خبرگزاری مهر – گروه استانها- علی ارواحی*: تالاب آب شیرین کافتر در پایین دست رودخانه شادکام و در نزدیکی روستایی به همین نام در محدوده شهرستان اقلید فارس قرار گرفته و یکی از مهمترین تالاب‌های کوهستانی کشور به شمار می‌آید. منابع اصلی تأمین کننده آب تالاب کافتر، رودخانه شادکام، چشمه‌ها و بارش‌های فصلی بوده است. این تالاب زمانی میزبان پرندگان مهاجر و محلی برای پرورش ماهی‌های کپور، آمور و قزل آلا بوده است و تا قبل از خشکیدگی تالاب، سالانه حدود یک هزار تن ماهی کپور از تالاب صید می‌شد و یکی از فرصت‌های اصلی معیشت جوامع محلی بوده است.
متأسفانه تالاب کافتر از سال ۱۳۸۶ تا کنون خشک شده و صرفاً بارش‌های حدی ۶۰۰ میلی متری در سال آبی ۱۳۹۹-۱۳۹۸، منجر به آبگیری موقت ۲۸ درصد از وسعت تالاب شد.
مهمترین عوامل مؤثر در خشکیدگی تالاب کافتر شامل واگذاری و تغییر کاربری اراضی در حریم رودخانه و تالاب به کشاورزی، احداث بند خاکی و ایجاد آبگیر در بالادست تالاب برای توسعه غیر اصولی کشاورزی، عدم تخصیص حقابه تالاب، اختلال در شکل بستر و پروفیل طولی رودخانه شادکام، دخل و تصرف در مسیر انتقال آب به تالاب، برداشت بی رویه آب در بالادست و حفاری چاه‌های غیرمجاز، است.
متأسفانه بواسطه خشکیدگی تالاب، جمعیت پرندگان در این منطقه کاهش یافته، معیشت صیادان و کشاورزان محلی با مخاطره جدی روبرو گردیده، میزان شوری خاک زراعی و آب چاه‌ها افزایش پیدا کرده، آفات زراعی بیشتر شده، حاصلخیزی خاک‌های کشاورزی کم شده، نرخ مهاجرت از روستا به شهر افزایش یافته و سطح سفره آب زیر زمینی به شدت افت کرده است.
همچنین به دلیل تشدید فرسایش خاک و انباشت رسوبات در بستر خشک تالاب، هم اکنون تالاب کافتر به کانون اصلی تولید و انتشار گرد و غبار در شمال استان فارس، تبدیل شده و انتقال جریانات سیلابی به تالاب نیز بواسطه دخل و تصرف در حریم رودخانه شادکام، دشوار شده و عملاً تالاب کارکرد خود برای کنترل سیلاب‌های فصلی را از دست داده و در صورت بروز سیلاب، اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی با خطر آب گرفتگی روبرو هستند.
از این‌رو صرف اینکه به بارش‌های پیاپی برف و باران سنگین دل ببندیم و تغییری در الگوی کشت و مدیریت مصارف آب کشاورزی ندهیم، زمینه احیای تالاب کافتر را فراهم نخواهد کرد. چرا که از یک سو، رژیم بارش تغییر کرده و بارش برف‌های زمستانی که زمانی مهمترین منبع تأمین کننده آب تالاب بود، جای خود را به باران‌های حدی داده و از سوی دیگر سیلاب‌های فصلی نیز به دلیل اختلال در مسیر انتقال آب، راهی به تالاب پیدا نمی‌کنند و اگر هم به تالاب منتقل شوند به دلیل افت شدید آبخوان در این منطقه، صرف تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی خواهند شد. کما اینکه بارش‌ها و سیلاب‌های دیماه سال جاری در استان فارس، تأثیر چندانی در آبگیری تالاب تالاب کافتر نداشت.
بنابراین احیای کامل تالاب علاوه بر نزولات جوی نیازمند رفع تصرفات و برداشت موانع از بستر رودخانه شادکام، تخصیص حق‌آبه تالاب، جلوگیری از برداشت‌های غیر مجاز آب، بازگشایی مسیر و تسهیل هدایت سیلاب‌های فصلی به تالاب، اولویت بخشی به احیای تالاب توسط بخش‌های اجرایی ذینفع، ارتقای سطح آگاهی و مشارکت مسئولین و جوامع محلی، تغییر الگوی کشت، بهینه سازی مصارف آب کشاورزی، صرف زمان برای جبران کسری آبخوان منطقه و تثبیت حریم رودخانه شادکام و تالاب کافتر، می‌باشد.
* متخصص مدیریت زیست بوم‌های تالابی
نظر شما