ترکیه در سال گذشته، محقق شده است.

نمودار سهم کشورهای مختلف منطقه در تولید علم در سال ۲۰۱۷

رشد کیفی و کمّی نشریات علمی

نشریات علمی، نتایج دستاوردهای پژوهشی را به انتشار می‌رسانند و تعداد و کیفیت آنها می‌تواند از شاخص‌های نشان‌دهنده توان پژوهشی کشور باشد. یکی از نظام‌های ارزیابی نشریه‌های علمی، «نمایه‌نامه‌های استنادی» است که ناشران، نشریات خود را به هیئت‌های داوری آنها می‌فرستند تا پس از ارزیابی و احراز کیفیت لازم، نام نشریه در نمایه‌نامه ثبت شود.

بنابراین، حضور در این نمایه‌نامه‌ها نشان‌دهنده اعتبارات نشریات است. وب‌آوساینس و اسکوپوس دو مورد از نظام‌های ارزیابی بسیار معتبر در جهان هستند.

تعداد نشریه‌های ایرانی نمایه شده در نمایه‌نامه‌های وب‌آوساینس و اسکوپوس

نمودار روند سالانه میانگین ضریب تأثیر نشریات ایرانی در وب‌آوساینس

از جمله شواهد دیگر برای رشد کیفی نشریات علمی در سال‌های اخیر، بررسی روند میزان ضریب تأثیر این نشریات است. ضریب تأثیر یکی از شاخص‌های علم‌سنجی است که برای اندازه‌گیری تأثیر یک نشریه علمی بر پیشرفت علم و مقایسه نشریات با یکدیگر استفاده می‌شود. این شاخص نشان‌دهنده فراوانی استنادها در یک دوره زمانی (معمولاً دوساله) به مقاله‌های یک نشریه است.