تهذیب نفس و تقرب؛ غایت روزه در ادیان ابراهیمی

ادیان، مذاهب، فرقه ها و آئینها آداب ویژه ای را به منظور ارتقاء وضعیت روحی و روانی پیروان خود تعیین کرده اند که روزه یکی از این آداب و آموزه ها محسوب می شود. بی تردید ادیان ابراهیمی مهمترین آداب و آموزه های خداوند را درباره روزه در اختیار مؤمنان خود قرار داده اند. در آیین یهود، شش نوع روزه واجب وجود دارد. در انجیل نیز سخن از چهل روز روزه حضرت مسیح به میان آمده و اسلام روزه یک ماهه رمضان را بر پیروان خود واجب کرده است.

مؤمنان به ادیان مختلف با سه هدف روزه‌داری می کنند که در میان آنها می توان به مقدمه ورود به دوره تازه ای از زندگی، روزه برای توبه و تهذیب و روزه برای تضرغ و تقرب است که سومین هدف در میان ادیان ابراهیمی جلوه و اهمیت بیشتری داشته و مورد تأکید قرآن کریم قرار گرفته است.

دین یهودیت

در تورات مقدس، برای اولین بار دستور روزه گرفتن برای روز کیپور (بخشش گناهان) در دهم ماه تیشری ذکر شده است، ولی روزهای دیگر تاریخ یهود با یادبود اتفاقاتی که در مسیر خرابی بت همیقداش (بیت‌المقدس) روی داد، مناسبت پیدا کرده است. یهودیان در روزهای دهم طوت ( آغاز محاصره اورشلیم توسط بخت‌النصر) هفدهم تموز (خرابی دیوارهای شهر اورشلیم و توقف قربانیها)، نهم آو (خرابی دوباره بت همیقداش) و سوم تیشری (کشته شدن گدلیا بن اخیقام و سقوط حکومت یهودیان) روزه دار هستند.

در یوم کیپور و روز نهم آو خوردن و آشامیدن از زمان غروب آفتاب تا غروب بعدی به مدت 24 ساعت ممنوع است، در حالی که در سایر ایام روزه ، این محدودیت تنها از طلوع تا غروب آفتاب وجود دارد.

مؤمنان به آئین یهود به نیات مختلفی روزه داری می کنند که می توان آنها را به سه بخش توبه و طلب بخشش، یادآوری یک مناسبت و یا سوگواری، تلاش برای تحقق یک آرزو یا استجابت حاجت تقسیم کرد . اما به طور کلی از نگاه دین یهود روزه تنها به معنی پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه خودداری از لذایذ جسمانی (مانند استحمام، استفاده از عطریات ) را نیز شامل می شود. البته در کتابهای مقدس یهود، نمونه های مختلفی وجود دارد که نشان می دهد اصولاً روزه تنها برای ابراز پشیمانی از گناه و بازگشت به یک زندگی سالم و طلب رحمت از خداوند نیست، بلکه اهداف دیگری را نیز شامل می‌شود.

دین مسیحیت

مسیحیت فرقه‌های بسیاری دارد که شاید به دلیل عدم تفاهم بر روی اصول دینی، فرهنگ متفاوت مسیحیان و سلیقه‌های شخصی بوده است. گاهی تفاوت اعتقادی بین این فرقه ها آنقدر زیاد است که شاید هر کدام دین متفاوتی به نظر آیند:

کاتولیک

کاتولیک‌ها در روزهای چهارشنبه خاکستر(Ash Wednsday- اولین روز از ایام روزه مسیحیان)، جمعه های ایام روزه (lent) و جمعه الصلیب روزه دار بوده و از خوردن گوشت خودداری می کنند. کاتولیکها قرون متمادی از خوردن گوشت در تمام جمعه‌ها منع شده بودند، اما از اواسط دهه 1960 خودداری از مصرف گوشت در جمعه‌های خارج از ایام روزه، به نظر محلی و شخصی افراد واگذار شد. در روز چهارشنبه خاکستر و جمعه پاک، خوردن دو وعده غذایی کوچک و یک وعده غذایی عادی جایز است، اما خوردن گوشت ممنوع است. در سایر جمعه‌های ایام روزه نیز مصرف هر نوع گوشت حرام است. برای روزه‌های اختیاری در روزهای جمعه، برخی افراد به جای خودداری از غذا خوردن، ریاضت دیگری را برای تقرب در نظر می‌گیرند یا نماز مخصوص می خوانند.

کاتولیکها هدف خود از روزه داری را کنترل هواهای نفسانی و ریاضت کشیدن برای بخشایش گناهان و همدردی با فقرا می دانند.

ارتدکس

در این فرقه، دوره‌های متعددی برای روزه وجود دارد که شامل ایام روزه ، روزه‌های رسولان، روزه آسودن یا دورماسیون (Dormition)، روزه تولد مسیح و روزه‌های دیگر است. هر چهارشنبه و جمعه، روزهای روزه به شمار می‌آیند به غیر از آنهایی که در هفته‌هایی واقع می شوند که روزه داری واجب نیست. در روزه این آیین به طور کلی مصرف گوشت، لبنیات و تخم مرغ ممنوع است. ماهی در برخی روزهای روزه ممنوع است و در بعضی روزها مجاز محسوب می شود.

هدف مسیحیان ارتدکس از روزه داری پرهیز از شکم پروری است که به نزول رحمت الهی برای آنها منتهی می شود.

پروتستان

روزه در این آئین، قانون جامعی ندارد، بلکه به انتخاب و صلاحدید افراد، کلیساها، مؤسسات یا انجمنها صورت می گیرد. برخی از افراد کلاً از مصرف غذا و نوشیدنی پرهیز می کنند و برخی دیگر تنها آب و یا آبمیوه می نوشند یا اینکه تنها غذاهای مشخصی خورده و از غذاهای دیگر امتناع کرده و با هر وسوسه ای مقابله می کنند.

مؤمنان به هدف مذهب پروتستان  تقویت روح یا به کرسی نشاندن یک سخن حق در جامعه مدنی یا سیاسی را هدف خود از روزه داری توصیف می کنند.

آیین مورمن

مسیحیان مورمن اولین یکشنبه از هر ماه را روزه می گیرند. افراد و خانواده‌ها در صورت تمایل ممکن است روزه های دیگری نیز بگیرند. خودداری از خوردن و آشامیدن برای دو وعده متوالی و نیز بخشیدن غذا یا پول به نیازمندان روزه داری این فرقه است. بعد از روزه اعضای کلیسا در جلسه روزه و شهادت دادن شرکت می کنند.

دین اسلام

در آئین مقدس اسلام روزه جایگاه بسیار خاص و ویژه‌ای دارد و یکی از راه های  تقرب به خداوند متعال محسوب می شود. مسلمانان یک ماه تمام و در طول نهمین ماه از تقویم قمری روزه دار هستند که این روزه در دین اسلام واجب محسوب می شود.
 
مسلمانان برای روزه گرفتن از سحر (اذان صبح) تا غروب آفتاب (اذان مغرب)، از خوردن و آشامیدن اجتناب کرده و از مصرف دخانیات پرهیز می کنند. روزه داری در این ماه واجب است، ولی مسلمانان در دیگر اوقات سال نیز می توانند روزه بگیرند.

هدف نهایی روزه در اسلام دور شدن از افکار دنیوی  پست و مزین شدن به آثار ظاهری و باطنی حاصل از پرهیز از گناه و توجه ویژه به ثواب و نزدیکی به خالق هستی است .