پاسخ به شبهاتی در ارتباط با برخورد با مجرمان در نگاه دین

زهرا ابراهیمی در گفت و گو با خبرنگار مهر، با توجه به فیلم‌های منتشره از زندان اوین و مطالب مطرح شده در رسانه‌ها در این ارتباطبه بیان توضیحاتی در ارتباط با برخورد با مجرمان در نگاه دین اسلام پرداخت و اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین اهداف در امر ارسال رسل و انزال کتب، اصلاح جامعه و مبارزه با فساد است.

وی افزود: در واقع در نگاه دین هر آنچه که به انسان کمک کند تا او قدم در مسیر اصلاح گذارد و به اهداف عالی انسانی و الهی دسترسی پیدا کند، صلاح است و باید مورد تشویق و توجه قرار گیرد و بالعکس هر آنچه انسان را از رسیدن به این اهداف دور سازد در دایره فساد قرارگرفته و باید با آن مبارزه کرد.

تأمین امنیت جانی جامعه از وظایف حکومت اسلامی

کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه اگر جامعه‌ای بخواهد روی سعادت و سلامت را ببیند باید به پیش‌فرض‌های لازم دررسیدن به این دو گزاره توجه نماید، بیان کرد: حفظ سلامت انسان از اهداف اولیه قوانین الهی است؛ بنابراین امنیت جانی در یک جامعه و تلاش در راستای تأمین آن از وظایف حکومت اسلامی محسوب می‌شود.

وی اضافه کرد: علاوه بر این، حفظ حیثیت انسان‌ها نیز از دیگر مصادیق مصلحت در اجتماع است و در دین اسلام هر آنچه به حیثیت افراد لطمه وارد سازد مورد مذمت قرار می‌گیرد.

تشکیل حکومتی دینی، اولین گام برای از میان بردن فساد در متن جامعه

ابراهیمی با تاکید بر اینکه اسلام برای برخورد با مظاهر فساد در جامعه از شیوه‌های گوناگونی بهره می‌برد، گفت: اولین گام برای از میان بردن فساد در متن جامعه تشکیل حکومتی دینی است تا این حکومت درصدد اجرای احکام الهی برآید و این‌گونه با مفاسد مبارزه نماید. بنای حکومت اسلامی باید بر محور عدل باشد و هر جا از عنصر عدالت فاصله گیرد به همان نسبت مسیرش از اندیشه‌های اسلام فاصله گرفته است.

وی اضافه کرد: رعایت عدالت تا جایی اهمیت دارد که حتی اگر کسی در این حکومت خاطی بود، باید منطبق بر قوانین با او رفتار شود و هیچ‌کس حق ندارد امنیت جانی و حیثیت دیگری را به خطر بیاندازد.

حتی هنگام مواجهه با فساد، حق نداریم پا را فراتر از قانون الهی بگذاریم

کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه نهاد و دستگاه‌هایی که ضامن تأمین امنیت مردم هستند و قرار است مردم به‌واسطهٔ آن‌ها از مسیر خلاف بازگردند باید مراقب باشند تا ناخواسته بستر احیای ظلم را فراهم نکنند، گفت: البته منظور این نیست که به بهانه تأمین امنیت جانی، خیال مفسدان را از ارتکاب جرم راحت نمود، بلکه منظور این است که حتی به هنگام مواجهه با فساد، ما حق نداریم پا را فراتر از قانون الهی بگذاریم.

وی افزود: در اسلام هرکسی عمداً گناهی را مرتکب شود باید مورد مجازات قرار گیرد و زندان یکی از مقررات کیفری در نظام حقوقی اسلام است که برای افراد بزهکار در نظر گرفته‌شده؛ اما هیچ‌کس حق ندارد خارج از قانون و ضوابط، مجازات مضاعفی را بر زندانیان تحمیل نماید.

ابراهیمی تاکید کرد: در واقع حفظ کرامت انسانی در اسلام از جایگاه والایی برخوردار است و در قرآن خداوند با آیهٔ «وَلَقَدْ کرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» آن را به اثبات می‌رساند.

فلسفه مجازات در دین چیست؟

وی با بیان اینکه با نظر به فلسفه مجازات دو دلیل منطقی برای آن تعریف می‌شود، گفت: اول اینکه هدف از مجازات، حفظ حقوق انسانی است که توسط فرد خاطی مورد تهدید قرارگرفته است و قانون برای دفاع از حق مظلوم با ظالم برخورد قاطع می‌کند و این‌گونه کرامت از دست‌رفته مظلومان را بازمی‌گرداند.

مدیر گروه نویسندگی صریر تصریح کرد: دلیل دوم همواره از نگاه ما پنهان می‌ماند و آن بازگرداندن خود مجرم به هویت انسانی است؛ درواقع او خواسته یا ناخواسته به خودش هم ظلم کرده و با ارتکاب گناه و یا جرم، کرامت انسانی خودش را زیر سوال برده است و حالا این مجازات می‌تواند کرامت ازدست‌رفتهٔ او را بازگرداند و به‌اصطلاح او را به خودش آورد.

وی ادامه داد: بر این اساس نهادهای مربوطه قرار است از دو جهت هم برای شخص ظالم و هم برای مظلوم حفظ کرامت کنند؛ حال اگر این نهادها به‌جای حفظ کرامت و تأمین امنیت جانی و حیثیتی افراد، خودشان جان دیگران را به خطر بیندازند، شخصیت و حیثیت انسانی مجرمان را تهدید کنند و کرامتی که خدا به آن‌ها بخشیده است را زیر سوال ببرند یعنی این حکومت در این بخش دارای ضعف شدید است که اگر جبران نشود عواقب خطرناکی در انتظارش خواهد بود.

حفظ کرامت انسانی حتی در ارتباط با مجرم!

ابراهیمی گفت: بنای اسلام بر این است که بزهکار و بزه‌دیده هر دو موردتوجه قرار گیرند؛ بزهکار با چشیدن طعم مجازات به‌نوعی تأدیب شود و بزهدیده نیز به حقش برسد اما کرامت انسانی هر دو در مسیر احقاق حق باید تأمین شود؛ اینکه ما کرامت آدم‌ها را به جرم آن‌ها گره می‌زنیم و به‌محض اینکه دیدیم جرمی مرتکب شده‌اند کرامتشان را با حرف‌ها و رفتارهایمان زیر سوال می‌بریم رفتاری دور از انسانیت و اخلاق است.

ضرورت تغییر و تحول اساسی در نظام زندان‌ها

وی تصریح کرد: طبیعتاً برخورد با چند زندانبان و سرباز و مأمور حراست نمی‌تواند زندان‌های ما را از تکرار مجدد این امور تطهیر نماید؛ ضرورت تغییر و تحول اساسی در نظام زندان‌ها باید در دستور کار مسئولین قرار گیرد تا دیگر شاهد چنین صحنه‌هایی نباشیم.

این کارشناس مذهبی تاکید کرد: نکته دیگری که نباید ازنظر دور داشت این است که اقتدار در سایهٔ تضمین امنیت فراهم می‌شود و اینکه تصور کنیم اگر قدرت و زورمان بیشتر است لزوماً مقتدرتر هستیم تصور باطلی است؛ بذر اقتدار زمانی شکوفه می‌دهد که امنیت و سلامت مردم حفظ شود؛ بنابراین توجه به رعایت اخلاق در برابر مجرمین خودبه‌خود به حفظ اقتدار یک نظام هم کمک می‌کند.

وی افزود: رهبری عزیز در سخنرانی اخیرشان فرمودند که «اعتماد مردم بزرگترین سرمایه دولت است که متأسفانه تا حدی آسیب دیده است و راه ترمیم آن، «یکی شدن حرف و عمل مسئولان» است»، بنابراین برای ترمیم این اعتماد، نیازمند تثبیت امنیت جانی و حیثیتی افراد هستیم تا از این طریق بتوانیم اقتدار نظام اسلامی را حفظ کنیم.

ابراهیمی با تصریح بر این نکته که برخوردهای فیزیکی صرفاً نوعی کتک خوردن نیست که باگذشت زمان انسان یادش برود و اثری از آن نماند (هرچند اگر شدید باشد اثرش هم ماندگار خواهد بود)، اظهار داشت: درگیری‌های فیزیکی روح انسان را مخدوش می‌کند و ممکن است شخص، سال‌ها از زندان آزاد شود اما اثر مخرب آن تا ابد باقی بماند؛ چراکه در کتک زدن، تحقیر و تخریب نیز وجود دارد، مخصوصاً جایی که شخص توان دفاع نداشته باشد.

وقتی زندان از هدف اصلی خویش دور می‌شود

وی ادامه داد: حالا شاید وقت آن رسیده است که از خود بپرسیم آیا هدف از زندان صرفاً مجازات زندانی است یا اینکه زندان مکانی است برای اصلاح مجرم؛ آنچه در تصاویر زندان اوین شاهد بودیم (حتی اگر فقط یک تصویر موثق باشد) این است که زندان‌ها پتانسیل این را دارند که از هدف اصلی خویش یعنی اصلاح و تربیت و بازگرداندن مجرم به اجتماع دور شوند و چنانچه این امر جدی گرفته نشود آسیب‌های فراوانی به دنبال خواهد داشت.

مدیر گروه نویسندگی صریر با بیان این مطلب کهه اگر کسی اشتباهی در رفتار خود دارد و آن رفتار را از نگاه یک‌نهاد و سیستم رفتار بدی بداند هرگز با خیال راحت و آسوده آن عمل را انجام نمی‌دهد، بیان کرد: اینکه مأموران و زندانبان‌ها با خیال راحت به برخوردهای فیزیکی دست می‌زنند یعنی نسبت به انجام این برخوردها احساس امنیت دارند و این حس امنیت به هنگام خطا، بسیار خطرناک است.

انعطاف نسبت به خطاکاران، سفارش دین

وی با اشاره به حدیثی از امام علی (ع) که «از نیکوترین بزرگواری‌ها، نیکی به خطاکار است»، ابراز کرد: تا جایی که می‌شود باید نسبت به خطاکاران انعطاف به خرج داد و به این باور رسید که کسانی که جرمی را مرتکب می‌شوند به‌واسطه جرم از هویت انسانی خود خارج نمی‌شوند.

ابراهیمی گفت: خود زندان طبیعتاً سختی‌های فراوانی از دور بودن از خانواده، فقر عاطفی، سختی‌ها و فشارها در امور مربوط به‌سلامت جسم، عدم آزادی و غیره را به همراه دارد، بنابراین در برخورد با زندانی نباید تحمل این فضا را سخت‌تر نمود.