شیوه دینداری بنی امیه چگونه بود؟/ شاخصه های جامعه اموی

به گزارش خبرگزاری مهر، قسمت دوم فصل جدید برنامه تلویزیونی سوره شب گذشته (سه‌شنبه ۱۹ مرداد ماه) با حضور محسن الویری تاریخ پژوه و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) از شبکه چهار سیما پخش شد. در این برنامه موضوع «دینداری اموی» مورد بحث قرار گرفت.

الویری در ابتدای برنامه در خصوص ضرورت و اهمیت پرداختن به موضوع دینداری اموی گفت: در نگاه ما طلبه های تاریخ ، تاریخ هیچگاه بررسی گذشته نیست بنابراین اصولا هربحث تاریخی یک آورده ای برای ما دارد که کمینه ترین آورده این است که به کنجکاوی و پرسش های بسیاری پاسخ داده شده است بنابراین هربحث تاریخی حتما آورده ای برای امروز ما دارد ولی آنچه که خاص درباره بنی امیه مطرح است این است که درباره ائمه اطهار این پرسش مطرح است که آنها در زمان خودشان چه چیزی را می خواستند نفی کنند، وجه دوم هم این است که شناخت تاریخ و سیره ائمه اطهار، کمک به فهم جامعه ای می کند که آنها در آن زندگی می‌کردند بنابراین اگر ما حرفهایی که درباره بنی امیه زده شده را مبنای بحثمان قرار دهیم می توانیم که اهل بیت پیامبر که بودند. در مجالس ما رسم نیست درباره شمر، ابن زیاد و .... حرف زده شود و حتی بد هم محسوب می شود در حالیکه تا وقتی از شخصیت های منفی حرف نزنیم، بحث کامل نمی‌شود مثل اینکه بخواهیم از یک تعزیه نقش های منفی را حذف کنیم. بنابراین صحبت کردن و پرداختن به شخصیت های منفی و همین موضوع برنامه شما یعنی بنی امیه بسیار خوب و مفید است و از شما بابت موضوع برنامه تان تشکر می کنم.

وی در ادامه در پاسخ به این سوال که دینداری بنی امیه یک دینداری واقعی بوده یا یک دینداری عام بوده است پاسخ داد: بدون تردید فضای دینداری در بنی امیه وجود داشته است. چون بنی امیه وقتی به قدرت می‌رسد، چیزی جز دین در صحنه وجود ندارد حتی کسی که به دین نمی اندیشد هم نمی تواند غیر از پوشش دین حرف بزند. در زمان دینداری، اصل دین مورد بحث و تردید بود اما پس از رحلت ایشان دیگر بحث بر سر دینداری نبود و یک گام رو به جلو اتفاق افتاده بود آن هم اینکه اصل دینداری مورد تائید بود منتها پیامبرهای دروغین بسیاری وجود آمده بودند. از وقتی ابوسفیان در فتح مکه مسلمان شد پروژه غیردینداری تمام شد و همه اتفاقات در پوشش دین قرار گرفت واتفاقا کار دشوارتر شد چون همه از دین و پیامبر حرف می زنند و خیلی از کارها به نام دین انجام می گرفت. لذا بنی امیه وقتی به حکومت رسید در پارادایم دینی فعالیت می کرد.

الویری سپس نمونه هایی برای صحبت هایش از جلد هفتم تاریخ طبری ذکر کرد و توضیح داد: جمله ای که معاویه هنگام ورود کوفه از امام حسن (ع) نقل کرد و یا به شهادت رساندن امام حسین (ع) به نام دین از جمله کارهایی است که به نام دین انجام شده است. یا مثلا هشام بن عبدالملک یک دوره ای مردم را از فریضه حج محروم کرد چون معتقد بود وقتی آنها به حج می روند تحت تاثیر تبلیغات اموی قرار می گیرند و در عوض بدعت هایی برای جایگزینی حج به وجود آورد و این یکی از نمونه های غیردینی است که در پوشش دین انجام می‌شود. امویان برایشان انقدر قدرت مهم است که برای حفظ آن در شرایطی استفاده ابزاری از دین می کردند و دربرخی مواقع هم بدعت می‌کردند علاوه براین در برخی از دوره های خلافت بنی امیه مثل یزید بن عبدالملک خرافه و انحطاط بسیاری وجود داشت. بنی امیه این تلقی را رواج دادند که خلیفه را جانشین خدا در زمین می‌دانستند نه جانشین رسول الله در واقع آنها می خواستند به جایگاه خلیفه قدسیت بدهند.

استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) سپس به هشت شاخصی که اهل بیت علیهمااسلام از دینداری بنی امیه سخن گفتند پرداخت و گفت: حلال کردن حرام ها یکی از این شاخصه هاست. اگر نحوه دینداری ما اینگونه باشد که کسی که دنبال دنیاست گریان باشد، کسی که دنبال آخرت هست هم گریان باشد نشان می دهد که سبک زندگی مان اموی است. یعنی اگر شرایط جامعه گونه ای شود که نه دیندار نسبت به حفظ دینش آرامش دارد نه دنیاخواه یعنی سبک زندگی آن جامعه اموی است. یکی از نکات مهم در این بحث بررسی واکنش های امامان معصوم نسبت به زندگی مردم است، اینکه وقتی آنها می بینند که مردم در آرامش زندگی نمی کنند چه رفتاری نشان می دهند. وقتی امام می بیند که مردم استقبال به پیروی از معاویه دارند چه رفتاری نشان داد؟ آیا به همان رویه قبلی ش ادامه داد یا به نظر مردم احترام گذاشت؟

دیانی در ادامه این برنامه گفت: ما به گونه ای ترسیم می کنیم که انگار دینداری در زمان امیرالمومنین (ع) راحت بوده است ولی الویری با کلیت این صحبت مخالفت کرد و گفت: اینکه بگوییم دینداری هیچوقت راحت نبوده است را قبول ندارم و مصادیق بسیاری هم برای آن وجود دارد که در شرایطی گروه هایی بودند که مومنان در برابر آنها برنمی تافتند ولی راحت می زیستند و وقتی شرایط برای زیست مومنان سخت و دشوار می شد اهل بیت اصراری بر ادامه وضعیت نداشتند و این شیوه برخورد ائمه اطهار با مشکلات و زیست مومنان بسیار مهم و قابل بحث است.

این استاد تاریخ اسلام اضافه کرد: در زمان امویان هیچکدام از احکام اسلامی و واجبات اسلام تعطیل نبود و درواقع نام اسلام بود ولی در زندگی و عمل مردم جاری نبود. در چنین زمانه ای از در و دیوار سخنان اسلامی می‌بارد ولی درعمل خبری از اسلام نیست.

الویری تصریح کرد: آموزش یکجانبه ایمان از دیگر شاخصه های دینداری امویان است. آنها راه آموزش ایمان را باز گذاشتند ولی راه آموزش شرک را باز نگذاشتند تا وقتی مردم به شرک کشیده شدند متوجه آن نشوند. شاخص دیگر این است بنی امیه به وسیله اهرم فشار مردم را به دینداری تشویق می کردند و امام صادق (ع) به صراحت این شاخصه را اعلام کردند. در حالیکه اگر شیوه دینداری به گونه ای باشد که مردم از دین زده شوند یعنی یعنی دینداری ما دینداری اموی است. به عبارت دیگر بنی امیه با شمشیر و ستمگری حکمرانی می کردند ولی حکومت علوی با وقار ومتانت است.

ویژه برنامه سوره محرم امسال با عنوان «فصل بنی امیه» با تهیه کنندگی مرتضی روحانی و سردبیری و اجرای مسعود دیانی هرشب ساعت ۲۲:۳۰ از شبکه چهار سیما پخش می شود.