حکایت زندگی فرزند امام جواد(ع) که در قم مدفون است

به گزارش خبرنگار مهر، محمد زاهدی مقدم در یادداشتی که به صورت اختصاصی در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است به نقش موسی مبرقع در گسترش فرهنگ شیعه پرداخته که در ادامه می‌خوانیم:

سیاست سرکوب شدید طالبیان و علویان به وسیله دستگاه سفاک اموی و عباسی در کنار شناسایی نیروهای مؤمن و وفادار و آماده برای قیام علیه امویان و عباسیان سبب شد تا سادات علوی به نقاطی دور از مرکز خلافت که از اوضاع نسبتآ مطلوب‌تری برخوردار بود پناه ببرند.

در این میان، مردم شهر قم مهاجران علوی را در نهایت تکریم و احترام و پذیرایی توأم با تجلیل و تعظیم پذیرا شده، از ایشان حمایت نموده و بهترین وسایل رفاهی، آسایشی و امنیتی را در اختیار آنان قرار دادند .[۱] استقبال کریمانه قمی‌ها سبب شد علویان زیادی از دیگر بلاد اسلامی به این خطه مهاجرت نموده و این دیار را به آشیانه آل محمد و مأوای فاطمیان و علویان تبدیل کنند .[۲] این خوش رفتاری‌های شایسته با مهاجران علوی و فاطمی موجب گردید تا با همت ایشان و دیگر صحابی ائمه، جویبارهایی از معارف اهل بیت (علیهم‌السلام) و صفای معنوی تشیع در این قلمرو جاری شود و مردمان نواحی دیگر نیز از طراوت و صفای آن برخوردار گردند .[۳]

حضرت موسی مُبَرقَع (۲۱۴ – ۲۹۶ ق) فرزند امام جواد و برادر تنی امام هادی (ع) از جمله امامزادگان واجب التعظیمی است که در سن ۴۰ سالگی از کوفه به قم مهاجرت کرده و تا پایان عمر در این خطه ماندگار شدند. ایشان در تمام دوران حیات خود در قم، مورد تکریم بزرگان دین، حاکمان و سایر مردم شهر بود و پس از وفات نیز مزار وی – که در چهل اختران این شهر واقع است –[۴] از آن هنگام تاکنون معروف و مورد احترام مؤمنین و شیعیان جهان بوده است.

هرچند بنا بر گزارشی بزرگان قم ایشان را در ابتدا - به سبب روپوشی که به صورت انداخته بود - نشناختند و از او خواستند تا از قم بیرون رود و ایشان نیز به کاشان رفته و مورد تکریم حاکم کاشان و مردم آن دیار قرار گرفت؛ اما پس از آن‌که وی را شناختند، پشیمان به نزد او رفته و از ایشان عذرخواهی نموده و درخواست کردند تا به قم بازگردد و ایشان نیز پذیرفت. مردم با احترام وی را تا قم همراهی کرده و هدایای فراوانی از جمله خانه، زمین، لباس و … به او دادند. به همراه ایشان، خواهران و دخترانشان نیز از کوفه به قم آمدند و تا آخر عمر در این خطه اقامت گزیدند [۵] و منشأ خیرات فراوانی برای این دیار شدند. پس از وفات نیز قبور ایشان در کنار قبر حضرت معصومه (س) زیارتگاه عاشقان از گذشته تاکنون بوده است.

او در زمان حیات خود به سبب کثرت فضائل، مناقب، تقوا، سکون نفس و حسن رفتار چنان تأثیر معنوی داشته که برخی از حاکمان اهل سنت و گماشته‌های دستگاه خلافت عباسی هر جمعه به زیارت وی رفته و از فرط تأثیر روحی و معنوی گاهی او را به ائمه تشبیه کرده و لایق مقام امامت می‌دانستند .[۶]

او در قم و نواحی اطراف آن به فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی روی آورده و در کنار امر امامت جماعت و خطبه خوانی [۷] ناشر احادیثی از آموزه‌های ائمه (علیهم السلام) نیز بوده است چنان که شیخ مفید، شیخ طوسی و ابن شعبه حرانی از وی حدیث نقل کرده اند .[۸]

موسی مبرقع پس از سالیانی تلاش و کوشش برای تربیت انسان‌ها و نشر آموزه‌های اسلام و شیعه در قم و نواحی اطراف قم، در ربیع الثانی سال ۲۹۶ قمری وفات یافته [۹] یا بنا بر نقلی به دست عاملان دستگاه عباسی به شهادت رسیدند .[۱۰]

موسی مبرقع (علیه السلام) جد سادات رضوی و تقوی و نقوی و برقعی و مبرقعی و رضایی و تیره‌های مختلف دیگری که هر یک از آنها انشعاباتی داشته است می‌باشد و از نوادگان این بزرگوار هم اکنون در اغلب شهرها هم وجود دارند.

از نسل پاک این بزرگوار هزارها عالم، دانشمند، مجتهد، مصنف، نقیب، حاکم و شخصیت‌های بر جسته دینی و دنیوی [۱۱] به وجود آمده که تأثیر به سزایی در گسترش آموزه‌های شیعی در جهان داشته اند. نام برخی از این شخصیت‌های علمی و معنوی در کتاب‌های «البدرالمشعشع فی الحوال موسی المبرقع» اثر محدث نوری؛ «اضواء علی حیات موسی المبرقع و ذریته» تألیف سید علی نقی کشمیری و «ستاره درخشان آسمان ولایت و امامت» اثر سید مصطفی برقعی قابل ردیابی است.

پس از وفات موسی، فرزندان او به شهرهای مختلف جهان هجرت کرده و در گسترش تشیع در این مناطق تأثیر گذار بوده اند چنان که صاحب بدر المشعشع درباره هجرت فرزندان «موسی مبرقع» می‌گوید: «اولادهای موسی مبرقع، غالباً در قم و ری بودند و از آنجا به قزوین، همدان، خراسان، کشمیر، سمرقند، هندوستان و سایر بلاد منتشر شدند و امروزه در بلاد شیعه از اعظم طوایف سادات و اشرافند .»[۱۲]

ابن عنبه (م ۸۲۸ ق) معتقد است شجره «موسی مبرقع» در قم رشد و نمو پیدا کرد؛ پس از آن در عالم پخش شدند و هیچ شهری نیست که شاخه‌ای از این شجره طیبه در آن نباشد، بخشی از آن امروزه معروف به چهل اختران است .[۱۳]

صفی الدین حسینی قمی (م ۱۰۷۹ ق) نیز بیشتر نسل سادات رضویه مشهد را از نسل «ابو القاسم علی بن احمد بن محمد» از نوادگان «موسی مبرقع» می‌داند که از قم به خراسان رفت و عقبه ایشان آنجا ماندند؛ از این جهت، سادات مشهد و قم با همدیگر خویشاوند هستند .[۱۴]

از مطالب بیان شده نتیجه می‌شود که هجرت حضرت موسی مبرقع به قم، تحولی عظیم نسبت به آموزه‌های شیعی در این منطقه ایجاد کرده و از آنجا به سایر نقاط جهان منتشر گشت.

پی نوشت
۱. ابن طباطبا، المنتقله الطالبیة (مهاجران آل ابوطالب)، ترجمه عطایی، ص ۸ – ۱۰؛ دائرة المعارف التشیع، ج ۹، ص ۳- ۴.
۲. مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۷، ص ۱۴- ۲۱۵.
۳. غلام‌رضا گلی زواره، «امام زاده سید موسی مبرقع، فرزندان، خاندان و احفاد او»، وقف میراث جاویدان، بهار ۱۳۹۴، ش ۸۹، ص ۱۴۴.
۴. قمی، تاریخ قم، ص ۳۱۱ – ۳۱۳.
۵. ناصر الشریعة، تاریخ قم، ص ۲۰۱ - ۲۰۲.
۶. قمی، تاریخ قم، ص ۳۱۵.
۷. «امام زاده سید موسی مبرقع، فرزندان، خاندان و احفاد او»، وقف میراث جاویدان، بهار ۱۳۹۴، ش ۸۹، ص ۱۴۴.
۸. الاختصاص، ص ۹۰؛ تهذیب الاحکام، ج ۹، ص ۲۵۵؛ تحف العقول، ص ۴۷۶.
۹. طبسی، قم عاصمة الحضارة الشیعة، ص ۸۱.
۱۰. صلواتی، تحلیلی از زندگانی و دوران امام محمدتقی علیه‌السّلام، ص ۴۵۱.
۱۱. برگرفته از: پایگاه جامع امام زادگان و بقاع متبرکه ایران اسلامی، مدخل: «آستان مقدس امامزاده موسی مبرقع (علیه السلام)»
۱۲. بدر المشعشع در حال ذریه موسی مبرقع، ص ۴۷.
۱۳. عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص ۱۷۳؛ مؤلف تاریخ قم از هجرت و سکونت برخی از علویان موسوی قم به بغداد، موصل و فارس و پخش شدن عقبه ایشان در این مناطق خبر داده است. تاریخ قم، ص ۳۲۳ – ۳۲۵.
۱۴. خلاصة البلدان، ص ۱۲۳.