نخستین سرمایه پیامبر (ص) در حکومت فضائل اخلاقی است

خبرگزاری مهر- گروه دین و آئین–عصمت علی آبادی: اخلاق اسلامی سرمایه گرانبها و جاودانه زندگی دنیا و آخرت است، ضروری است برای شکوفایی نهال اخلاقی و رشد بذر فضائل انسانی از سیره و دستورالعمل اسوه‌های جامع و کامل پیروی کرد، پیامبر اعظم (ص) اول شخصیت معنوی و اخلاقی جهان هستی است که مدارج و مراحل عالی انسانیت را پیموده و بهترین الگو برای ملکات فاضله نفسانی است.

امروز مرگ ارزش‌های اخلاقی و غفلت از اصل تربیت و پرورش روح بر اساس موازین و معیارهای فطری بشر، بزرگ‌ترین چالش فرهنگی و اجتماعی است که گریبان جوامع صنعتی را محکم گرفته است. انسان عصر مدرنیته با کسب دانش و مهارت، جهان طبیعت را مسخر خود ساخته، اما از تسلط بر خویشتن، کنترل خواسته‌های درونی، کشف و به کار گیری توانایی‌های عظیم روحی و معنوی خود باز مانده است.

جامعه توسعه یافته امروز نیازمند آن است که با نور معنویت و اخلاق، فروغی بگیرد و خود را از ظلمتکده گمراهی برهاند. جوامع اسلامی نیز به احیای ارزش‌های والای دینی و بازگشت به اصول اخلاقی سخت نیازمند است و با جدیت می‌توان گفت که شرط لازم حاکمیت دین در دنیای امروز گسترش و نهادینه سازی اخلاق در طبقات مختلف مردم با الگوگیری از سیره اخلاقی پیامبر اعظم (ص) است، به همین منظور با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر علم‌الهدی مدیر حوزه علمیه قاسم ابن الحسن (ع) و استاد حوزه علمیه تهران به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:

*سیره و جلوه‌های اخلاقی پیامبر در حکومت خود بر چه مبنا و اصولی قرار داشت؟

از مهم‌ترین بخش‌های زندگانی رسول مهربانی‌ها سیره و شیوه حکومت ایشان بر مردم برای رساندن آنها به افق سعادتمندی است. پیامبر اسلام (ص) با دستور کار قرار دادن چندین عنصر اصلی و اساسی در زمینه اخلاق مردم را به سوی خود جذب می‌کرد.

نخستین سرمایه‌ای که رسول الله (ص) در حکومت خود به مردم ارائه می‌کنند فضائل اخلاقی است، خداوند در قرآن کریم می‌فرماید «ای پیامبر اگر تو یک انسان درشت‌خو و سختگیر بودی هر آینه مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند.

هنگامی که پیامبر اسلام (ص) از مکه اخراج و به مدینه هجرت می‌کنند پس از سپری شدن چندسال از آن مردم بدوی و بیابان‌گرد انسان‌هایی با ادب و مخلص تربیت می‌کنند که در کنار او برای فتح مکه شرکت می‌کنند. پیامبر اسلام (ص) حول محور اخلاق الهی از آن مردم بدوی و بی‌فرهنگ یارانی تربیت می‌کنند که در جنگ خیبر، بدر، احد، غزوه و سایر جنگ‌ها عاشقانه و مخلصانه جان بر کف برای کسب رضای خدا در جهاد شرکت می‌کردند.

پیامبر اسلام (ص) با اخلاق توانستند از مردم جاهلی که با بی ادبی جلوی ایشان پای خود را دراز می‌کردند انسان‌هایی را تربیت کنند که در مسیر رشد و کمال سیر و سلوک داشته باشند. در شهر مدینه دو قبیله اوس و خزرج ۱۲۰ سال با هم می‌جنگیدند و از یکدیگر اسیر می‌گرفتند اما رسول گرامی اسلام (ص) با برخی تدابیر مدیریتی و اخلاق توانستند بین آنها صلح را حاکم کنند.

پیامبر اسلام (ص) با اخلاق توانستند از مردم جاهلی که با بی ادبی جلوی ایشان پای خود را دراز می‌کردند انسان‌هایی را تربیت کنند که در مسیر رشد و کمال سیر و سلوک داشته باشند

از دیگر جلوه‌های اخلاقی حکومت پیامبر اسلام (ص) اشاعه عدالت در جامعه بود، نخستین شعار پیامبر اکرم (ص) این بود که معیار برتری انسان‌ها نزد پروردگار عرب، عجم، سیاه یا سفید بودن نیست بلکه گرامی‌ترین و عزیزترین انسان‌ها نزد خداوند متعال باتقواترین افراد هستند، این دیدگاه پیامبر (ص) چراغ امید را در دل مردمی روشن می‌کرد که گرفتار نابرابری‌ها و محکوم به ظلم و تبعیض بودند. آن مردم وقتی مشاهده می‌کنند در ادبیات دینی رسول خدا (ص) اصلاً و ابداً سخن از بی‌عدالتی و تبعیض نیست بسیاری به سوی ایشان گرایش پیدا می‌کنند.

از دیگر جلوه‌های اخلاقی پیامبر اسلام (ص) در حکومت ایثارگری و تواضع ایشان است. رسول گرامی اسلام (ص) دارائی و امکاناتی را که در زندگی شخصی داشتند همواره با مردم تقسیم می‌کردند و نسبت به فقرا رسیدگی داشتند، این حرکت‌های پیامبر (ص) به مردم نشان می‌داد که مستضعفین جامعه خود را فراموش نکرده است، همین مساله در دل مردم امید ایجاد می‌کرد، افزون بر اینکه فقرا و محرومان با پیگیری‌ها و رسیدگی‌های رسول الله (ص) متنعم می‌شدند سایر مردم هم از این عمل کرد پیامبر (ص) خرسند می‌شدند و می‌دانستند اگر روزی به فقر دچار شوند پشتیبان و حمایتگری همچون حضرت رسول (ص) دارند.

از دیگر اقداماتی که پیامبر اکرم (ص) همواره در نظام مدیریتی خود اعمال می‌کردند فروتنی و تواضع ایشان بود. حضرت چنان متواضع و فروتن بودند که حتی برخی از انسان‌های طاغوتی آن زمان می‌گفتند چرا او به عنوان پیامبر و با این جایگاه رفیع بین مردم و داخل بازارها راه می‌رود و با کارگران، خادمان، غلامان و مستضعفان نشست و برخاست دارد و با آنها غذا می‌خورد.

از تواضع و فروتنی پیامبر اسلام (ص) بود که هرکس ایشان را به سفره طعام خود دعوت می‌کرد می‌پذیرفتند و به زبان خود آنها و در سطح فهم آنها با آنان صحبت می‌کرد. هرگز مقابل مردم مسلمان یا غیرمسلمان درشت‌خویی نداشت مگر در جنگ و یا در برابر دشمنان قطعی اسلام؛ پیامبر اسلام (ص) چنین اخلاق‌هایی اعراب جاهلی را به میدان انسانیت و ادب کشاند که برخی از آنها یاران جان بر کفی شدند که جان خود را برای رضای خدا فدا کردند.

از دیگر جلوه‌های اخلاقی پیامبر (ص) در حکومت خود همراهی و مواسات با مردم بود یعنی حضرت کمک‌های متفاوتی را به مردم هدیه می‌کردند.

از دیگر ویژگی‌های اخلاقی رسول خدا (ص) به عنوان حاکم اسلامی این بود که در شدائد و سختی‌ها برای مبارزه با مشکلات و برون‌رفت جامعه آن زمان از مشکلات خود نفر اول و در صف مقدم قرار داشتند، به عنوان مثال حضرت در مدینه نمی‌نشست که به یاران و سربازان خود دستور دهد بروند در چاه‌های بدر با کاروان تجاری قریش جنگ کنند بلکه خود در صف مقدم جنگ و جهاد قرار می‌گرفتند، وقتی مردم می‌دیدند پیامبر اسلام (ص) در صف مقدم قرار دارد همه گرد او جمع می‌شدند.

*آیا اخلاق پیامبر (ص) سبب گسترش حکومت اسلام به آن وسعت شد؟

حکومت نیاز به اخلاق نظام ساز دارد؛ اخلاق نظام ساز رسول الله (ص) مبتنی بر تواضع و فروتنی، رسیدگی به فقرا، بی خبر نبودن از احوال مددجویان و مستضعفین جامعه و بسیاری فضائل دیگر بود.

یکی از سخت‌ترین و شکننده‌ترین اخلاق‌های عرب جاهلی غرور، تکبر، خودمحوری، تفاخر و تکاثر بود که در رؤسای قبایل بیشتر بود. وقتی مردم می‌دیدند پیامبر اکرم (ص) در کمال مهربانی و لطافت و به دور از غرور و تکبر با غلامان زمین می‌نشیند و با آنها غذا می‌خورد و هم‌سفره آنها می‌شود و حتی خود آنها را دعوت کرده و از آنها پذیرایی می‌کند این امر سبب تسخیر قلوب مردم می‌شد.

*آیا حکومت‌های امروزی با الگوگیری از پیامبر (ص) می‌تواند به موفقیت برسد؟

اعمال و اجرای شیوه و روش حکومتی رسول الله (ص) مهمترین رمز موفقیت هر حاکمیت است. ما در هر دوره از ادوار چهل ساله انقلاب وقتی حاکمانی داشتیم که رسول الله (ص) در اعمال و رفتار الگوی خود قرار دادند مردم نسبت به او ابراز محبت کردند و در هر دوره که مسئولان اجرایی گرفتار غرور، تکبر، خود محوری شدند مردم از آنها بیزار شدند که ما امروز نمونه واضح و شفاف آن را مشاهده می‌کنیم.

قرآن کریم می‌فرماید خداوند پیامبر را برای شما مسلمانان الگو قرار داده است، اگر می‌خواهید زندگی سعادتمندانه همراه با کمال را تجربه کنید زندگانی رسول الله بهترین الگو و ملاک سعادتمندی شما است. این الگوگیری از پیامبر (ص) در تمام ابعاد زندگی فردی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی ضروری است. به عنوان مثال بررسی کنیم پیامبر (ص) در زندگی خانوادگی با همسر خود چگونه تعامل داشتند و تا چه میزان نسبت به حضرت خدیجه (س) ابراز محبت می‌کردند یا در روزگاری که مردم دختران خود را زنده به گور می‌کردند پیامبر اسلام دختر خود حضرت زهرا (س) را به عنوان یک شخص شاخص و تأثیر گذار به بشریت معرفی می‌کند و ایشان کوثر قرآن می‌شود.