راه روشن برای زندگی اسلامی

به گزارش خبرگزاری مهر، صبح نو نوشت: نیمه خرداد با نام بزرگ امام‌خمینی (ره) گره خورده است. با فرارسیدن این ایام بیش از هر زمان دیگری نام و یاد و خاطره بنیان‌گذار و معمار کبیر انقلاب اسلامی بر زبان‌ها و دل‌ها جاری می‌شود. حرکت امام در بیداری اسلامی مردم، منحصر به مرزهای ایران و جغرافیای جهان اسلام نشده و همه عالم را فراگرفته است. بسیاری از جنبش‌ها و حرکت‌های اسلامی و انقلابی و ملی از ۴۰ سال پیش تاکنون تحت‌تاثیر روح بلند حضرت روح الله قرار داشته و همچنان نام و یاد وی موجب خیزش امت‌هاست. با این همه آیت‌الله سید روح الله موسوی خمینی (ره) فقط رهبر سیاسی یا پیشگام یک نهضت نبود و افزون بر اینها جایگاه علمی و فقهی و تسلط این مرجع زعیم شیعه به اصول و فقه، غیرقابل کتمان است. اندیشه دینی امام البته در چارچوب خشک سنت‌ها محدود نمی‌شد و شجاعت ایشان در کنار جایگاه رفیع علمی‌شان موجب شد بسیاری از مسائل مستحدثه و مشکلات روز جوامع که با تغییر سبک زندگی، پریشانی ذهنی و سوال برای دینداران ایجاد می‌کند، با فتاوا و رهنمودهای ایشان به پاسخ‌هایی درخور، همه‌فهم و صحیح برسد. امام خمینی (ره) به زعم بسیاری از صاحبنظران احیاگر فقه پویای شیعی است. در کنار همه این بزرگی‌ها امام خصلتی شدیداً افتاده و مردمی داشت؛ حسینیه جماران جلوه‌ای از ساده‌زیستی و نگاه امام به ارزش‌های مادی و دنیوی است. امام بزرگمردی فراتر از رهبری یک امت بود؛ در جایگاه مرد خانواده سلوکی داشت که شاید ساده‌ترین مردمان عادی نیز چنین رفتاری نداشته باشند. برای همین مناسب دیدیم در روزهایی که به نام حضرت روح‌الله گره خورده، به‌جای مرور جایگاه سیاسی و حرکت انقلابی ایشان یا یادآوری شأن علمی و تاثیر نگاه و آرای فقهی ایشان بر زمانه خود و پس از آن و تربیت شاگردان بزرگی چون رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله سیدعلی حسینی خامنه‌ای (حفظه‌الله‌تعالی)، نظرات پیر فرزانه جماران را در باب خانه و خانواده، زن و همسر و فرزندان و آنچه برای زندگی خانوادگی امروز چراغ راه است، با یکدیگر بازخوانی کنیم.

ازدواج از نگاه امام (ره)
‏شالوده حیات اجتماعی با ازدواج پی‌ریزی می‌شود که از یک‌سو مانند دیگر مخلوقات انسان هم جفت آفریده شده و تمایل به جفت در نهاد آدمیان قرار گرفته و ازسوی دیگر ازدواج در ادیان توحیدی جنبه ارزشی نیز پیدا کرده و بر استحکام اساس خانواده تاکید شده است. امام خمینی نیز به‌عنوان بزرگمردی از تبار عالمان دین اسلام و فقه شیعه بر این مهم توجه زیادی داشتند.
‏‏‏ اسلام قبل از اینکه ازدواج بشود بین دو نفر، به او می‌گوید چه جور آدمی انتخاب کن؛ به او می‌گوید چه جور شوهری انتخاب کن. چه جورش را آنجا می‌گوید. چرا؟ برای اینکه این شوهر و زن مبدأ یک فرد است یا فردها، اسلام می‌خواهد این فرد را که به جامعه می‌خواهد تحویل بدهد، صالح تحویل بدهد. قبل از اینکه اینها ازدواج کنند، زن چه جور باید باشد، شوهر چه جور باید باشد، اخلاقش چه باشد، اعمالش چه باشد، او اخلاقش چه باشد، اعمالش؛ در چه خانواده‌ای تربیت شده باشد. بعد از اینکه ازدواج شد چه جور معامله کنند این دو نفر با هم؛ بعد برای حمل چه آدابی هست؛ برای زمان حمل چه آدابی هست، برای زاییدن چه آدابی هست، برای بچه‌داری چه آدابی هست. همه اینها برای این است که موجودی که می‌خواهد از این دو موجود حاصل بشود، این یک موجود صالح در این جمعیت بشود تا صلاحیت در همه عالَم پیدا شود...
اسلام انسان می‌خواهد درست کند و از قبل از اینکه ازدواج بشود، شروع کرده است؛ از آنجا شروع کرده است، دستور داده است که چه کن، چه کن، چه کن؛ تا آنجایی که بچه به دنیا آمده؛ زمان شیر خوردن باید چه بکند، بعد در دامن پدر و مادر باید با این چه جور عمل بکنند، بعد در این مکتبخانه‌های کوچک- در این دبستان‌ها- چه باید بکنند، بعد در دبیرستان‌ها و معلم‌ها چه جور اشخاصی باید باشند، مربی اطفال چه اشخاصی باید باشند. بعد که رسید به آنجایی که مستقل شد، خودش با خودش سر و کار دارد که چه جور باید باشی، چه اعمالی باید بکنی، چه اعمالی باید نکنی. این برای این است که می‌خواهد افرادی در جامعه‌ای پیدا بشوند که همه صالح باشند، صحیح باشند. اگر آنکه اسلام می‌خواست می‌شد -خب یک مقدار شده، یک مقدار نشده، بیشتر آن نشده- اگر آنی که اسلام می‌خواست می‌شد، نه دزدی تو کار بود و نه خیانت؛ هیچ‌یک از این چیزهایی که هست حالا نبود، هیچ‌کس تعدی به دیگری نمی‌کرد. ما می‌خواهیم که یک همچو مطالبی پیدا بشود. (صحیفه امام، ج ۵، ص ۳۲۷ و ۳۲۸)‏

جایگاه زن در خانواده از نگاه امام (ره)
مرد و زن درکنار یکدیگر پدران و مادران فرزندانی می‌شوند که در نهاد خانواده رشد و نمو می‌یابند و در تربیت فرزندان هر دو نقش‌آفرینی دارند. با این حال از منظر روان‌شناسی و ابعاد تربیتی، صاحبنظران نقش مادر را بیشتر از پدر می‌دانند. باوجود جوسازی‌های معاندان در اینکه اسلام زن را با ایجاد محدودیت و اجبار حجاب، در بند خانه کشیده، امام خمینی به‌عنوان روشنفکری دینی و مرجع تقلیدی شیعی نظرات روشنی در این خصوص دارد و روشنگرانه به نقش و اهمیت زن در کانون خانواده اشاره کرده است.
نقش زن در جامعه بالاتر از نقش مرد است؛ برای اینکه بانوان علاوه بر اینکه خودشان یک قشر فعّال در همه ابعاد هستند، قشرهای فعّال را در دامن خودشان تربیت می‌کنند. خدمت مادر به جامعه از خدمت معلّم بالاتر است و از خدمت همه‌کس بالاتر است و این امری است که انبیا می‌خواستند. می‌خواستند که بانوان قشری باشند که آنها تربیت کنند جامعه را و شیرزنان و شیرمردانی به جامعه تقدیم کنند. (صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۱۹۷) ‏
دامن مادر بزرگ‌ترین مدرسه‌ای است که بچه در آنجا تربیت می‌شود. آنچه بچه از مادر می‌شنود غیر از آن چیزی است که از معلم می‌شنود. بچه از مادر بهتر می‌شنود تا از معلم. در دامن مادر بهتر تربیت می‌شود تا در جوار پدر؛ تا در جوار معلم. [این] یک وظیفه انسانی است، یک وظیفه الهی است، یک امر شریف است؛ انسان درست‌کردن است. (صحیفه امام، ج ۹، ص ۲۹۳ و ۲۹۴)

سیره امام؛ عشق به همسر
بسیاری از بزرگمردان تاریخ در کنار خود همسری دلسوز و فداکار داشته‌اند که آنها را برای حرکت اجتماعی تشویق و در این راه به ایشان کمک کرده‌اند. با این حال شاید کمتر رجلی بوده که مانند امام خمینی در مکاتبات به‌جامانده از ایشان چنین قربان و صدقه همسرش رفته باشد.
تصدقت شوم؛ الهی قربانت بروم، در این مدت که مبتلای به جدایی از آن نور چشم عزیز و قوّت قلبم گردیدم متذکر شما هستم و صورت زیبایت در آئینه قلبم منقوش است. عزیزم امیدوارم خداوند شما را به سلامت و خوش در پناه خودش حفظ کند. [حالِ] من با هر شدتی باشد، می‌گذرد ولی بحمدالله تاکنون هر چه پیش آمد خوش بوده و الآن در شهر زیبای بیروت هستم؛ حقیقتاً جای شما خالی است فقط برای تماشای شهر و دریا خیلی منظره خوش دارد. صد حیف که محبوب عزیزم همراه نیست که این منظره عالی به دل بچسبد. (فروردین ۱۳۱۲/ ذی‌القعده ۱۳۵۱)

‏‏اهمیت خانواده از نگاه امام ‏‏اهمیتخانواده از نگاه امام (ره)
خانواده همواره در کانون توجه مصلحان و مأموریتی اساسی برای انبیای الهی بوده که عمده‌ترین وظیفه آنها انسان‌سازی است. احکام و دستورات دین مبین اسلام ضمن قداست‌بخشی و ارزش‌گذاری معنوی ویژه برای نهاد خانواده و بنیان‌های تشکیل آن و تعریف و تعیین شامل‌ترین و ریزترین دستورات، مباحث گسترده کاربردی را در این راستا ترسیم کرده است. امام خمینی نیز به‌عنوان عالم و مرجعی دینی در این باب نظرات متقن و متنوعی دارند که به نمونه‌ای از آنها اشاره می‌شود.
اسلام از قبل از تولد انسان شالوده حیات فردی را ریخته و تا آن‌وقت که در عائله زندگی می‌کند، شالوده اجتماع عائله‌ای را ریخته و تکلیف معین فرموده است؛ تا آن‌وقت که در تعلیم وارد می‌شود، تا آن‌وقت که در اجتماع وارد می‌شود، تا ‎‏آن وقت که روابطش با سایر ممالک و سایر دوَل و سایر ملل هست. تمام اینها برنامه دارد، تمام اینها تکلیف دارد در شرع مطهر. (صحیفه امام، ج ۲، ص ۳۱)
خانواده همواره در کانون توجه مصلحان و مأموریتی اساسی برای انبیای الهی بوده که عمده‌ترین وظیفه آنها انسان‌سازی است. احکام و دستورات دین مبین اسلام ضمن قداست‌بخشی و ارزش‌گذاری معنوی ویژه برای نهاد خانواده و بنیان‌های تشکیل آن و تعریف و تعیین شامل‌ترین و ریزترین دستورات، مباحث گسترده کاربردی را در این راستا ترسیم کرده است. امام خمینی؟ ره؟ نیز به‌عنوان عالم و مرجعی دینی در این باب نظرات متقن و متنوعی دارند که به نمونه‌ای از آنها اشاره می‌شود.
اسلام از قبل از تولد انسان شالوده حیات فردی را ریخته و تا آن‌وقت که در عائله زندگی می‌کند، شالوده اجتماع عائله‌ای را ریخته و تکلیف معین فرموده است؛ تا آن‌وقت که در تعلیم وارد می‌شود، تا آن‌وقت که در اجتماع وارد می‌شود، تا ‎‏آن وقت که روابطش با سایر ممالک و سایر دوَل و سایر ملل هست. تمام اینها برنامه دارد، تمام اینها تکلیف دارد در شرع مطهر. (صحیفه امام، ج ۲، ص ۳۱)

سیره امام؛ بازی کودکان

برخلاف تصور بسیاری از آدم بزرگ‌ها که بازی‌های کودکانه را اتلاف وقت تصور می‌کنند بسیاری از صاحب نظران بازی را عاملی مهم در رشد کودکان و نوجوانان می‌دانند. امام خمینی نیز ضمن آنکه همواره به اطرافیان خود که از بازی بچه‌ها کلافه می‌شدند، آنها را به صبوری بیشتر دعوت می‌کردند باوجود همه مشغله‌هایی که داشتند تا جایی که امکان داشت خودشان نیز با بچه‌ها بازی می‌کردند. در ادامه از زبان اطرافیان امام چند خاطره‌ای که در این‌باره گفته شده را مرور می‌کنیم.

زهرا مصطفوی، فرزند امام خمینی: امام برای بازی با ما وقت خاصی داشتند. صبح‌ها در منزل تدریس می‌کردند و طلاب می‌آمدند. نیم‌ساعت به اذان ظهر مانده، طلاب می‌رفتند و امام می‌آمدند به حیاط و یک ربع با ما بازی می‌کردند. ما هم می‌دانستیم و از قبل برای بازی جمع می‌شدیم.
نیم‌ساعت به اذان مغرب، نیز ایشان می‌آمدند و یک ربع با ما بازی می‌کردند و بعد سراغ کارهای خودشان می‌رفتند. اوایل دوران کودکی ما زمان بازی بود و بعد به تدریج تبدیل به کتاب خواندن شد. بزرگ‌تر که شدیم، امام معما و چیستان یا مساله‌ای را مطرح می‌کردند و ما سعی می‌کردیم پاسخ آن‌ها را پیدا کنیم.

فریده مصطفوی، دختر امام‌خمینی: ‏نوه‌های آقا همه شلوغ بودند. امام به دختر من که از شیطنت بچه خود گله ‏‎ ‎‏می‌کرد، می‌گفتند: من حاضرم که ثوابی که تو از تحمل شیطنت حسین ‎‏می‌بری، با ثواب تمام عبادات خودم عوض کنم.‏‎ بچه باید شیطنت کند و بچه‌ای که یک گوشه بیفتد و‏‎ ‎‏بخوابد، چهارزانو بنشیند، این بچه نیست، بزرگسال است.‏‎

فاطمه طباطبایی، عروس امام‌خمینی: امام به من می‌گفتند ‏بگذار بچه آزاد باشد و بچه‌ها با محیط و طبیعت اطراف‌شان بازی کنند؛ ‎‏بچه‌هایی که در خاک بزرگ می‌شوند، خیلی سالم‌ترند تا آن بچه‌هایی که لای ‏‎ ‎‏زرورق بزرگ می‌شوند.

سیره امام؛ رفتار با فرزندان

بسیاری از والدین به‌خصوص در خانواده‌های مذهبی، مدام به فرزندان خود تذکر می‌دهند یا به آنها برای انجام برخی امور امر و نهی می‌کنند. به زعم آنها اینچنین پیگیری‌هایی باعث می‌شود فرزندان مراقبت بیشتری نسبت به انجام اعمال عبادی یا پرهیز از مکروهات و محرمات داشته باشند. درحالی که سیره امام خمینی مانند بسیاری از پیشوایان و بزرگان دین، چنین نبوده و ایشان سعی می‌کرده با عمل خود برای فرزندانش الگو باشد، نه با امر و نهی صرف.

زهرا مصطفوی، دختر امام‌خمینی: همسرم به جهت عادت خانوادگی، دخترم را از خواب صبحگاهی بیدار ‏‎ ‎‏می‌کرد و به نماز وا می‌داشت. امام وقتی از این ماجرا خبردار شدند، برایش ‏‎ ‎‏پیغام فرستادند که چهره شیرین اسلام را به مذاق بچه تلخ نکن.‏

فریده مصطفوی، فرزند امام‌خمینی: ‏کارهای دینی به ما دیکته نمی‌شد، در خانواده وقتی ما رفتار امام را‎ ‎‏می‌دیدیم، خود به خود در ما تأثیر می‌گذاشت و همیشه سعی می‌کردیم مثل ‏ایشان باشیم، ولو اینکه مثل ایشان نمی‌شدیم. از نظر تربیتی، خود ایشان ‎‏برای ما یک الگو بودند. وقتی کاری را به ما می‌گفتند انجام ندهید و ما ‏‎ ‎می‌دیدیم که ایشان در عمرشان آن کار را نمی‌کنند، قهراً ما هم انجام‏‎ ‎‏نمی‌دادیم؛ ‏ مثلاً به ما می‌گفتند: باید نماز بخوانید، خودشان از نیم ساعت به ظهر وضو‏‎ ‎‏می‌گرفتند و مشغول نماز خواندن می‌شدند و ما هم داخل حیاط مشغول ‏‎ ‎‏بازی‌کردن بودیم و… ولی یک بارهم به ما نگفتند که الان دست از کارتان ‏‎ ‎‏بردارید، موقع اذان است، دست از بازی‌تان بردارید و بایستید برای نماز.

سیره امام؛ تربیت فرزندان
اگرچه امام سعی می‌کرد با رفتار عملی خود الگوی فرزندان باشد ولی پس از آشناکردن فرزندان با هنجارها و هماهنگ‌بودن گفتار و رفتار، رفتار آنان را نیز کنترل و هدایت می‌کرد. ایشان در قبال رفتارهای فرزندان، رضایت و خشنودی خویش را با کارهای مطلوب و نارضایتی و ناخشنودی را با کارهای نامطلوب آنان همراه می‌کردند.

خانم فاطمه طباطبایی، عروس امام خمینی: یادم است که پسر کوچکم وقتی با تندی جوابم را می‌داد، آقا جداً از رفتار او با من ناراحت می‌شد، بعداً او را جداگانه می‌خواستند و می‌گفتند تو رفتارت با مادرت خیلی بد بود. به من می‌گفتند نباید رفتارش اینگونه باشد؛ یعنی از کنار این قبیل مسائل به ظاهر ساده هم راحت رد نمی‌شدند… امام بعد از سن تکلیف بچه‌ها نیز بیشتر دقت‌شان در تعلیم و تربیت آن‌ها بود. همیشه از ما می‌پرسیدند: آیا شما می‌دانید بچه‌هایتان کی از خانه بیرون می‌روند و کی می‌آیند، با چه کسانی رفت و آمد یا چه صحبت‌هایی می‌کنند؟