از کابینه جدید طالبان چه می‌دانیم؟/ سابقه اعضای دولت موقت

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - مریم خرمائی: بعد از امروز و فرداهای بسیار، دولت جدید طالبان- هرچند که گفته می‌شود موقت است- ۲۲ روز بعد از سقوط کابل تشکیل شد. در فاصله کمتر از چهار هفته‌ای که این گروه بر پهنه افغانستان مسلط است؛ واکنش‌ها به سهیم شدن آنها در اداره بخشی از جهان آمیزه ای بود از ناباوری، تردید، بیم و امید. اوضاع به قدری پچیده است که با وجود همه اختلاف منافعی که میان غرب با چین، روسیه و البته ایران وجود دارد؛ اظهارنظرهایی از این دست که «باید در حل بحران از آنها هم کمک بگیریم» یا «کشورهای همسایه افغانستان را به مهار سیل جدید مهاجرت ترغیب کنیم» فراوان شنیده می‌شود. گویی در لحظه غافلگیری که تاریخ برای کل دنیا رقم زده است، برای نخستین بار همه اتفاق نظر کرده‌اند که به دور از هرگونه شتاب زدگی، به رسمیت شناختن طالبان را تا تحقق وعده‌های این گروه به تعویق بیندازند.

اما در داخل افغانستان هم تردیدها نسبت به آینده حکومت داری این گروه بالا گرفته و این به رغم تسلیم یک به یک ولایت‌ها است که اگر ادعای خیانت اشرف غنی رئیس جمهور سابق نبود؛ می‌توانست نشانه‌ای از پایگاه مردمی طالبان باشد.

ایستادگی جبهه «پنجشیر» در شمال شرق کابل، ادعای سقوط این تنها ولایت افغانستان که سر تسلیم ندارد و تکذیب مکرر آن، قدرت بی چون و چرای طالبان را به چالش می‌کشد و در نهایت، فراخوان قیام عمومی برای متحد کردن آنها که طالبان را باور ندارند؛ نشانه‌ای است مبنی بر ناهموار بودن مسیری که دست تقدیر، پیش روی افغان‌ها قرار داده است. طالبان پیش از محکم کردن میخ خیمه حکومت، با اپوزیسیون دست به گریبان شده و هر دوی اینها، در نهایت دشمنی به نام داعش دارند که از نفاق، بی اعتمادی و واپسگرایی تغذیه می‌کند و می‌تواند کشور را به سمت جنگ داخلی سوق دهد.

اما در این ورطه تاریک که هر لحظه بیم فرو غلطیدن افغانستان در آن می‌رود، چراغ امید اگرچه بی رمق اما همچنان روشن است- امید به تشکیل دولتی فراگیر که تنوع قومی و فکری این کشور را شامل شود. جالب آنکه زنده نگه داشتن این چراغ بیش از همه بر عهده طالبان است.

طالبان پیش از محکم کردن میخ خیمه حکومت، با اپوزیسیون دست به گریبان شده و هر دوی اینها، در نهایت دشمنی به نام داعش دارند که از نفاق، بی اعتمادی و واپسگرایی تغذیه می‌کند و می‌تواند کشور را به سمت جنگ داخلی سوق دهد ذبیح الله مجاهد عضو ارشد و سخنگوی طالبان که بعد از سقوط کابل، از چهره همیشه در سایه خود رونمایی کرد؛ مرد آرامی است، لبخند می‌زند، از حق تحصیل و اشتغال زنان می‌گوید، به همسایه‌های افغانستان اطمینان می‌دهد و به کشورهای غربی دیپلماسی پیشکش می‌کند. اما، دست کم ترکیب کابینه موقتی که در تاریخ ۱۶ شهریور از آن رونمایی شد، چندان دلگرم کننده نیست؛ برای غرب از آن جهت که شماری از چهره‌های تحت تعقیب لیست سیاه را شامل می‌شود و برای همسایگان افغانستان، از آن منظر که تا فراگیر بودن فرسنگ‌ها فاصله دارد.

اسامی اعضای کابینه، بنابر اعلام مجاهد به این شرح است: «ملا محمدحسن آخوند» نخست وزیر موقت افغانستان؛ «ملا عبدالغنی برادر» معاون نخست وزیر؛ «سراج الدین حقانی» سرپرست وزارت کشور افغانستان؛ «هدایت الله بدری» وزیر امور مالی؛ «شیخ الله منیر» وزیر آموزش؛ «خلیل حقانی» وزیر امور پناهندگان؛ «عبدالحق وثیق» رئیس سازمان اطلاعات و امنیت؛ «محمد یعقوب مجاهد» سرپرست وزارت دفاع؛ «محمد ادریس» رئیس بانک مرکزی افغانستان؛ «عبدالحکیم شتی» وزیر دادگستری؛ «امیر خان متقی» سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان؛ «محمد حنیف» سرپرست وزارت اقتصاد؛ «عبدالحق وثیق» وزیر مخابرات افغانستان.

این کابینه را می‌توان از سه منظر «سابقه اعضا»، «نماد دولت آتی» و «اهمیت پُست های اعلام شده» ارزیابی کرد.

سابقه اعضا در کابینه موقت کابل

۲۰ سال طول کشید تا آمریکا طالبان را با طالبان جایگزین کند هرچند آنگونه که از شواهد بر می‌آید این گروه در سبک و سیاق متفاوت از گذشته شده حال آنکه در طرز تفکر و ایدئولوژی خیر. قرار بود ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱، نماد خروج ظفرمندانه نیروهای بیگانه از خاک افغانستان باشد؛ اما اکنون ادعاها مبنی بر اینکه طالبان قصد دارد مراسم تحلیف دولت جدید را در همین تاریخ برگزار کند؛ دهن کجی آشکار به واشنگتن است.

خنده دار آنکه دولت جو بایدن رئیس جمهور دموکرات آمریکا می‌گوید اگرچه تا به رسمیت شناختن طالبان فاصله زیادی دارد اما حتی الامکان با آن تعامل می‌کند.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا از نگرانی این کشور نسبت به ترکیب دولت طالبان سخن گفته است. به گفته او، شماری از کسانی که در ترکیب این دولت قرار دارند، افرادی هستند که در جنگ ۲۰ ساله علیه ائتلاف نظامی تحت رهبری آمریکا فعالیت داشته و از سوی این کشور تحریم شده‌اند.

با هم نگاهی به سرشناس‌ترین چهره‌های این لیست می‌اندازیم:

*ملامحمدحسن آخوند؛ نخست وزیر دولت طالبان و رئیس شورای رهبری طالبان

او از قندهار، خاستگاه اصلی طالبان و جزء گروه موسسان است که در ۲۰ سال گذشته به عنوان رئیس شورای رهبری کار کرده و در بین طالبان طرفداران زیادی دارد و بیشتر در بین افراد این گروه به دلیل وجهه مذهبی اش شناخته می‌شود.

ملامحمدحسن از چهره‌های نزدیک به ملاهبت الله آخوندزاده رهبر گروه طالبان است و گفته شده است که وی در دوره قبلی حاکمیت طالبان در افغانستان در پست‌های وزارت خارجه و نخست وزیری کار کرده است.

*ملاعبدالغنی برادر؛ معاون نخست وزیر در کابینه موقت

وی اهل قندهار و یکی از چهار نفر موسس اصلی این گروه است که در سال ۱۹۹۴ با ملامحمدعمر گروه طالبان را تأسیس کردند. ملابرادر در سال ۱۳۴۷ در استان اورزگان متولد و در قندهار بزرگ شده است.

ملابرادر نیز درس دینی خوانده و از قوم «پوپلزی» یکی از قبایل قندهار است که پیش از این نیز در پست‌های معاونت ملامحمدعمر و معاونت وزارت دفاع طالبان کار کرده است.

وی مدتی در زندان دستگاه اطلاعات نظامی پاکستان (آی اس آی) بسر می‌برد و حامد کرزی رئیس جمهور اسبق افغانستان برای رهایی وی از زندان تلاش‌های زیادی کرد زیرا باورها بر این بود که ملابرادر یک شخص میانه‌رو و صلح طلب است.

ملابرادر پس از آزادی از زندان نظامیان پاکستان به ریاست دفتر قطر برای مذاکره با آمریکایی‌ها منصوب شد و در این مدت ضمن امضای توافقنامه صلح با «زلمای خلیل‌زاد» به کشورهای منطقه سفرهای زیادی کرده است.

*سراج‌الدین حقانی؛ سرپرست وزارت کشور

سراج‌الدین حقانی پسر جلال‌الدین حقانی رهبر شبکه حقانی است. بر اساس گزارش‌ها، او در سال ۱۳۵۲ متولد شده و رهبری تندروترین شاخه گروه طالبان را برعهده دارد.

وی پسر جلال‌الدین حقانی یکی از رهبران شناخته شده مجاهدین در جنگ علیه شوروی سابق می‌باشد و از قوم غلجایی است.

سراج‌الدین حقانی در فهرست سیاه آمریکا قرار دارد و برای دستگیری و کشتن وی ۵ میلیون دلار جایزه تعیین شده است و اکنون علاوه بر رهبری شبکه حقانی به عنوان معاون ملا هبت‌الله نیز ایفای وظیفه می‌کند.

روز گذشته، پلیس فدرال آمریکا (اف‌بی‌آی) که مبلغ جایزه پرداختی به هر فردی که اطلاعاتی منجر به دستگیر شدن سراج‌الدین حقانی را در اختیار این نهاد قرار دهد، به ۱۰ میلیون دلار افزایش داد.

*ملامحمد یعقوب؛ سرپرست وزارت دفاع

محمد یعقوب، پسر ملاعمر، موسس و رهبر طالبان است که گفته می‌شود در سال ۱۳۷۰ متولد شده و در کراچی پاکستان در علوم دینی تحصیل کرده است.

نام ملایعقوب پس از انتشار خبر مرگ ملاعمر در سال ۱۳۹۴ در رسانه‌ها منتشر شد و نخستین بار به رسانه‌ها گفت که پدرش ملاعمر به مرگ طبیعی از دنیا رفته و با این سخنان، گمانه زنی‌ها در باره کشته شدن ملاعمر را پایان داد.

ملایعقوب در ۱۳۹۵ پس از انتخاب هبت‌الله آخوندزاده به رهبری طالبان به عنوان مسئول کمیته نظامی در ۱۵ استان افغانستان تعیین شد و همچنین به عنوان عضو شورای تصمیم گیری طالبان شناخته شد.

وی در سال ۱۳۹۹ در سمت رهبر کمیسیون نظامی طالبان معرفی شد، جایگاهی که او را مسئول عملیات نظامی این گروه کرد.

در این میان، عبدالحق وثیق سرپرست سازمان امنیت نیز سابقه حبس در زندان گوانتانامو را دارد.

اهمیت پست‌های اعلامی

نباید از این نکته غافل بود که دستورکار فعلی طالبان بر بهبود اوضاع اقتصادی متمرکز است و این را از توجه ویژه به کشورهای چین و ترکیه می‌توان استنباط کرد کابینه موقت است. در آن اثری از وزیر زن یا فردی که به طور ویژه به امور زنان رسیدگی کند به چشم نمی‌خورد به ویژه که این روزها شاهد تظاهرات‌های جسته و گریخته زنان افغان در اعتراض به حذف از فضای جامعه و دنیای سیاست هستیم. اما طالبان به دفعات از آمادگی برای حفظ رابطه با همه کشورها سخن گفته که می‌تواند نشانه رویکرد دیپلماتیک محور این گروه باشد. با این حال، نباید از این نکته غافل بود که دستورکار فعلی طالبان بر بهبود اوضاع اقتصادی متمرکز است و این را از توجه ویژه به کشورهای چین و ترکیه می‌توان استنباط کرد. از سوی دیگر، طی ۲۰ سال گذشته، دولت‌های افغانستان همگی به کمک مالی غرب وابسته بوده‌اند و بی گمان یکی از دلایلی که طالبان به غرب روی خوش نشان می‌دهد، علاوه بر تلاش برای حل شدن در جامعه بین الملل، از بابت نیاز به کمک‌های مالی است.

افغانستان اکنون برای تعامل با جهان، وزیر خارجه دارد و با توجه به اهمیت حل مشکلات اقتصادی برای این گروه، افراد اصلی در راس نهادهای مالی مشخص شده‌اند. در این میان، با توجه به اصرار غرب برای تداوم روند خروج شهروندان خارجی و افغان‌هایی که با آنها همکاری کرده‌اند؛ وزیر امور پناهندگان هم مشخص شده است.

کابینه جدید؛ نماد دولت آتی

همانطور که پیشتر اشاره شد؛ در اتفاقی نادر، این اجماع نظر کلی در سطح جهانی وجود دارد که ترکیب کابینه موقت افغانستان، چندان دلچسب نیست.

برای مثال، «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان به صراحت می‌گوید: انتظار قدرت‌های جهان از طالبان این است که دولتی فراگیر و متشکل از همه اقلیت‌ها و اقوام ساکن آن کشور تشکیل داده و از نقض حقوق بشر اجتناب ورزند. اما دولتی که طالبان معرفی کرده، جایی برای خوش‌بینی باقی نمی‌گذارد.

«لوئیجی دی مایو» وزیر خارجه ایتالیا هم می‌گوید که ترکیب اعلام شده دولت افغانستان، بدترین نشانه برای جامعه جهانی است.

در کل، واکنش اتحادیه اروپا به کابینه جدید افغانستان مثبت نبود و یکی از سخنگویان این اتحادیه تاکید کرد که دولت موقت طالبان در واقع نمایانگر بی‌اعتنایی به حضور گروههای مختلف در کابینه جدید بوده است.

روسیه می‌گوید هنوز نمی‌توان نتیجه گیری کرد که دولت در افغانستان چگونه کار خواهد کرد و ساختار آن چگونه خواهد بود و طالبان چگونه رفتار و روابط بین الملل را ایجاد خواهد کرد؛ لذا در حال حاضر ما باید با آرامش به نظاره و تحلیل بپردازیم.

دولت مسکو همچنین احتمال اینکه سفیر این کشور در مراسم تحلیف دولت جدید افغانستان شرکت کند را رد نکرده است.

چین اما از پایان «سه هفته بی‌نظمی» در افغانستان با تشکیل دولت موقت جدید در کابل استقبال کرد و از طالبان خواست که نظم را در افغانستان برقرار کند.

بی شک این گروه در تلاش برای محکم کردن جایگاه خود به دنبال آن خواهد بود تا نمایندگان اقوام را در ساختار سیاسی مشارکت دهد اما رهبری این ساختار در معنای عام به خاص بر عهده طالبان خواهد بود در این میان، کشورهای ترکیه، ژاپن و کره جنوبی نیز گفته‌اند که اقدامات طالبان را پس از تشکیل دولت جدید با دقت زیر نظر خواهند داشت. در این بین، ترکیه از آمادگی خود برای همکاری با طالبان سخن گفته و حتی در جریان بازگشایی فرودگاه کابل با طالبان همکاری خود را آغاز کرده است.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اولویت این کشور را برقراری «ثبات و آرامش» در افغانستان اعلام کرده است.

او نیز گفته است که برای بررسی اوضاع افغانستان به‌زودی ایران میزبان وزیران امور خارجه شش کشور همسایه خود خواهد بود.

باید یادآور شد که در ارتباط با تحولات سیاسی افغانستان، روز چهارشنبه هشتم سپتامبر (۱۷ شهریور) نشستی مجازی به میزبانی پاکستان برگزار شده است.

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در عین حال تاکید کرده است که «استفاده از ابزار نظامی و دخالت خارجی» در افغانستان همان «اشتباهی» است که بارها در تاریخ معاصر افغانستان تکرار شده است.

«علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران نیز روز چهارشنبه در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: اولویت اول افغانستان ثبات و آرامش است، بی توجهی به ضرورت ایجاد حکومت فراگیر، مداخله خارجی و استفاده از ابزار نظامی به جای گفتگو برای پاسخگویی به مطالبات اقوام و گروه‌های اجتماعی، نگرانی‌های اصلی دوستان مردم افغانستان است.

جامعه بین الملل به ویژه همسایگان افغانستان، به رغم همه ابهاماتی که وجود دارد؛ همچنان به آینده این کشور امید بسته‌اند اما ترکیب کابینه موقت، ذهن را از این نتیجه گیری که طالبان به دنبال حکومت دموکراتیک و فراگیر باشد؛ تا حد زیادی دور می‌کند. البته بی شک این گروه در تلاش برای محکم کردن جایگاه خود به دنبال آن خواهد بود تا نمایندگان اقوام را در ساختار سیاسی مشارکت دهد اما رهبری این ساختار بر عهده طالبان خواهد بود و گمان نمی‌رود که در آینده هم شاهد فرایندی دموکراتیک مشابه فرایندهای سیاسی انتخاباتی رایج باشیم.

با این حال، مثلاً ذبیح الله مجاهد در یکی از تازه‌ترین اظهارنظرهای خود گفته است که «این دولت موقت است و طالبان سمت‌هایی را بر اساس قانون شریعت به زنان تخصیص خواهد داد». این اظهارات همان کورسوی کوچکی است که امید به آینده افغانستان را زنده نگه می‌دارد.