مسائل و چالش های امروز را به نهج البلاغه عرضه کنیم

به گزارش خبرنگارمهر، مراسم افتتاحیه سومین کنگره بین المللی امام علی(ع) پژوهی، صبح امروز در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

در ابتدای این مراسم حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ضمن تشکر از نهادهای مشارکت کننده در برگزاری این مراسم گفت: امام علی(ع)، مصداق تامّ انسان کامل است. او نمونه اعلای شخصیت تربیت شده در دامان دین اسلام و تعالیم رسول گرامی، حضرت محمدبن عبدالله است. علی(ع) همراه پیامبر و پا به پای وی، در همین عالم ماده، مسیر سخت رسالت‌های دین جدید را پیمود. او قرآن را در حد کمال فهمید و معنا کرد. علی با عشق به قرآن و پیام وحیانی آن، خود را به اندازه و حدّ فهم از قرآن گستراند و تعالی بخشید و امروزه وظیفه ما نیز آن است که از علی سلوک فهم بیاموزیم و اهلیت و صلاحیت پیدا کنیم تا نوشته‌ها و گفته‌های امام علی (ع) با ما گفت‌وگو کنند.

قبادی ادامه داد: حضرت علی(ع) در جنگ صفین به رأی عامه مردم گردن نهاد و از قدرت حکومت به عنوان «استدلال مافوق» استفاده نکرد! همچنین امام علی(ع) فرمود که: خداوند از عالمان و دانایان و دانشمندان پیمان گرفته که در برابر ظلم ظالمان و گرسنگی گرسنگان سکوت پیشه نکنند و رأی مردم را نیز یک معیار می‌دانست: لَولا حضورُ الحاضِرِ و قیامُ الحُجّۀِ بوجودِ الناصِرِ، و ما أخذ َاللهُ عَلَی العُلَماءِ ألّا یُقارُّوا علی کِظّۀِ ظالِمٍ و لا سَغَبِ مظلومٍ... (خطبه ۳، معروف به شقشقیه).

وی افزود: علی(ع) به مناسبات اجتماعی و قراردادهای مدنی در چارچوب قراردادها و مناسبات، حرمت می‌گذاشت و اخلاق، حقیقت و عدالت را فدای قدرت نمی‌کرد و سرانجام نیز اخلاق و اولویت عدالت بر هر چیز دیگر، موجب شهادت او شد، اما بیرون از چارچوب نظام اجتماعی، علی‌(ع) در ساحت فردی و ایمانی و دینی و علمی ‌و اخلاقی و معنوی و الهی، ترازی داشت که پس از پیامبر (ص)، احدی بدان دست نیافت! با این همه او این مراتب فضل خود را اسباب تفوق و برتری در نظام اجتماعی قرار نداد. آنجا که می‌فرماید: «أَیهَا النَّاسُ، إِنَّ لِی عَلَیکُمْ حَقَّاً وَلَکُمْ عَلَیّ حَقٌّ: فَأَمَّا حَقُّکُم عَلَی فَالنَّصِیحَةُ لَکُم وَتَوْفِیرُ فَیئِکُم عَلَیکُم وَتَعلِیمُکُم کَیلا تَجهَلُوا، وَتَأدِیبُکُمْ کَیما تَعلَمُوا وَأَمَّا حَقِّی عَلَیکُم فَالوَفَاءُ بِالْبَیعَةِ والنَّصِیحَةُ فِی الْمَشهَدِ وَالمَغِیبِ، وَالإِجَابَةُ حِینَ أَدعُوکُم وَالطَّاعَةُ حِینَ آمُرُکم. » (خطبه ۳۴)

قبادی افزود: امیرالمومنین(ع) فرمود: ای مردم مرا بر شما حقی است و شما را بر من حقی، اما حقوق شما بر من، دلسوزانه با شما رفتار کردن و رساندن حق و حقوق شما به دست شما از بیت‌المال و آموزش شما و پرورش و کارآموزی توانمندساختن همه جانبه شماست. معلوم می‌شود که حقوق مردم اعانه دادن به آنان نیست، بلکه رشد و توانمندسازی همه جانبه آنان است، اما حقوق من بر شما، وفاداری است در پیمان، دلسوزی و همراهی در همه حال، پاسخگویی به فراخوانیهای من و پذیرفتن اوامر و فرمانهای من. درس مهمّ این گفتار، به رسمیت شناختن حقوق مستقل شهروندی و احترام به شخصیت فرد فرد اعضای جامعه است.

قبادی ادامه داد: امام علی(ع) در روابط ویژه با نخبگانِ ترازِ اوّل رازهایی از گنجینۀ دانش خود می‌گشاید. ازجمله: به کمیل بن زیاد النخعی فرمود: ها أنَّ هاهُنا لَعِلماً جَمّاً (و أشارَ بِیَدِهِ الی صَدرِهِ) لَو أصَبتُ لَهُ حَمَلۀً! ای کمیل! اینجا (اشاره به سینه‌اش) علوم فراوانی انباشته است اگر برای آن، حاملانی می‌یافتم! که نیافتم! آشکار می‌کردم. نهج البلاغه ـ حکمتها، حکمت ۱۴۷ و نیز فرمود: «ایها الناس، سَلُونی قبلَ أن تَفقِدوُنی! فَلَأَنا بِطُرُقِ السماءِ أَعلَمُ مِنّی بِطُرُقِ الأرضِ قَبل أن تَشغَرَ بِرِجلها فتنَۀٌ تَطَأُ فی خطامها و تَذهبُ بأحلامِ قومِها» خطبه ۱۸۹، ای مردم از من بپرسید قبل از آنکه مرا از دست بدهید! من به راه‌های آسمانی داناتر از راه زمینی هستم! در عین حال او این علم را مایۀ فخر و برتری نمی‌داند و در برابر علم، تاریخ و جامعه فروتن است و قوانین علمی ‌و روال‌های اجتماعی را به رسمیت می‌شناسد و خطاب به فرزندش امام حسن (ع) (خطبه ۳۱) می‌فرماید: «(اءَیْ بُنَیَّ إِنِّی وَ إِنْ لَمْ اءَکُنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ کَانَ قَبْلِی - فَقَدْ نَظَرْتُ فِی اءَعْمَالِهِمْ، وَ فَکَّرْتُ فِی اءَخْبَارِهِمْ، وَ سِرْتُ فِی آثَارِهِمْ، حَتَّی عُدْتُ کَاءَحَدِهِمْ، بَلْ کَاءَنِّی بِمَا انْتَهَی إِلَیَّ مِنْ اءُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ اءَوَّلِهِمْ إِلَی آخِرِهِمْ ...) من تاریخ گذشته را به نحوی خواندم که گویی با آنان زندگی کردم ...» همین امام در جایی دیگر اشاره به اموری می‌فرمایند که در آینده رخ خواهد داد و آسمان آبستن آن امور است و علی(ع) آن امور را در متن «آینده»ها می‌بیند و می‌شناسد درحالی‌که اکثر مردم اسیر زمین هستند و غرق در مسایل جاری از خواسته‌ها و آرزوهای طول و دراز!

رییس کنگره بین المللی امام علی پژوهی اضافه کرد: این نوع دانش از ماهیتی شگفت‌انگیز نشأت می‌گیرد و در نهج البلاغه، مواضع فراوانی وجود دارد که دانشهای اظهار شده در آن رنگ و بوی دیگری دارد و گویی از انسان صادر نشده و ارمغانی آسمانی است. او از «ایمان»، تقوی، قرآن، تاریخ، بشر، انبیاء، آدم‌ها، جوامع، حکومت، و ... گونه‌ای سخن می‌گوید که برای شخص غیر پیامبر بی‌سابقه است.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه سخنان خود گفت: اکنون خداوند بزرگ را سپاسگزاریم که جشنواره امام علی(ع) پژوهی به یک رخداد علمی ‌و عینی در قالب کنگره تبدیل شده است. موضوع اصلی این کنگره، پدیده صلح در اندیشه و سیره امام علی(ع) «بازخوانی گفتمان با رویکردی جهانی ناظر بر چالش های امروز و طرحی برای فردا» است. این مسأله نشانگر قدرت آینده نگرانه و انسانی امام علی(ع) و آثار جاودانه آن امام همام به شمار می‌آید.

وی ادامه داد: امام علی (ع) در نهج البلاغه دعوت کرده است که قرآن را به نطق در بیاوریم. باید از این گفتار امام درس بگیریم که اهلیّت، آمادگی، صلاحیت و ظرفیت پیدا کنیم تا همچنین امام علی(ع) با ما حرف بزند. کلام امام علی(ع) را می‌توان به‌عنوان یک متن به شمار آورد؛ متنی که ساختار دارد، وجه معرفتی دارد، وجه اجتماعی دارد، وجه فرهنگی و ... دارد. پس حتما مخاطب ویژه هم دارد. همانگونه که امام علی (ع) تصریح کردند در خطبه ۱۲۵ نهج البلاغه که می‌فرماید: هَذَا الْقُرْآنُ إِنَّمَا هُوَ خَطٌّ مَسْطُورٌ بَیْنَ الدَّفَّتَیْنِ لَا یَنْطِقُ بلِسَانٍ وَ لَا بُدَّ لَهُ مِنْ تَرْجُمَانٍ وَ إِنَّمَا یَنْطِقُ عَنْهُ الرِّجَالُ. قرآن خطّی است نوشته شده که میان دو جلد قرار گرفته، با زبان سخن نمی‌گوید و ناگزیر به مفسری نیازمند است و این اشخاص‌اند که از جانب آن سخن می‌گویند. در بخشی از خطبه ۱۴۷ تصریح می‌کنند که مخاطب بودن قرآن اهلیّت می‌خواهد: فَإِنَّهُمْ عَیْشُ الْعِلْمِ،وَ مَوْتُ الْجَهْلِ،هُمُ الَّذینَ یُخْبرُکُمْ حُکْمُهُمْ عَنْ عِلْمِهِمْ، وَصَمْتُهُمْ عَنْ مَنْطِقِهِمْ، وَ ظاهِرُهُمْ عَنْ باطِنِهِمْ،لایُخالِفُونَ الدِّینَ،وَلایَخْتَلِفُونَ فِیهِ،فَهُوَ بَیْنَهُمْ شاهِدٌ صادقٌ، وَ صامِتٌ ناطِقٌ. و پیمان قرآن را محکم نخواهیم گرفت تا آنکه پیمان شکنان را بشناسید، و بدان چنگ نتوانید زد تا آنکه رها کنندگان آن را بشناسید. پس همه این حقایق را نزد اهلش بجویید که آنان زنده دارندگان علم و میرانندگان جهل اند. آنانند که گفتار حکیمانه آنان از دانششان، و سکوت آن از گفتارشان و برون آنان از درونشان شما را خبر می‌دهد، نه با دین مخالفت می‌ورزند و نه در آن اختلاف کنند. دین در میان آنان گواهی صادق و خاموشی گویاست. امام محمد باقر(ع) هم اهلیّت و صلاحیت مخاطب واقع شدن قرآن را گوشزد می‌فرمایند: امام باقر(ع) خطاب به قتاده بن دعامه: فقال أبو جعفر (ع): ویحک یا قتاده إنمایعرف القرآن من خوطب به. (کلینی، الکافی، ج۸ ص ۳۱۲)

وی در پایان گفت: با کشف و تحلیل روشمند و عالمانه مسائل و چالش های امروز و عرضه آن به نهج البلاغه و دیگر آثار و معارف امام علی(ع) می‌توانیم پاسخ هایمان را پیدا کنیم که امیدوارم در سومین کنگره بین‌الملی امام علی پژوهی(ع) تا حدود زیادی براساس این اهداف گام برداریم.