به گزارش خبرنگار مهر، نشست مجازی معرفی و بررسی کتاب «آنچه خود گفت» شامگاه دوشنبه ۲۴ آذر ۱۳۹۹ با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود ادیب، عضو هیأت علمی گروه فلسفه دانشگاه مفید و مهدی فرخیان (مترجم کتاب) برگزار به صورت زنده از صفحه اینستاگرام مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر پخش شد.
کتاب «آنچه خود گفت: روایت امام موسی صدر از زندگی و اندیشه‌های خود» با ترجمه مهدی فرخیان، شامل برگردان متن مصاحبه‌ای ۱۱۰ دقیقه‌ای است که امام موسی صدر در نیمه دوم دهه هفتاد میلادی با خانم مونا مکی داشته است. هدف مکی نوشتن پایان نامه کارشناسی ارشد خود درباره امام صدر و شیعیان بود.
امام صدر در این گفت‌وگو از خانواده، دوران کودکی و تحصیلات حوزوی و دانشگاهی و هجرت به لبنان و وضعیت آن زمان ایران و لبنان و تلاش‌ها و اقدامات و دستاوردهایش سخن گفته است. این کتاب به تازگی با شمارگان هزار نسخه، ۹۸ صفحه و بهای ۱۷,۵۰۰ تومان توسط مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر روانه بازار اندیشه ایران شده است.
حجت‌الاسلام ادیب محورهای صحبت درباره این کتاب را به ۶ بخش «شیوه تربیت و موضع فکری و رفتاری در خانواده امام موسی صدر»، «نگاه امام صدر به تشیع به مثابه ایدئولوژی»، «دین برای زندگی از نگاه امام صدر»، «نگاه مدنی امام صدر و رفتارش به عنوان یک متدین و تأثیر آن در امر سیاسی از طریق مدنیت»، «امام صدر و تکثر هویت دینی و قومی افراد و گروه‌ها» و «رهیافت و نگاه امام صدر به فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی» تقسیم کرد که در این نشست به سه بخش نخستین پرداخت و شرح بخش‌های بعدی را به جلسه آینده موکول کرد.
وی درباره شخصیت و ایده‌های امام موسی صدر گفت: امام موسی صدر برای جامعه دینی ما بسیار مهم است. زندگی، آرا و افکار او بسیار تأمل برانگیز است. او نه صرفاً یک کنشگر اجتماعی موفق است و نه صرفاً یک نظریه‌پرداز خوشفکر. امام صدر از معدود افرادی است که در هر دو عرصه فعالیت کرده و در هر دو عرصه هم کارنامه مثبتی از خود برجای گذاشته است.
وی افزود: کنشگری اجتماعی امام موسی صدر آنچنان اهمیت داشت که بزرگان لبنان، تاریخ این کشور را به دوران پیش و پس از او تقسیم کرده‌اند. چرا دستاورد او را ارزشمند تلقی کرده‌اند؟ به این دلیل که فعالیت‌هایش در درجه نخست طایفه شیعه و در درجه بعد کل مسلمانان و البته کل مردم لبنان و حتی مناسبات منطقه‌ای کشورهای اسلامی را تحت تأثیر جدی قرار داد.
حجت‌الاسلام ادیب ادامه داد: امام موسی صدر در زمینه تئوری دو ویژگی دارد؛ نخست اینکه بسیاری از ایده‌ها و سخنانش ابتکاری است و پیش از او هیچ اندیشمندی آنها را مطرح نکرده است. البته پس از او بسیاری با پیروی از این اندیشه‌ها، دغدغه‌هایش را مطرح کرده‌اند؛ و دوم اینکه اندیشه‌ها و تئوری‌های امام صدر، با اینکه سال‌ها از فقدانش می‌گذرد، هنوز تازه است. علیرغم تحولات گسترده‌ای که این سال‌ها اتفاق افتاده، هنوز هم حرف‌ها و ایده‌های امام موسی صدر برای جوامع کارآمد است. به همین دلیل فهم و شناخت امام موسی صدر برای ما ارزشمند است و البته طبیعی است که به دلیل نو بودن این اندیشه‌ها قرائت‌های مختلفی از آن صورت گیرد و فهم‌ها از این اندیشه‌ها متعدد باشد.
بیت آیت‌الله سیدصدرالدین صدر؛ یک محیط اسلامی گشوده
این عضو هیأت علمی دانشگاه مفید قم در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به محیطی که امام موسی صدر در آن رشد یافته، اشاره کرد: بحث اول من درباره این کتاب حول محور تربیت خانوادگی امام موسی صدر است. در زندگینامه‌ای که امام صدر بیان کرده دو تا مساله برای من قابل توجه و برجسته است. تنگدستی پدر ایشان یعنی آیت‌الله سیدصدرالدین و زندگی زاهدانه‌ای را که داشتند، باید مورد توجه قرار دهیم. در آن بیت هرگز فرش پهن نشده بود، اما بین سطح اقتصادی و سطح فرهنگی خانواده تفاوت بسیاری وجود داشت.
ادیب اضافه کرد: این بیت از نظر اقتصادی از جمله طبقه متوسط رو به پایین است، اما از نظر فرهنگی در طبقات بالای جامعه قرار می‌گیرد. متأسفانه مفهوم الگو برای زندگی‌های امروز تغییر کرده است وگرنه باید این خانواده را الگو قرار می‌دادیم. همه اعضای این خانواده از یک فرهیختگی خاص برخوردار بودند و فصل مشترک آن به هر حال تربیتی است که در خانه اتفاق افتاد. متأسفانه امروزه تمام اهتمام ما به آراستن ظاهر زندگی است و پرداختن به آنچه که در سعادت واقعی ما نقش ندارد. اگر می‌خواهیم از خانه‌های ما کسانی چون آیات سیدرضا و سید موسای صدر بیرون بیایند، باید تمرکزمان را در خانه‌ها روی جهات فکری و اندیشگی بگذاریم. در صفحه ششم از کتاب «آنچه خود گفت» امام صدر اشاره کرده که محیطی که در آن رشد کرده یک محیط اسلامی پرهیزکارانه اما گشوده بوده است.
معیار اصیل زندگی کردن چیست؟
این پژوهشگر فلسفه بخش دیگری از سخنان خود را به مساله سبک زندگی اختصاص داد و گفت: ما اکنون در دوره گذار فرهنگی به سر می‌بریم. در این فضای گذار انسان‌ها دو دسته تغییر را تجربه می‌کنند. دسته نخست برای کسانی است که بدون مبانی فکری، شیوه زندگی‌شان عوض می‌شود. آنها بعدها و بعد از تغییرات در سبک زندگی برای خودشان مبانی ایجاد می‌کنند. دسته دوم اما ابتدا با اندیشه و تحول در مبنای زندگی‌شان تغییری رقم می‌خورد و بعد بر اساس آن تحول زندگی می‌کنند. متأسفانه قالب ما انسان‌ها به دلیل تقلید از پیرامون یا ضرورت‌هایی که به ناچار زندگی ما را به سمتی سوق می‌دهد، ابتدا تغییر عملی پیدا می‌کنیم و بعد برای آن مبنا می‌تراشیم.
وی افزود: انسان‌هایی که می‌خواهند اصیل زندگی کنند، با تغییر و تحولات زمانه، پایبندی‌های خودشان به سبک زندگی را به آسانی از دست نمی‌دهند. آنها ابتدا در مجال اندیشه به چون و چرا می‌پردازند و بعد از نتایج این چون و چرا به تغییر و تحولات می‌رسند. امام صدر و خانواده‌شان را می‌توان در دسته دوم طبقه بندی کرد. آنها در محیط آزاداندیشی پرورش پیدا کرده بودند و ضمن اینکه با اندیشه‌ها و افراد ارتباط برقرار می‌کردند پایبندی به زندگی روحانی خود داشتند.
تشیع نوعی نگرش است
بخش دیگری از صحبت‌های حجت‌الاسلام ادیب به معرفی امام صدر از تشیع اختصاص داشت. وی گفت: تعبیر امام صدر این است که تشیع نوعی نگرش است و نه صرفاً یک مذهب در کنار دیگر مذاهب اسلامی. مساله اصلی تشیع این است که با ارتحال رسول خدا باب دسترسی به علم معتبر معصوم بسته نمی‌شود و با وجود دسترسی به امام معصوم این راه کماکان ادامه خواهد داشت. بنابراین اقوال ائمه بسیار مهم است. اما درون شیعه هم گروه‌ها مختلف بسیارند و تفاوت نظرها و دیدگاه‌ها حتی در دوران زندگی ائمه نیز وجود داشته است.
ادیب اضافه کرد: در صفحه ۹ این کتاب امام صدر تعبیری را به کار برده‌اند بدین شرح که تشیع ایدئولوژی گروه پیشتازی است که ما امروزه آنها را کادر می‌دانیم. این ایده را به دوگونه می‌توان تفسیر کرد؛ نخستین تفسیر بر مبنای معنایی است که امروزه از ایدئولوژی می‌فهمیم. این معنا یک برنامه مشخص عمل است. اما متفکران بسیاری ما را از این معنا برحذر می‌دارند و تاکید می‌کنند که نباید دین و مذهب را ایدئولوژی دانست، چرا که باعث ناقص شدنش می‌شود.
وی در ادامه در باب معنای دیگری که می‌توان از مساله ایدئولوژی در کلام امام موسی صدر برداشت کرد، گفت: اما شاید مراد امام موسی صدر این باشد که تشیع نوعی نگرش به دین است اما نگرشی معطوف به عمل. ما در ساحت نظر می‌توانیم شیعه اشعری، شیعه معتزلی، شیعه مرجئی و شیعه خارجی را شناسایی کنیم، اما در مقام عمل تعریفی که از شیعه در متون اصلی مذهب شده، بیش از آنکه به تبیین اختلافات نظری معطوف باشد به توصیف رفتارهای عملی معطوف است.
وی افزود: خطبه متقین از امام علی (ع) مرامنامه عملی شیعه است. در این خطبه نیز تشیع را گونه‌ای رفتار ذکر کرده‌اند. از وجود مبارک رسول خدا (ص) که مفهوم شیعه علی (ع) نخستین بار از کلام ایشان آمد، تا امام حسن عسکری، روایات بسیاری صادر شده که جملگی در زمینه نحوه پیروی از امیرالمومنین بر کنش عمل تاکید داشته‌اند. پس تشیع را باید در عمل آزمود و اگر مراد امام صدر از ایدئولوژی، به عمل گذاشتن تئوری بوده باشد باید این نظر را پذیرفت. خود امام صدر هم در سالیان فعالیتش در لبنان، محور اصلی را «عمل» قرار داد و نظریاتش را برای پشتیبانی از عمل مطرح می‌کرد. به عبارتی او در موضوعاتی به نظرورزی پرداخت که گره‌های عملی را باز کند.
معنا و مفهوم دین برای زندگی
ادیب محور سوم سخنان خود بر تفسیر ایده دین برای زندگی گذاشت. وی در این موضوع معرفتی نیز اشاره کرد: تعبیر امام صدر در این موضوع دین برای انسان است. دین برای زندگی با حضور دین در عرصه زندگی متفاوت است. به عنوان مثال باید بحث شود که هنگام امر به معروف و نهی از منکر چه نگاهی به سوژه می‌شود؟ اگر نگاه این باشد که این حکم ازلی و ابدی خداست که باید در عالم محقق شود و انسان تارک آن دارد حکم خدا را زمین می‌اندازد، پس دیدگاه این است که سوژه جنایتکار و شایسته تعذیر است.
وی ادامه داد: نگاه دیگر این است که ما احساس می‌کنیم که این انسان منظور عنایت الهی و مورد توجه خداست و متأسفانه به دلیل ندانستن دارد خود را از نعمت انجام فلان واجب محروم می‌کند و یا به دلیل ارتکاب به فلان معصیت دارد خود را به بلا می‌اندازند. اینجا دیگر انسان مقصود است نه آن عمل و این باعث می‌شود تا با نگاه دشمنانه به سراغ امر به معروف یا نهی از منکر او نرویم.
مسیر سعادت اخروی از زندگی این دنیایی می‌گذرد
این عضو هیأت علمی گروه فلسفه دانشگاه مفید گفت: ممکن است کسی از ایده دین برای انسان، نگاه امام صدر را به دنیاگرایی و اومانیسم تعبیر کند. امام صدر در همین کتاب به دو آیه اشاره می‌کند: آیه ۹۷ سوره نحل و آیه ۲۴ سوره انفال. معنای آیه ۹۷ سوره نحل چنین است که هر کس از مرد یا زن کار شایسته کند و مؤمن باشد قطعاً او را با زندگی پاکیزهای حیات بخشیم و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام میدادند پاداش خواهیم داد. یعنی خداوند از دو نوع پیامد برای زندگی مومنانه که همراه با عمل صالح است، صحبت می‌کند. این زندگی طیب شاهدی است برای زندگی در این دنیا.
ادیب اضافه کرد: در آیه ۲۴ سوره انفال نیز خداوند می‌گوید که اجابت دعوت خدا و پیغمبر زندگی بخش است. طبیعتاً این زندگی همان چیزی است که ما به طور طبیعی آن را از سر خواهیم گذراند. بنابراین می‌توان گفت که آن مقصودی که از آفرینش انسان وجود دارد و به گمان ما مسلمانان سعادت جاودانه است از گذشتن درست از مسیر زندگی این‌جهانی به دست می‌آید. ما با نوع زیستمان به سعادت اخروی و جاودانه خواهیم رسید. این نوع زندگی غایت تربیت دینی است. چگونه باید زندگی کنیم تا به آن سعادت اخروی برسیم؟ خود این زندگی در اینجا باید پاکیزه و حیات طیب شود تا بازتاب ابدی‌اش و اجر سعادت جاودانی به بار بیاید.
ادیب در ادامه با اشاره به این نکته که هدف امام صدر از طرح ایده دین برای انسان کاستن از قداست دین نبوده است، گفت: پس این سخن امام صدر به معنای کم کردن بعد اخروی و کاستن از قداست دین نیست. می‌توان این گونه هم گفت که ایده امام صدر به معنای دین انسانی که مقابل دین الهی قرار می‌گیرد، نیست. دین به عنوان یک نهاد قرار است با تأثیری که روی تک تک انسان‌ها و جامعه انسانی می‌گذارد، آنها را به سمت خدا سوق دهد. بسیاری اوقات انسان در کلام متفکران، مفهومی کلی و مبهم در ذهن بوده است. اما آن انسانی که دین و متن مقدس از آن سخن می‌گوید و در آثار امام موسی صدر هم انعکاس پیدا کرده، انسانی است که گوشت، پوست و خون دارد.
این پژوهشگر فلسفه ادامه داد: در این نگاه تک تک انسان‌ها محترمند و باید سعادت و کرامت آنها مورد توجه باشد. انسان موضوع دین است و سعادت انسان غایت دین است با انتخاب‌های اختیاری. پس امام صدر دین را محدود به زندگی این جهانی نمی‌کند. مقصود او یکپارچگی دنیا و آخرت است. ارتباط وثیق دنیا و آخرت فهم ما از دین را عوض می‌کند.
«آنچه خود گفت» شناخت دسته اولی از امام صدر به دست می‌دهد
مهدی فرخیان نیز در این نشست گفت: مونا مکی از دانشجویان لبنانی پاریس بود که برای تز دانشگاهی‌اش درباره شیعیان لبنان تعدادی سوال از امام موسی صدر پرسید. محوریت پایان‌نامه او امام صدر و شیعیان لبنان بود. امام پاسخ به این سوالات را در یک نوار کاستی ضبط کرد و به او تحویل داد. متن عربی کتاب سال گذشته منتشر شد و امسال نیز به همت مؤسسه امام موسی صدر در تهران، ترجمه آن در اختیار ایرانیان قرار گرفت.
وی افزود: کتاب حجم اندکی دارد اما در حقیقت یکی از مهمترین کتاب‌ها درباره امام صدر است. گزارشی است از زندگی و کارنامه علمی و عملی امام موسی صدر از زبان خودش. امام صدر به صورتی کاملاً فشرده در این کتاب از خانواده، فعالیت‌های سیاسی و بویژه درباره مجلس شیعیان لبنان و همچنین جنبش امل توضیحاتی را ارائه می‌کند.
مترجم کتاب «آنچه خود گفت» ادامه داد: ویژگی مهم این کتاب در این است که امام صدر در اینجا خود ایده‌هایش مثلاً تعبیر دین برای زندگی را شرح می‌دهد. استنباط امام صدر از ایده‌هایش را شاید در کتاب‌های دیگر نتوانیم ببینیم. ضمن اینکه در این متن امام صدر مناسباتش با رژیم‌های عرب منطقه و همچنین رژیم پهلوی را شرح می‌دهد.
نظر شما