جایگاه و ارتباط دو سویه عقل و معنویت در صحیفه سجادیه

به گزارش خبرنگار مهر، حجت‌الاسلام حبیب‌رضا ارزانی سه شنبه شب در جریان افتتاح مجازی دهمین کنگره بین‌المللی امام سجاد (ع) که در بندرعباس برگزار شد، طی سخنانی با اشاره به شعار این دوره با عنوان «امام سجاد (ع)، اسوه معنویت، عقلانیت و مقاومت» گفت: در فرازهایی از ادعیه مختلف صحیفه سجادیه به مساله عقلانیت اشاره شده است.

وی با اشاره به فرازهایی از ادعیه صحیفه سجادیه گفت: آن حضرت در این دعا می‌فرماید: «تَحْمَدُکَ نَفْسِی وَ لِسَانِی وَ عَقْلِی، حَمْداً یَبْلُغُ الْوَفَاءَ وَ حَقِیقَةَ الشُّکْرِ، حَمْداً یَکُونُ مَبْلَغَ رِضَاکَ عَنِّی، فَنَجِّنِی مِنْ سُخْطِکَ»، این تعبیر بسیار نورانی است که آن امام همام فرمود: «جان و زبان و عقل من تو را می‌ستایند؛ ستایشی که بر عرصۀ کمال و حقیقت شکر برسد؛ ستایشی که در قلّۀ نهایت خشنودی تو از من باشد؛ پس مرا از خشمت نجات ده.»، حضرت نفس، زبان، و عقل را نام می‌برد و عقل را در کنار این دو مولفه قرار می‌دهد گویا عقل یک زبان گویایی است که خدا را حمد می‌گوید.

رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور گفت: عقلی که خداوند به انسان عنایت کرده است، برای شکرگذاری از نعمت‌های حضرت معبود است، لذا امام سجاد (ع) این چنین تعبیر فرموده و در دعای ۲۸ صحیفه می‌فرماید: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَخْلَصْتُ بِانْقِطَاعِی إِلَیک وَ أَقْبَلْتُ بِکلِّی عَلَیک وَ صَرَفْتُ وَجْهِی عَمَّنْ یحْتَاجُ إِلَی رِفْدِک وَ قَلَبْتُ مَسْأَلَتِی عَمَّنْ لَمْ یسْتَغْنِ عَنْ فَضْلِک وَ رَأَیتُ أَنَّ طَلَبَ الْمُحْتَاجِ إِلَی الْمُحْتَاجِ سَفَهٌ مِنْ رَأْیهِ وَ ضَلَّةٌ مِنْ عَقْلِهِ» (بارخدایا به بریدنم از غیر و پیوستنم به تو خود را از هر شائبه خالص کردم، و با تمام وجود به تو رو آوردم، و از آنکه نیازمند به عطای توست روی گرداندم، و درخواست خود را از طرف آنکه از فضل تو بی‌نیاز نیست گرداندم، و دانستم که حاجت خواستن محتاج از محتاج دیگر از سبک رائی و گمراهی عقل اوست). این تعابیر مهمی است که حضرت فرموده است و اشاره به این مساله دارد که انسان تنها خداوند را منشا اثر بداند.

وی گفت: یک وقت انسان طلب از دیگری می‌کند اما خدا را مصدر و سرچشمه می‌داند، اما گاهی سراغ دیگران می‌رود و آنها را منشا اثر می‌داند و خود که محتاج است از دیگری که او هم محتاج است طلب می‌کند، این محتاج ممکن است فردی دیگر، روه یدیگر یا جاامعه و کشوری دیگر باشد، مساله آن است که از کسی جز خدا طلب شده است، امام سجاد (ع) در فرازی از دعای ۲۸ صحیفه به این مساله اشاره کرده است و این مساله مهم که طلب از دیگری گمراهی عقل است.

حجت السلام ارزانی با بیان اینکه رابطه میان عقل و معنویت از اهمیت والایی برخوردار است، گفت: آیا تعبیر درون دینی معنویت غیر از ارتباط با خدا و وصل شدن به حضرت معبود است؟ حضرت می‌فرماید اگر انسان دچار گمراهی عقل شود معنویت اش فروکاسته می‌شود یعنی عقل و معنویت دو بال انسان هستند، زمانی که عقل الهی و نه عقل دکارتی در انسان بالا می‌رود شاهد بالا رفتن و ارتقای معنویت هم خواهیم بود.

وی گفت: همچنین حضرت در فرازی از دعای ۵۱ صحیفه می‌فرماید: «تَحْمَدُکَ نَفْسِی وَ لِسَانِی وَ عَقْلِی، حَمْداً یَبْلُغُ الْوَفَاءَ وَ حَقِیقَةَ الشُّکْرِ، حَمْداً یَکُونُ مَبْلَغَ رِضَاکَ عَنِّی، فَنَجِّنِی مِنْ سُخْطِکَ» (ا جان و زبان و عقل من تو را می‌ستایند؛ ستایشی که بر عرصۀ کمال و حقیقت شکر برسد؛ ستایشی که در قلّۀ نهایت خشنودی تو از من باشد؛ پس مرا از خشمت نجات ده.)، اطاعت پرودگار انسان را سیراب می‌کند و از تحیر و سرگردانی نجات می‌دهد.

رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور گفت: رابطه عقل و معنویت بر اساس همین ادعیه که ارایه شد رابطه دو سویه است، هر آنچه که عقل الهی افزون شود معنویت نیز بیشتر می‌شود و هرچه که معنویت و ارتباط با معبود بیشتر شود عقل انسان افزایش می‌یابد.

وی گفت: انسان امروز بشر با صحیفه سجادیه نیاز امروز بشر است، معتقدم یگانه راه نجات بشر امروز انس با اهل بیت است و صحیفه در قالب دعا، معارف ژرفی را برای ما روشن کرده است.