انسان‌های متعالی مانند شیخ‌الرئیس یوم‌الله هستند

به گزارش خبرگزاری مهر، چهارمین درس گفتار در محضر شیخ الرئیس، بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‌سینا در کنار آرامگاه این فیلسوف بزرگ، برگزار شد.

آیت‌الله غیاث‌الدین طه‌محمدی رئیس این بنیاد در این درسگفتار با موضوع «نگاهی به رساله عهد بوعلی» سخنرانی کرد. متن کامل سخنرانی وی را در ادامه می‌خوانید؛

سخن گفتن درخصوص شخصیت کم نظیر بلکه بی‌نظیر شیخ‌الرئیس‌ابن‌سینا سهل و ممتنع است. سهل و ممتنع آنجایی است که فضیلت‌ها و ارزش‌های وجودی یک نفر بسیار فراوان و از یک طرف دیگر به عمق اهمیت‌های او پی بردن مشکل است. از قدیم گفته‌اند اگر آب دریا را نتوان کشید، هم به قدر تشنگی باید چشید.

یکی از صدها رساله علمی و تحقیقی این انسان بزرگ، جناب شیخ‌الرئیس، رساله کوتاهی است به‌نام "رساله عهد" که این انسان متعالی در آن می‌گوید، من با خود عهد کردم که در خط فضلیت‌های الهی-انسانی تا آخرین درجه پایبند باشم، آنها راتکرار کنم تا ملکه شود و از همه رذیلت‌های اخلاقی فاصله بگیرم. رساله عهد ابن‌سینا برگرفته از رساله عهد خدای عالم، خدای جهان هستی است، چون خدای متعال در قرآن کریم در سوره یس، توبیخ‌گونه می‌فرماید: «أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیکمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّیطَانَ إِنَّهُ لَکمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ»، ای فرزندان آدم، مگر شما با من عهد و پیمان نبستید که شیطان را عبادت نکنید؟ و منِ خالق هستی را عبادت کنید.

در جای دیگر قرآن کریم داریم که «رِجالٌ صَدَقوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ»، آنچه را که با خدای خود عهد و پیمان بسته بودند، وفا کردند. همین شهدای ما کسانی هستند که به عهد و پیمانی که با خدای خود بسته بودند وفا کردند.

انسان به عنوان گل سرسبد خلقت نمی‌تواند بدون عهد زندگی کند و به بالاترین جایگاه‌های ارزشی و فضیلتی نائل شود. برای نمونه حضرت زینب‌کبری (س) وقتی به عنوان اسیر از برادرش امام حسین (ع) جدا می‌شد زبان حالی دارد خطاب به امام حسین (ع) که می‌گوید: حسین، من و تو با خدا عهد بسته بودیم که تو کشته شوی بر لب آب و تو وفا کردی و من بر سر وفا رفتم.

این زبان حال حضرت زینب (س) شیرزن و قهرمان کربلاست که عالی‌ترین قله فضیلت، هنر، کمال، جلال و جمال انسان است.جناب شیخ‌الرئیس هم در دوران زندگی خود این عهد و پیمان را در جغرافیای ابعاد زندگی خودش دارد. می‌گوید من با خدا عهد بستم که چنین و چنان باشم و چنین و چنان نباشم.

اینکه گفتم رساله عهد ابن‌‎‌سینا برگرفته از رساله عهد خداوند است، چون ایشان در سن یازده یا دوازده سالگی حافظ قرآن بوده است. در حالات او نوشته‌اند شیخ‌الرئیس عاشق قرآن، نورانیت و حکمت قرآن بوده است. «یؤْتِی الْحِکمَةَ مَنْ یشَاءُ وَمَنْ یؤْتَ الْحِکمَةَ فَقَدْ أُوتِی خَیرًا کثِیرًا وَمَا یذَّکرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ» به هرکسی که حکمت بخشیدند، خیر بسیار فراوان به او دادند، اما فقط صاحبان عقل به این جایگاه می‌رسند.

شاید ۲۰ سال پیش روز شهادت امام صادق (ع) در شهر همدان دارالمؤمنین و دارالمجاهدین؛ برای منبر رفتن دعوت داشتم که آقایی از شهر قم دعوت شده بود که بعد از مراسم گفت: بوعلی مشروب می‌خورد. من این گفته را به علامه حسن‌زاده آملی بیان کردم. علامه حسن‌زاده آملی گفت: کسانی که می‌خواهند چهره شیخ‌الرئیس را تخریب کنند به او از این تهمت‌ها نسبت می‌دهند.

علامه حسن‌زاده آملی گفت: جناب شیخ‌الرئیس، حسین بن عبدالله بن سینا غرق در معرفت خدای تعالی، شناخت مکتب انبیای الهی و کتاب‌های آسمانی به خصوص قرآن کریم بود. کسی که هر سه روز یک‌بار قرآن را ختم می‌کرد، او مشروب الکلی مصرف نمی‌کند. شیخ‌الرئیس رساله عهد دارد که در آن با خدا عهد کرده شوخی نکند، چون شوخی پشتوانه حقیقت ندارد. انسانی که در این حد بیدار است و متوجه خود و ارزش‌ها و فضائل است، شوخی نمی‌کند. ز شوخی بپرهیز ای با خرد، که شوخی آبرو می‌برد.

افراط و تفریط ویژگی انسان جاهل است

شوخی انسان را کوچک می‌کند. کسی که قدرشناس خودش است و از یک شوخی پرهیز می‌کند، او مشروب نمی‌خورد زیرا مشروب عقل را متلاشی می‌کند. ناجوانمردانه این نسبت‌ها را به ایشان دادند.

ابن‌سینا بزرگترین طبیب جهان روزگار خودش و امروز بوده و هست. در عالم طب و پزشکی راجع‌به صحت و سقم بدن انسان صحبت می‌کند. انسانی که از نظر جهازات جسمی سالم باشد باید همه ارگان‌ها اعتدال را رعایت کنند.

به عنوان مثال در تغذیه و در صرف غذا باید اعتدال رعایت شود. انسان جاهل یا افراط می‌کند یا تفریط می‌کند. «الجاهِلَ إلاّ مُفرِطا أو مُفَرِّطا». انسان جاهل یا زیاده روی می‌کند که ضرر دارد، یا از اندازه کمتر می‌آید که آن هم ضرر دارد.

نه چندان بخور که از دهانت برآید / نه چندان که از ضعف جانت برآید.

کسی که در صرف غذا اعتدال را رعایت کند، هم عمر طولانی دارد و هم از سلامتی و نشاط بهره‌مند است.خواب هم این‌گونه است، برخی در خوابیدن افراط و تفریط می‌کنند. اگر از اندازه بیشتر بخوابند بیمار می‌شوند و اگر از اندازه اعتدال کمتر بخوابند مریض می‌شوند. همه جهازات و همه نیازهای انسان، گفتاری، شنیداری، رفتاری و کرداری بدن باید از اعتدال برخوردار باشد وگرنه زیان‌بار است. کسی ممتد سرپا بایستد ضرر دارد و کسی که ممتد بنشیند، زیان‌بار است و کسی که بیش از اندازه حرف بزند زیان‌بار است.

بوعلی عهد کرده که جبون و ترسو نباشد

شیخ‌الرئیس، عنصر سراسر علم، حکمت، فضیلت و عقلانیت می‌گوید: روح انسان نیز باید براساس اعتدال باشد؛ هر خوی و خصلتی که فضیلت انسان است مانند سخاوت که برای انسان ارزش است و این خصلتی بسیار زیبا برای انسان است. مابین سخاوت دو طرف ناپسند هم داریم که بعضی خیلی جبون و ترسو هستند و برخی نیز بیش از اندازه متهور هستند که هر دو خطرناک است. اما بینابین جبن و تهور، شجاعت است.

انسان از انس گرفته شده و اگر انس را از انسان بگیرند، انسان می‌میرد و در غرب چون خانواده دچار مشکل شده به سگ و گربه پناه می‌برند که جوابگو نیست و یک‌طرفه است، افسردگی می‌گیرند و به دنبال آن خودکشی است؛ این در واقع از اعتدال بیرون بودن است. از اعتدال در مسائل جسمانی و اعتدال در مسائل روحانی محروم است به سرنوشت غم‌بار گرفتار می‌شود. شیخ‌الرئیس می‌گوید: من عهد می‌کنم که نه جبون باشم و نه متهور؛ بلکه یک انسان شجاع باشم. شجاع بودن فضیلت است و ترسو بودن و متهور بودن نیز رذیلت است.

جود و سخاوت یکی از بهترین فضیلت‌های اخلاقی انسان است که ارزشمند است. در متون دینی داریم که حاتم طائی که قبل از اسلام بوده و مسلمان نبوده است و بهشت نمی‌رود چون کافر بهشت نمی‌رود. اما در عالم آخرت از همه نعمات بهشت برای او می‌آورند و او به جهنم نمی‌رود.

سخاوت دو طرف محکوم دارد، بعضی‌ها خیلی تنگ نظر و سمج هستند که آن فرد را بخیل یا مقتر می‌گویند. برخی را نیز که خیلی اهل ریخت و پاش هستند را مزور می‌گویند. انسان‌های متعادل کسانی هستند که راجع‌به مسائل مالی و اقتصادی خود اهل اسراف نیستند؛ آنها که بیهوده ثروت را هزینه کنند برادران شیطان هستند. برخی نیز بخیل و سمج هستند که روا ندارند به یک فرد نیازمند یک تکه نان بدهند و این هم اشتباه است. اسراف‌گری و تبذیر، رذیلت است، بخل نیز رذیلت است و بینابین این دو سخاوت است که ارزشمند است.

یکی از ارزش‌های والای انسانی که شیخ‌الرئیس به آن توجه دارد عفت است، برخی در شهوتی که در وجود انسان است مانند شهوت خوردن، شهوت نوشیدن، شهوت جنسی و… زیاده‌روی می‌کنند و می‌خواهند جامعه را به فساد و بی‌بند و باری بکشند. بعضی نیز غریزه جنسی را سرکوب می‌کنند که دچار بیماری‌های خطرناک می‌شوند و سلامتی را از دست می‌دهند. بعضی بی‌رویه مسائل جنسی را به کار می‌بندند که آنها نیز دچار گرفتاری دنیا و آخرت می‌شوند. حد اعتدال در رعایت از مسائل عفت است.

امام علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «لَکادَ الْعَفِیفُ أَنْ یکونَ مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکةِ» انسان‌هایی که از ملکه عفت برخوردارند مثل فرشته هستند. نادره دوران جناب شیخ‌الرئیس حسین بوعلی‌سینا در رساله عهد با خدای خود عهد بسته است که از همه افراط و تفریطها به دور باشد و از حد اعتدال خداپسند که سعادت دنیا و آخرت انسان را تأمین می‌کند بهره‌مند باشد.

هر خوبی با یک‌بار یا دوبار انجام دادن دردی از انسان را دوا نمی‌کند. برای مثال فردی هر از چندگاهی نماز شب بخواند، دردی دوا نمی‌کند. باید روی فضیلت‌ها آن‌قدر کار بشود که ملکه شود و انسان بدون اراده به آن شکل دربیاید. پرگویی و زیاد حرف زدن بسیار خطرناک است، گوش دادن به نغمه‌ها و ساز و آوازاها اندازه دارد.

ابن‌سینا، مصداق یوم الله است

اعتدال اندازه نگه دار که اندازه نکوست / هم لایق دشمن است و هم لایق دوست

تمام صاحبان خرد و علم و حکمت باید ابعاد وجودی و فضیلتی این عنصر برومند، جناب شیخ‌الرئیس را بشناسند. برای این منظور باید از قرآن کریم بهره‌بجوییم که خداوند می‌فرماید: «ذَکرْهُمْ بِأَیامِ اللَّه». خدا در عالم روزهای استثنایی دارد که به این روزها، ایام الله می‌گویند. انسان‌های متعالی مانند شیخ‌الرئیس از دیدگاه من یوم‌الله هستند. این افراد مثل چراغ هستند که در تمام اعصار می‌درخشند.

دانش بوعلی‌سینا در تمام قاره‌ها و کشورها نورباران کرده است، اینها یوم‌الله هستند. ما باید از یوم‌الله‌های خود راه را به خوبی بشناسیم، به خوبی تقدیر و تشکر کنیم، به خوبی آنها را برای خودمان الگو قرار دهیم و راه و رسم آنها را ادامه دهیم. نگذاریم این چراغ خاموش شوند اگر این چراغ خاموش شود، بشریت برای همیشه در تاریکی گرفتار خواهد شد.

جنگی که در اوکراین رخ داده و این همه انسان اسیر، گرفتار، تشنه و گرسنه شده و سرما و ناامنی ایجاد شده فاجعه است. این به خاطر این است که آنها از نورانیت عقل، نورانیت حکمت و نورانیت علم بی‌بهره هستند و جهالت این‌ها را به این روزگار سیاه انداخته است. هزاران انسان، گرفتار و کشته می‌شوند و این مسئله هیچ حاصلی ندارد.

امام خمینی (ره) می‌گفت در میدان اندوختن حکمت و یاد دادن حکمت، شیخ‌الرئیس بی‌نظیر است. ما هم دوش و هم وزن برای ابن‌سینا نظیری پیدا نمی‌کنیم و بی‌نظیر است.

امیدواریم مراکز دینی، دانشگاهها، حوزه‌های علمیه، پژوهشگران عالم، همه ملت‌ها و دولت‌ها متعهدانه در پای مکتب این مرد بزرگ بنشینیم و همه خوبی‌ها را یاد بگیریم و عملیاتی کنیم و همه زشتی‌ها و پلشتی‌ها را دور بریزیم و بشریت را از این گرفتاری نجات دهیم.