زبان فارسی در افغانستان با محدودیت مواجه است

محمد حسین محمدی - نویسنده افغان و مولف کتاب « فرهنگ داستان نویسی افغانستان » ، در نشست نقد و بررسی این کتاب که دیروز در مهر برگزار شد، گفت: شکل گیری این کتاب از سال 1375 شروع شد. البته در ابتدا قصد نداشتم این مجموعه را به شکل کتاب منتشر کنم ولی با گذشت زمان این دغدغه رهایم نمی کرد که باید فرهنگ مستقلی برای داستان نویسی افغانستان تدوین کنم. بعد از مطرح شدن ایده تالیف کتاب تاریخ تحلیلی افغانستان کتاب های بیشتری از داستان نویسان افغان جمع آوری کردم و مشغول به خواندن آنها شدم و در این زمان بود که دیدم می توان فرنگ مستقلی برای داستان نویسی افغانستان منتشر کرد.

وی افزود: همان طور که در مقدمه کتاب هم به آن اشاره کرده ام در روند جمع آوری آثار داستانی افغانستان با مشکلات بسیار زیادی مواجه بودم حتی در برخی مواقع خود برخی از نویسندگان هم نسخه ای از کتابهایشان را نداشتند و من مجبور بودم با مراجعه به دست فروش ها و فروشندگان کتابهای دست دوم به مرور آثار زیادی جمع آوری کنم. اگر مجموعه این کتابها پیش روی شما هم قرار گیرد و نگاهی اجمالی به آن بیندازید شما هم اذعان می کنید که فرهنگی برای داستان نویسی در این کشور وجود داشته است.

این نویسنده افغان تصریح کرد: هم اکنون بسیاری از آثار ادبیات داستانی افغانستان از بین رفته و در آتش سوخته است. من پس از جمع آوری این آثار متوجه شدم که نقد و بررسی آنها زمان زیادی می برد و این کاری ریشه ای تر است. الان بسیاری از محققینی که قصد مطالعه در داستان نویسی افغانستان را داشته باشند هیچ شناخت نامه و منبعی در اختیار ندارند که لااقل آثار منتشر شده در افغانستان را به آنها معرفی کند و مرجعی هم برای استناد وجود ندارد. به همین خاطر به فکر تالیف این کتاب افتادم و این کار تا سال 1381 ادامه یافت.

وی درباره انتشار این فرهنگ گفت: در سال 1381 و 1382 با علی دهباشی آشنا شدم و چون مواد خام و اولیه این کار آماده بود در خلال صحبت هایمان بحث به کتاب کشیده شد و بعد از تنظیم کتاب حاضر به شکل فرهنگ که پیش از آن به شکل یک نمایه ساده بود، امکان انتشار آن فراهم شد.

محمدحسین محمدی یادآور شد: این کتاب به معرفی نویسندگان، داستان های بلند و مجموعه داستان های کشور افغانستان می پردازد. مبدا این کار انتشار «جهاد اکبر» اولین داستان واره تاریخی افغانستان است که در سال 1298 شمسی در پاورقی "معرف معارف" به قلم مولوی محمد حسین به چاپ رسید. البته کل این اثر در دسترس ما نیست. این اثر نزدیکی هایی به داستان نویسی معاصر افغانستان دارد و نویسنده سعی کرده است که از دنیای افسانه فاصله بگیرد و به جهان داستان های تاریخی نزدیک شود. درونمایه این اثر تاریخی است.

وی ادامه داد: نویسنده اولین داستان کوتاه افغانستان آموزگار تاریخ و جغرافیا در" دبیرستان حبیبیه " ( نخستین دبیرستان افغانستان) بود و با توجه به تسلطی که بر تاریخ داشت داستانش را با بهره گیری از ماجراهای تاریخی پرداخته بود. من تلاش های بسیاری کردم که این کتاب کامل باشد. کتاب معرف نویسندگان افغانی است که به زبان فارسی نوشته و می نویسند؛ چه در افغانستان ، چه در کشورهای همسایه و چه در کشورهای غربی. تا جایی که امکان دسترسی به منابع برایم وجود داشت همه را گردآوری کردم و البته احتمال می دهم کماکان جای کار داشته باشد. چون در این فرهنگ تنها نام برخی کتابها ذکر شده است و یا بسیاری از نویسندگان تنها نام شان آمده و زندگی شان را در اختیار نداریم.

مولف « فرهنگ داستان نویسی افغانستان » در پاسخ به این سوال که چرا این مجموعه فقط داستان های فارسی را در بر می گیرد ، گفت: در قانون اساسی افغانستان زبان اول پشتو است و زبان دوم فارسی ولی گویندگان زبان فارسی بسیار بیشتر از پشتو است ولی به جرات می توان گفت که 90 درصد از نویسندگان افغانستان به زبان فارسی می نویسند حتی آنهایی که زبان مادری شان ازبکی و یا پشتو است. به ندرت در سالهای گذشته کتابی به زبان پشتو منتشر شده و بیشتر در این اواخر شاعران و نویسندگان پشتو زبان ظهور کرده اند. البته زبان پشتو از بازخوردی که زبان و ادبیات فارسی دارد، برخوردار نیست. هم اکنون هیچ نویسنده شناخته شده ای در افغانستان نداریم که به زبان پشتو تلکم کند و به این زبان بنویسد. پشتو زبان ها هم تمایل بیشتری دارند که به پشتو بنویسند و به پشتو بخوانند.

محمدی اضافه کرد: در قانون اساسی جدید افغانستان یک بندی اضافه کرده اند که استفاده از کلمات قدیم را اجباری می کند و ما مثلا باید به جای کلماتی مانند دانشگاه یا دبیرخانه که واژه های فارسی است معادل های انگلیسی آنها یا برساخته های آن را به کار ببریم و اگر کسی در مجامع از واژه های فاری جدید استفاده کند به شدت با او مخالفت می کنند. همینطور سربرگ های رسمی و دولتی همه به زبان پشتو است ولی متن مکاتبات به فارسی انجام می شود. به هرشکل تلاش های بسیاری صورت می گیرد تا زبان فارسی محدود شود هرچند ترکیب جمعیتی افغانستان بیشتر فارسی زبان هستند.