مسجد تاریخی مصر؛ استوار در برابر تخریبهای متعدد

ساخت مسجد ابن طولون مصر توسط احمد بن طولون یکی از درباریان عباسیها از سال 263 هجری آغاز و تا سال 265 هجری به پایان رسید. وی برای ساخت این مسجد 120 هزار دینار انفاق کرد و به امور هندسی این مسجد اهتمام ورزید، به گونه ای که در ساخت آن از شیوه معماری مساجد سامراء بهره گرفت. گلدسته این مسجد یکی از گلدسته های قدیمی در مصر به شمار می رود .

در دوران ایوبیها مسجد ابن طولون به عنوان دانشگاهی بود که مذاهب فقهی چهارگانه، همچنین علم حدیث و طب برای ایتام تدریس می شد. این مسجد سومین مسجدی است که در مصر ساخته شده و به عنوان قدیمی ترین مسجد تاریخی مصر، معماری اصیل آن قابل توجه است. اولین مسجد، مسجد جامع عمرو بود که در سال 21 هجری ساخته شد که از آن چیزی باقی نمانده است. دومین مسجد، مسجد عسکر است که در سال 169 هجری که از آن هم چیز زیادی باقی نمانده است.

مسجد ابن طولون پس از اینکه بارها مورد تخریب قرار گرفت، اصلاحات و بازسازیهای فراوانی بر آن انجام شد. در سال 470 هجری بدر جمالی وزیر خلیفه مستنصر فاطمی برخی ترمیمات در این مسجد انجام داد و تابلویی از سنگ مرمر بر بالای یکی از درهای رو به دریای آن گذاشت. از سوی دیگر خلیفه فاطمی دستور داد تا محراب را با گچبریهای زیبایی تزئین کنند . این در حالی است که دو محراب گچی دیگر نیز در آن ساخته شد.

مهمترین اصلاحات این مسجد به دوران سلطنت حسام الدین لاجین در سال 696 هجری باز می گردد که قبه ای در وسط صحن مسجد به جای قبه ای که خلیفه فاطمی ساخته بود، ساخت. گلدسته کنونی که دارای پله هایی در خارج از آن است، منبر چوبی، پوششی از کاشیهای رنگی و سنگ مرمر در محراب بزرگ، ستون قبه که بالای محراب قرار دارد، تعدادی پنجره های گچی، محرابی از گچ شبیه محراب مستنصری در کنار آن از ترمیمات و بازسازیهای دوره های مختلف تاریخی این مسجد به شمار می رود.

در قرن دوازدهم این مسجد مانند کارگاههای کفش دوزی برای صوفیان عمل می کرد و در قرن 18 مأمنی برای ناتوانان و معلولان به شمار می رفت. در سال 1882 کمیته حفظ آثار عربی به اصلاح و ترمیم آن اقدام کرد و در سال 1918 اطراف آن از ساختمان خالی شد و سقف، ستونها، بنا و تزئینات آن بازسازی شد . این مسجد پس از بازسازی در سال 2005 افتتاح شد و به عنوان یکی از 38 مسجد ترمیم شده طرح تاریخی قاهره نام گرفت.

طول صحن این مسجد حدود 92 متر است، قبه ای در وسط آن قرار دارد که دارای سالنی مربع شکل بوده و وسط آن حوضی برای وضو است، همچنین در آن نردبانی که دیوارهایش به دریا می رسد نیز به چشم می خورد. سقف رواقهای این مسجد از چوب ساخته شده است، آیات قرآنی با خط کوفی نوشته شده که هنگام بازسازی به شیوه قدیمی آن توجه شده است. طول کلی مسجد 138 متر و عرض آن 118 متر است.

مناره مسجد در سمت غربی بسیار زیباست که گلدسته قاهره مانند آن نیست و به شکل مناره اصلی مسجد بازسازی شده است . مربعی در پایین آن و استوانه ای بر روی آن است که قبه ای به ارتفاع 40 متر بر روی آن قرار دارد. این مسجد درهای زیادی دارد که یکی از آنها دری کوچک است که به سمت دیوار قبله گشوده می شود .