حجت الاسلام علوی زنجانی در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن تسلیت سالروز وفات حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)، با اشاره به روایت امام هادی (علیه السلام) در خصوص فضیلت زیارت ایشان گفت: مطابق آنچه در روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) بر آن تاکید شده است، زیارت امام حسین (علیه السلام) برکات و آثار فراوانی همچون آمرزیده شدن گناهان، دعای فرشتگان، دعای اهل بیت (علیهم السلام)، طولانی شدن عمر، افزوده شدن روزی، زدوده شدن اندوه، برخورداری از حق شفاعت و بسیاری آثار و برکات دیگر دارد که نشان دهنده اهمیت بسیار بالای زیارت آن وجود نورانی است، اما بر اساس روایت امام هادی (علیه السلام)، برابری زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) با زیارت حضرت سیدالشهدا (علیه السلام)، به معنای مبالغه در فضیلت حضرت عبدالعظیم (ع) و یا کاستن از فضائل زیارت ابا عبدالله حسین (علیه السلام) نیست.
دلیل برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم (ع) با زیارت سیدالشهدا (ع)
استاد حوزه علمیه قم در ادامه با بیان وضعیت خاص سیاسی دوران حیات حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)، تاکید کرد: فضای سیاسی خاص، در آن مقطع تاریخی و در زمانی که اختناق بسیار شدیدی کل جهان اسلام را فرا گرفته بود و جامعه شیعه، در دوران زمامداری افرادی مانند متوکل، معتز و معتمد عباسی، سخت‌ترین دوران‌های خود را سپری می‌کردند، در چنین شرایطی، امام هادی (علیه السلام) به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت وقت، شیعیان را تهدید می‌کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت سیدالشهدا (علیه السلام) برابر دانسته‌اند.
پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به اینکه زیارت حضرت عبدالعظیم برای کسانی که آمادگی خطرپذیری برای زیارت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) را داشته باشند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت را دارد، افزود: حرم حضرت عبدالعظیم شعبه‌ای از حرم سیدالشهدا (علیه السلام) است و این خود فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم (ع) در نزد اهل بیت (علیهم السلام) و عظمت معنوی ایشان است.
حجت الاسلام علوی زنجانی با بیان آنکه برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) با زیارت سیدالشهدا (علیه السلام) بدون تردید بی حکمت نیست، تصریح کرد: شاید نتوان با حکمت این برابری فضیلت زیارت پی برد ولی راز و رمز این فضیلت بزرگ را باید در شخصیت علمی و عملی و جهادی عبدالعظیم جستجو کرد. در بین امامزادگان جلیل‌القدر، شخصیت‌های بزرگی وجود دارد، اما درباره هیچیک از آنان نقل نشده یا حداقل به ما نرسیده که زیارتشان با زیارت امام حسین (علیه السلام) برابری کند. بنابراین حضرت عبدالعظیم باید از خصوصیات و مقامی برخوردار باشد که از مرقد مطهرش نور و شمیم حرم مطهر سیدالشهدا (علیه السلام) ساطع و استشمام می‌شود.
هجرت سید الکریم (علیه السلام) به شهر ری
استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه جزئیات مسائل مربوط به علت هجرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) به شهر ری مشخص نیست، گفت: سابقه مبارزاتی خاندان آن بزرگوار از یک سو و از سوی دیگر شخصیت علمی و جهادی و ارتباط بسیار نزدیک ایشان با اهل بیت (علیهم السلام)، موجب شده که ایشان در سال‌های پایانی عمر شریفشان، تحت تعقیب حکومت وقت قرار بگیرند و به همین دلیل و در راستای ادامه فعالیت‌ها و مبارزات، و چه بسا با اشاره امام هادی (علیه السلام)، به صورت مسافری ناشناس و در لباس پیک، به شهرهای مختلف سفر می‌کردند تا اینکه در شهر ری رحل اقامت افکند.
پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به اینکه زمان دقیق سکونت حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) در شهرری مشخص نیست، افزود: آنچه مسلم است اینکه به قدری در این شهر بوده که بیشتر شیعیان ری به تدریج با ایشان آشنا شده بودند. با در نظر گرفتن اینکه عبدالعظیم به شدت تحت تعقیب بوده و ارتباط تک تک مردم با ایشان مدت‌ها طول می کشیده؛ ایشان چند سال پایانی عمر خود را در ری بوده است و همین رفت و آمد حاکی از فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی ایشان بوده است.
جایگاه والای علمی حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)
پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به اینکه حضرت عبدالعظیم حسنی یکی از شخصیت‌های بزرگ علمی، فقهی و جهادی تاریخ اسلام است، تاکید کرد: مقام علمی ایشان تاکنون آنگونه که شایسته است شناخته نشده است. تبار حضرت عبدالعظیم (ع) با چهار واسطه به سبط اکبر پیامبر (ص) امام حسن مجتبی علیه السلام می‌رسد. هر کدام از پدران حضرت عبدالعظیم دارای شخصیتی بزرگوار، با کرامت و سخاوت و مشهور به خدمت به محرومان بوده‌اند.
استاد حوزه علمیه با اشاره به محدث بودن عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)، تصریح کرد: روایتی از ایشان نقل شده که برای آحاد جامعه به خصوص مسئولین مناصب حکومتی بسیار مناسب است. ایشان از زبان امام هادی (علیه السلام) و ایشان از اجداد طاهرین خود و از امیرالمومنین (علیه السلام) نقل می‌کنند که: «لمّا کلّم الله عزوجل موسی بن عمران (علیه السلام) قال: الهی فما جزاء من ترک الخیانة حیا منک؟ قال: له الامان یوم القیامه» هنگامی که خداوند با موسی بن عمران سخن می‌گفت، موسی سوال کرد: خداوندا پاداش کسی که برای شرم از تو خیانت را ترک کند چیست؟ خداوند فرمود: ای موسی او در روز قیامت در امان است.
حجت الاسلام علوی زنجانی در ادامه افزود: آنچه از منابع تاریخی به دست می‌آید آن است که ایشان هنگام نقل روایت، کمتر از ۲۰ سال نداشته است بنابراین تولد ایشان باید سال ۱۸۰ قمری یا پیش از آن باشد همچنین بر اساس روایت امام هادی (علیه السلام) که ثواب زیارت قبر حضرت عبدالعظیم الحسنی مانند زیارت مرقد سید الشهدا (علیه السلام) دانسته شده، باید بگوییم که ایشان در دوران امام هادی (علیه السلام) و پیش از شهادت آن حضرت از دنیا رفته است، بنابراین وفات حضرت عبدالعظیم پیش از سال ۲۵۴ قمری اتفاق افتاده است.
استاد حوزه علمیه با اشاره به تاریخ شهرت یافته میلاد و وفات عبدالعظیم (ع) گفت: به هر دلیلی که چهارم ربیع‌الثانی به عنوان تاریخ تولد و پانزدهم شوال به عنوان تاریخ وفات ایشان شهرت یافته، بزرگداشت یاد آن حضرت و تجلیل از مقام معنوی آن بزرگوار در این روزهای یاد شده خوب و شایسته است.
وی افزود: طبق آنچه نقل شد، حضرت عبدالعظیم دوران حیات پنج امام معصوم از ائمه اطهار (علیهم السلام) یعنی از امام کاظم (علیه السلام) تا امام حسن عسکری (علیه السلام) را درک کرده‌اند اما این به آن معنا نیست که به محضر همه آنها رسیده یا از آنها سخنی را نقل کرده باشد. آنچه قطعی و مسلم است این است که حضرت عبدالعظیم محضر امام جواد و امام هادی (علیهماالسلام) را درک کردند و از آنان احادیث فراوانی را به شیعیان رساندند. شیخ مفید معتقد است حضرت عبدالعظیم امام رضا (علیه السلام) را نیز درک کرده و از ایشان روایت نموده است.
پژوهشگر حوزوی با اشاره به عظمت علمی حضرت عبدالعظیم (ع) گفت: برای اثبات عظمت علمی ایشان همین مقدار کفایت می‌کند که بدانیم امام معصوم (ع) مردم را برای حل مشکلات دینی و یافتن پاسخ پرسش‌های اعتقادی و عملی خود به ایشان ارجاع داده‌اند. امام هادی (علیه السلام) در سامرا به ابو حماد رازی فرمودند: ای ابو حماد، وقتی که چیزی از امور دینی در محل زندگی برای تو مشکل شد، از عبدالعظیم حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان.
وی در ادامه افزود: اینگونه تعابیر نشان می‌دهد عبدالعظیم حسنی در زمان خود، مجتهد توانمندی بوده که بر اساس اصول و قواعدی که از اهل بیت (علیهم السلام) در اختیار داشته می‌توانسته دیدگاه‌های اسلام ناب را در زمینه‌های اعتقادی و عملی استخراج کند و به پرسش‌های مردم پاسخ مناسب دهد. ایشان علاوه بر آنکه یک محدث و راوی احادیث اهل بیت (علیهم السلام) بوده، از علمای بزرگ خاندان رسالت نیز بوده که پس از معصوم (علیه السلام) توان پاسخگویی به مسائل علمی را آنچنان که مورد تأیید و تصدیق امام معصوم (علیه السلام) است دارا است.
عظمت معنوی حضرت عبدالعظیم (علیه السلام)
حجت الاسلام علوی با بیان اینکه نجاشی در کتاب رجال خود که با موضوع مؤلفان شیعه تألیف کرده از حضرت عبدالعظیم حسنی نام می‌برد گفت: عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) صاحب تألیف نیز بوده است که کتاب «خطب امیرالمومنین (علیه السلام)» را به ایشان نسبت می‌دهد و چه بسا سید رضی در تدوین نهج‌البلاغه از این کتاب استفاده کرده باشد. کتاب دیگری نیز توسط این محدث بزرگ تألیف شده است که مجموع آنچه از تاریخ به دست می‌آید آن است که قطعاً ایشان روایات زیادی از نقل نموده یا کتبی را تألیف کرده است که به دست ما نرسیده است.
وی ادامه داد: مهمترین نشانه عظمت معنوی و مقامات باطنی حضرت عبدالعظیم (ع) برابری فضیلت زیارت مزار آن بزرگوار با فضیلت زیارت سیدالشهدا علیه السلام است. شیخ المحدثین صدوق (ره) نقل کرده است که امام هادی علیه السلام به محمد بن یحیی عطار که اهل ری بود و از زیارت امام حسین (علیه السلام) می‌آمد فرمود: «بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنید مانند کسی هستی که سید علی علیه السلام را زیارت کرده باشد».
وفات حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)
حجت الاسلام علوی زنجانی با اشاره به اقوال مختلفی در مورد علت وفات حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)، تصریح کرد: علل مختلفی همچون؛ بیماری و یا شهادت به وسیله زهر، مطرح شده و گزارش‌هایی نیز مبنی بر رحلت طبیعی ایشان وجود دارد که معتبر هستند؛ اما احتمال اینکه ایشان در اثر مسموم شدن نیز بیمار شده و به شهادت رسیده باشند نیز وجود دارد. گزارش و تحلیلی مبنی بر شهادت وجود دارد که با عنایت به سابقه خانوادگی حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) و قیام علویان در طبرستان و اینکه حکام جور بنی العباس، از مخفیگاه ایشان در ری آگاه شده باشند نیز فرضیه شهادت ایشان را تقویت می‌نماید و چه بسا تشبیه زیارت عبدالعظیم به زیارت امام حسین می‌تواند قرینه‌ای بر آن باشد.
استاد حوزه علمیه قم در پایان گفت: هر چند دلیل قطعی بر شهادت حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) در دست نیست ولی دلیل محکمی نیز برای مرگ طبیعی ایشان وجود ندارد و با توجه به نکاتی که ذکر شد، پذیرفتن اصل شهادت ایشان بعید نیست.
نظر شما