احمد خیری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: انسان در طول زمان با توجه به روحیه پرسشگری در راستای رفع مسائل و پیشرفت دانش خود، به تولید آثار متنوع علمی و فرهنگی رو می‌آورد؛ بدون تردید یکی از عواملی که موجب تداوم و روزآمدی این آفرینش‌های فکری می‌شود موضوع نقد است.
وی افزود: نقد به معنای محک زدن و سنجش کیفیت یک اثر علمی، تلاش می‌کند تا درک کامل‌تری از آن اثر علمی داشته باشیم؛ در نقد سازنده، علاوه بر تشخیص قوت‌ها و ضعف‌ها، رازها و پیچیدگی‌های آن اثر نیز تبیین و تحلیل می‌شوند تا خواننده را در فهم اثر کمک کند.
انتقاد کردن به معنای عیب گرفتن نیست
رئیس اداره کتابخانه و اطلاع رسانی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان بیان کرد: معلم شهید استاد مطهری در کتاب اسلام و مقتضیات زمان در معنای نقد می‌نویسند که «به طور کلی برای هر انسانی لازم است که دارای فکر نقادی باشد. قوه نقادی و انتقاد کردن به معنای عیب گرفتن نیست.
وی تاکید کرد: ایشان اضافه می‌کند که «معنای انتقاد، یک شیء را در محک قرار دادن و به وسیله محک زدن به آن، سالم و ناسالم را تشخیص دادن است؛ مثلاً انتقاد از یک کتاب معنایش این نیست که حتماً باید معایب آن کتاب نمودار بشود، بلکه باید هرچه از معایب و محاسن داشته باشد، آشکار بشود.»
تشخیص آثار ارزنده و اصیل از سطحی و سخیف با ترویج نقد کتاب
خیری با بیان اینکه ترویج نقد کتاب، شاخصی را در اختیار علاقمندان به کتاب قرار می‌دهد تا در گزینش و تهیه کتاب دقت بیشتری داشته باشند، تاکید کرد: آثار ارزنده و اصیل را از آثار سطحی و سخیف تشخیص دهند؛ در کشور ما به نقد مکتوب کمتر پرداخته می‌شود و اکثر نقدها به شکل شفاهی و به صورت کلی روی محتوا ارائه می‌شود که خالی از اشکال نیست.
وی با اشاره به اینکه در این گونه نقدها مخاطب به آنچه می‌شنود اکتفا می‌کند و ضعف این گونه نقد و بررسی‌ها این ست که به طور تخصصی اثر مورد نظر سنجش نمی‌شوند و نیز به علت شفاهی بودن ماندگاری ندارد، بیان کرد: این نقدها بیشتر از طرف ناشر و یا انجمن‌های ادبی صورت می‌گیرد.
رئیس اداره کتابخانه و اطلاع رسانی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان بیان کرد: نقدهای تخصصی کمتر اتفاق می‌افتد. اکثر جلساتی هم که در این خصوص در محافل علمی و ادبی ایران مرسوم است بیشتر حالت ترویجی دارد و به جای روشنگری و محک، به معرفی کلی کتاب، ستایش و تمجید از نویسنده بسنده می‌کنند و غالباً فاقد ویژگی‌هایی هستند که از یک این جلسه نقد انتظار می‌رود.
مقوله نقد را با اشکال تراشی‌ها و استدلالهای غیر منطقی نباید اشتباه گرفت
وی اضافه کرد: مقوله نقد را با اشکال تراشی‌ها و استدلالهای غیر منطقی نباید اشتباه گرفت. برخی بر این باورند که نقد کتاب یعنی قضاوتی منفی در مورد اثر، لذا به همین تصور از آن استقبال نمی‌کنند. در این موضوع منظور ما نقد سازنده نه مخرب است.
خیری تصریح کرد: منتقدی که متخلق به اخلاق حرفه‌ای باشد از سر خیر خواهی نقد می‌کند و تمام جنبه‌های مثبت و منفی را در کنار هم می‌بیند، تمام ویژگی‌های اثر را مورد کنکاش و بررسی قرار می‌دهد و بدون تعصب و گرایش جانبدارانه ای همراه با استدلال منطقی نقاط قوت و ضعف اثر را ارزیابی می‌کند.
وی اضافه کرد: اگر نقد، برخاسته از آگاهی و اطلاع از اصول نقد علمی باشد، یقیناً موجب می‌شود تا نویسندگان احساس کنند که اثر آنها مورد دقت و نقد قرار می‌گیرد در نتیجه تلاش می‌کنند تا در تولید اثر دقت بیشتری داشته باشند.
ایستادگی در برابر جریان تبلیغات کاذب
رئیس اداره کتابخانه و اطلاع رسانی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان تاکید کرد: منتقد منصف، با نقد عالمانه و بدون هر گونه سوگیری می‌تواند در برابر جریان تبلیغات کاذب بایستد و با نقد اصولی و منطقی پرده‌ها را از برابر چشم مخاطب کنار بزند تا با خلوص و ارزش واقعی محتوای آن اثر آشنا شود.
وی اضافه کرد: در این میان نقدهای علمی و روشمند می‌تواند با آگاهی دادن و ارزیابی، شاخص مطمئنی باشد تا کار انتخاب آثار فاخر و ارزشمند را برای مخاطبین و علاقمندان تسهیل بخشد و آنها را راهنمایی کند. در ارتباط با آداب نقد صحیح باید به تبیین ویژگی‌های مضمون و ساختار اثر، نقد بی‌طرفانه و منصفانه توجه داشت و همچنین طرح نتایج قیاسی و استدلالی، که این امر هم مخاطب و هم صاحب اثر را قانع می‌کند.
گزاره‌هایی منطبق بر بر پایه‌های اصول علمی و روشمند لازمه نقد
خیری تصریح کرد: منتقد باید گزاره‌ها و برهان‌هایی که ارائه می‌دهد در راستای صدق گفته‌های خود باشد. گزاره‌هایی منطبق بر بر پایه‌های اصول علمی و روشمند تا باور مخاطب تقویت پیدا کند. ناقد تلاش می‌کند که اگر نوشته‌ای در خور و شایسته است، به دیگران معرفی کند و اگر نوشته‌ای ضعیف و ناپسند است دیگران را آگاه کند زیرا برای همگان تشخیص نقاط ضعف امکان پذیر نیست.
وی گفت: به طور معمول نقدهایی که خنثی و بدون دلیل و برهان باشد و از چارچوب علمی خارج باشد مورد استقبال تولید کنندگان اثر و جامعه عملی قرار نمی‌گیرد.
رعایت اخلاق علمی در نقد
رئیس اداره کتابخانه و اطلاع رسانی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان تاکید کرد: بر این اساس ناقد باید قبل از ارزیابی اثر با مبانی و ضوابط این علم آشنایی کافی داشته باشد و فارغ از هرگونه احساسات و تعلق با نقدی سازنده و رعایت اخلاق علمی منجر به اصلاح و پیشرفت در تألیف آثار بعدی شود؛ بنابراین نقد و نگاه انتقادی اگر علمی و با رعایت اصول اخلاقی باشد آثار علمی را روزبه روز کیفیت می‌بخشد و باعث، ترقی و تعالی خواهد شد.
نظر شما