به گزارش خبرنگار مهر، بدون شک یکی از اتفاقات ناگوار سال ۹۷ درگذشت زنده‌یاد مجید مددی، مترجم و پژوهشگر حوزه‌های فلسفه، ادبیات و سیاست بود. اندیشمندی که همیشه تنها بود و به دلیل خوی نقادانه‌اش همیشه در حاشیه. پیرمردی که در فقری خودخواسته در میان کتاب‌های کتابخانه‌اش در روز ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ به درود حیات گفت. برادر بزرگترش یعنی غلامرضا مددی که او نیز از فعالان سیاسی و مبارزاتی در پیش از انقلاب بود، چند ماه پس از او درگذشت.
مرحوم مددی زندگی بسیار شگفت انگیزی داشت. با دست خالی در جوانی به انگلستان رفت و هرچند در ابتدا زبان نمی‌دانست، اما پس از مدتی توانست در بهترین دانشگاه‌های انگلستان یعنی منچستر و اسکس دوره‌های کارشناسی تا دکترا را پشت سر بگذارد و دکتری فلسفه سیاسی بگیرد. در دوران تحصیل برایش هیچ پولی از ایران نمی‌رسید و او ناچار بود، سخت‌ترین کارها را برای دریافت حقوقی ناچیز انجام دهد تا بتواند به تحصیل خود ادامه دهد.
مددی به نقادی‌اش از جریان ترجمه متون فلسفی شهره بود. به همین دلیل طبیعی بود که خودش دغدغه بسیاری در ترجمه داشته باشد. نوشته‌هایش همه پاکیزه بودند، در کتاب‌هایی که از او منتشر شده، هیچ غلط ویراستاری، هیچ نکته نامفهوم و هیچ اشکال تایپی را نمی‌بینید. زنده‌یاد مددی در منزل خود و در میان کتابخانه عظیم و غنی‌اش درگذشت که ترجمه‌های مهمی از خود به یادگار گذاشته بود؛ ترجمه‌هایی که هرکدام در حوزه خود در زمره نخستین‌ها به شمار می‌آمدند. او در مباحث تئوریک نیز هیچگاه سر سازگاری با جریان‌هایی را که به عدالت و آزادی بی‌توجه بودند، نداشت. خود در دوران نوجوانی گرایش‌هایی به حزب توده داشت، اما روش دیکتاتور مآبانه بزرگان این حزب را نپذیرفت و به نقادی سرسختانه آنها اقدام کرد. همچنین برنامه‌های تلویزیونی او از شبکه‌های برون مرزی سازمان صدا و سیما در نقد ماهیت استکباری رژیم صهیونیستی نیز بسیار مشهور شد.
در کنار نقدهای او به نئولیبرالیسم، نقدهایش از علوم انسانی ایران و همچنین جریان ترجمه متون نیز خواندنی است. او با وجودیکه به اندیشه چپ تعلق داشت، نخستین مترجم آثار هایدگر در ایران با ترجمه کتاب «what is Philosophy» (فلسفه چیست؟) بود و البته هم هایدگری‌های ایرانی و هم چپ‌ها مورد نقد او بودند. به همین خاطر هم مددی همیشه از طرف همه بایکوت شده بود.
مددی به نقادی‌اش از جریان ترجمه متون فلسفی شهره بود. به همین دلیل طبیعی بود که خودش دغدغه بسیاری در ترجمه داشته باشد. نوشته‌هایش همه پاکیزه بودند، در کتاب‌هایی که از او منتشر شده، هیچ غلط ویراستاری، هیچ نکته نامفهوم و هیچ اشکال تایپی را نمی‌بینید. به شدت وسواس داشت تا کتاب‌ها و ترجمه‌هایش درست به مخاطب منتقل شود. به همین خاطر برخی ترجمه‌هایش چندین سال طول می‌کشید. بارها شده بود که حتی برای انتقال درست یک مفهوم در ترجمه‌ای که در دست داشت، کتاب‌ها و منابع متعددی را می‌خواند تا بتواند همه وجوه معنایی آن مفهوم را دریابد و بعد آن را به فارسی منتقل کند.
ترجمه‌های مجید مددی
آخرین ترجمه منتشر شده او «علم و ایدئولوژی» شامل ترجمه و شرح مقالات لویی آلتوسر، فیلسوف مشهور فرانسوی بود که در سال ۹۶ توسط نشر نیلوفر در دسترس مخاطبان قرار گرفت. متأسفانه روند انتشار ترجمه‌های آخرش با مشکل مواجه شده بودند. چهار سال طول کشید تا کتاب «علم و ایدئولوژی» مجوز انتشار بگیرد و او که ترجمه مقالات دیگری را آماده کرده بود از ادامه کار مأیوس شد. این اتفاق برای ترجمه مجموعه نمایشنامه «عقل بچه‌ها» اثر تالستوی نیز افتاد و این کتاب هنوز رنگ انتشار به خود ندیده است در صورتی که همه آنها نمایشنامه‌هایی آموزشی و اخلاقی هستند. شاید یک دلیل سختگیری در روند مجوز انتشار کتاب‌های آخرش نقدهای شدیدی بود که به قلم او در نقد دولت به اصطلاح «تدبیر و امید» منتشر شده بودند.
«فلسفه چیست؟» اثر مارتین هایدگر، «هایدگر» اثر پل استراترن، «نقد مارکوزه» اثر پل میتیک، «مارکسیسم و اخلاق» اثر یوجین کامنکا، «از خود بیگانگی انسان مدرن» اثر فریتس پاپنهایم، «فلسفه هنر از دیدگاه مارکس» نوشته میخائیل لیف شیتز، «جهان حقیقی دموکراسی» نوشته کرافوردرو مک‌فرسون، «علم اخلاق و پیشرفت: ارزش‌های نوین در جهان انقلابی» نوشته هوارد سلزام، «والتر بنیامین» اثر روبرت اشتاین و… از دیگر ترجمه‌های منتشر شده زنده‌یاد مددی است.
شاید یک دلیل سختگیری در روند مجوز انتشار کتاب‌های آخر مجید مددی نقدهای شدیدی بود که به قلم او در نقد دولت به اصطلاح «تدبیر و امید» منتشر شده بودند. مجموعه داستان «تنهایی» از نویسندگان مختلف، «گزیده‌ای از آثار شاعران جهان» و اگر رنگ چاپ به خود بگیرد مجموعه نمایشنامه «عقل بچه‌ها» از جمله ترجمه‌های مرحوم مددی در حوزه ادبیات هستند. او همچنین سال‌ها با نشریاتی چون «نامه فرهنگ» و… همکاری داشت و برای آنها مقالاتی را ترجمه کرد.
کتاب‌های مددی در سال ۹۷: «فلسفه هنر از دیدگاه مارکس»
در سال ۹۷ دو ترجمه مهم مددی که سال‌ها از چاپ قبلی‌شان می‌گذشت تجدید چاپ شدند: «فلسفه هنر از دیدگاه مارکس: با جستارهایی درباره تأثیر ایدئولوژی بر هنر» نوشته میخائیل لیف شیتز و «از خود بیگانگی انسان مدرن» نوشته فریتس پاپنهایم.
«فلسفه هنر از دیدگاه مارکس» نخستین کتاب به زبان فارسی است که دیدگاه‌های زیبایی‌شناسی کارل مارکس را برای مخاطبان مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. این کتاب به دلیل نوآوری در روش و شیوه تحقیق در رویکرد به موضوع زیبایی‌شناسی مارکس از اصالت خاصی برخوردار است و به عنوان یکی از منابع مهم و دقیق در حوزه زیبایی شناسی چپ به شمار می‌رود.
نویسنده در این کتاب با تاکید بر تغییر دیدگاه‌های مارکس درباره هنر و تکامل نظریه انقلابی او، از دوره شعر سرایی رمانتیک عاشقانه تا آستانه نوشتن کتاب سرمایه، به اثبات این نکته می‌پردازد که او پیوسته و در سرتاسر آثارش، به تکمیل و تکامل نظریه زیبایی‌شناختی خود مشغول بوده و این نظریه بخش مهم و در عین حال جدایی ناپذیری از منظومه فکری و دستگاه فلسفی مارکس را شامل می‌شود.
«فلسفه هنر از دیدگاه مارکس» نخستین کتاب به زبان فارسی است که دیدگاه‌های زیبایی‌شناسی کارل مارکس را برای مخاطبان مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. این کتاب به دلیل نوآوری در روش و شیوه تحقیق در رویکرد به موضوع زیبایی‌شناسی مارکس از اصالت خاصی برخوردار است و به عنوان یکی از منابع مهم و دقیق در حوزه زیبایی شناسی چپ به شمار می‌رود. پیشگفتار «فلسفه هنر از دیدگاه مارکس» به قلم تری ایگلتون است. کتاب همچنین سه پیوست دارد که عناوین آن به ترتیب از این قرار است: «لئو تولستوی و دوران او» نوشته لنین، «درباره هنر: در پاسخ آندره دپره» نوشته لوئی آلتوسر و «ادبیات به مثابه فرم ایدئولوژیک» نوشته اتین بالی بار و پی‌یر ماشری. نخستین چاپ این کتاب در سال ۱۳۸۱ و دومین چاپ آن در سال ۱۳۸۶ از سوی نشر آگاه در دسترس مخاطبان قرار گرفته بود. چاپ سوم (اول نشر بان) این کتاب با شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه، ۲۴۸ صفحه و بهای ۱۶ هزار تومان در بهار ۹۷ در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
کتاب‌های مددی در سال ۹۷: «از خود بیگانگی انسان مدرن»
Alienation یا از خود بیگانگی یکی از واژگانی است که در عصر جدید با کتاب «دستنوشته‌های اقتصادی و فلسفی ۱۸۴۴» کار مارکس مطرح شد. مارکس از این واژه برای کارگران مزدبگیری استفاده کرد که با طبیعت انسانی خود بیگانه شده بودند. از این واژه بعدها بسیار استفاده شد و در بیشتر منابع انتقادی اندیشمندان چپ به کار رفت و امروزه به عنوان یکی از مفاهیم فلسفی مجادله‌آمیز شهرت دارد.
با این اوصاف اما پاپنهایم در این کتاب مفهوم بیگانگی را در دل فلسفه تحلیل نکرده است بلکه چارچوب تحلیلی او جامعه انسانی است، جامعه‌ای که در آن احترام به انسان و شأن مقام او تحقق‌پذیر نیست. بنابراین بیگانگی در نگاه پاپنهایم یک مفهوم مجرد انتزاعی نیست.
«از خودبیگانگی انسان مدرن» پنج فصل دارد که عناوین آن به ترتیب عبارتند از «حالت روحی عصر ما: آگاهی از بیگانگی انسان»، «بیگانگی و تکنولوژی»، «سیاست و بیگانگی»، «ساختار اجتماعی و بیگانگی» و «نگاهی به گذشته و چشم انداز آینده». پیوست کتاب نیز «مفاهیم ایدئولوژی در آثار مارکس» نام دارد. چاپ جدید این کتاب نیز با شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه، ۲۱۶ صفحه و بهای ۲۲ هزار تومان از سوی نشر بان در بهار ۹۷ روانه بازار اندیشه در ایران شد. نشر آگه در سال ۱۳۸۷ نخستین چاپ این کتاب را منتشر کرده بود.
نظر شما