دغدغه‌مندان در انتظار تحقق سند بازسازی انقلابی فرهنگ‌ و رسانه

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: «در مسئله فرهنگ و رسانه، به گمان بنده، ساختار فرهنگی کشور نیاز به یک بازسازی انقلابی دارد. ما مشکل داریم در ساختار فرهنگی کشور؛ و یک حرکت انقلابی لازم است. البتّه «حرکت انقلابی» یعنی خردمندانه و عاقلانه. معنای «انقلابی بودن» بی‌هوا حرکت کردن و بی‌حساب حرکت کردن نیست. [حرکت] انقلابی باید باشد، بنیانی باید حرکت بشود، در عین حال برخاسته از اندیشه و حکمت باشد. فرهنگ واقعاً زیربنا است؛ خیلی از این خطاهایی که ما در بخش‌های مختلف انجام می‌دهیم، ناشی از فرهنگ حاکم بر ذهن ما است.»

این‌جملات، بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب است که ششم شهریور سال گذشته در دیدار با هیأت دولت، استراتژی مشخص و روشنی را درباره حرکت دولت جدید در عرصه فرهنگ و رسانه ترسیم می‌کرد.

ضرورت ایجاد تحول در ساختار فرهنگ و رسانه کشور در انبوه مجادلات دست‌اول سیاسی و اقتصادی از چشم رهبری دور نمانده بود و طرح ایده «بازسازی انقلابی» نشان می‌داد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، همچون همیشه به مسئله فرهنگ به عنوان زیربنای حرکت جامعه در مسیر توسعه و تعالی نگاه می‌کنند. اما این ایده که ضرورت پیگیری آن بر هیچ یک از صاحب‌نظران و کارشناسان و دست‌اندرکاران خرد و کلان حوزه‌های فرهنگی و رسانه‌ای پوشیده نبود، باید از کدام مسیر محقق می‌شد؟

با فاصله کوتاهی در نیمه شهریورماه، محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از اندیشمندان، اهالی فرهنگ، ادب، هنر و رسانه و مدیران باتجربه عرصه فرهنگ دعوت کرد با ارائه نظرات راهبردی و ایده‌های کاربردی خود به بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور کمک کنند.

فردای همان‌روز، حجت‌الاسلام قمی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی در بیانیه‌ای، حمایت کامل این سازمان را از دعوت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد و خواستار مشارکت اندیشمندان و اهالی فرهنگ و رسانه در طراحی فرایند این بازسازی ساختاری شد. در این بیانیه اعلام شده بود: «از مسئولیت اصحاب فرهنگ و رسانه نمی‌توان چشم پوشید. ما فکر می‌کنیم در یک سازوکار مشارکتی و با استفاده از توان، خبرگی و تجربه پیشکسوتان فرهنگ، هنر و رسانه در کنار آرا و نظرات و دغدغه‌های طیف وسیع جوانان فعال، خلاق، خوش‌فکر و پر اثر در این عرصه، می‌توان تمام ظرفیت عقلانیت و خردمندی انقلابی را در بازسازی ساختار فرهنگی کشور به میدان آورد.»

نشانی پرسشنامه css@namafar.ir که پیشتر توسط وزیر ارشاد به‌عنوان فضایی برای ثبت و ارائه نظرات اعلام شده بود، برای جمع‌آوری نظرات صاحب‌نظران در این حوزه معرفی شد. لینک اعلامی، کاربران علاقمند را به صفحه پرسشنامه‌ای هدایت می‌کرد که می‌توانستند در آن نظر خود را شرح دهند و در صورت نیاز به اشتراک‌گذاری فایل، آن را در همین پایگاه بارگذاری نمایند و از این طریق نظر خود را اعلام دارند. این درگاه البته به صورت نظرسنجی طراحی شده بود و امکانی برای ردگیری نظرات اعلام‌شده و تداوم مشارکت در فرایند طراحی و بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه کشور را میسر نمی‌کرد.

هشتم آذرماه، انتشار گزارشی از پیشبرد طرح کلان و معماری ساختار فرهنگ و رسانه کشور از سوی سازمان تبلیغات اسلامی، استمرار حرکت در این مسیر را نشان می‌داد. در این گزارش ضمن اشاره به برگزاری سلسله جلساتی با حضور اندیشمندان و صاحب نظران حوزه‌های مختلف فرهنگ و هنر و رسانه با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قمی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، کارگروه مشورتی از اهالی رسانه و ارتباطات تشکیل شد تا در مورد گام‌ها و سرفصل‌ها، فواید طرح کلان و معماری ساختار فرهنگ و رسانه کشور به گفت‌وگو بپردازند.

طبق این گزارش، در نخستین قدم این اقدامات، ایجاد «مرکز راهبری فرهنگ و رسانه» مد نظر قرار گرفت و «سازوکار اجرایی مشترکی میان دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی برای پیگیری «طرح کلان و معماری ساختار فرهنگ و رسانه کشور» شکل گرفت. این سازوکار از این بخش‌ها تشکیل شد: شورای راهبری طرح با ترکیب مقام‌های عالی این نهادها، مدیریت طرح با مرکز راهبردی فرهنگ و رسانه و علاوه بر این دو بخش، شورای مشورتی با حضور متخصصین این عرصه».

این گزارش همچنین اعلام می‌کرد در پی دعوت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس سازمان تبلیغات اسلامی «تا هفته اول آبانماه، ۳۳۵ نفر از اندیشمندان و صاحبنظران حوزه فرهنگ و رسانه به ارائه نظرات خود پرداختند. این در حالی است که حدود ۱۳۵ عنوان از طرح‌های ارسالی ساختارمند بوده که کلیه مطالب ارسالی در دبیرخانه، بررسی و تحلیل محتوا شد». محصول این تلاش‌ها به انتشار گزارش‌های بودجه‌ای و راه‌اندازی «سامانه هم‌اندیشی» رسید.

نیمه آذرماه، یاسر جلالی، دستیار ویژه رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و مسئول مرکز راهبردی فرهنگ و رسانه در جمع فعالان عرصه فرهنگ، رسانه و تربیتی استان آذربایجان شرقی در تبریز گفت که بازسازی فرهنگ و رسانه کشور نیازمند طرح کلان فرهنگی است.

او از تحلیل محتوای ۹۳ محتوای تولید شده قبلی در حوزه‌های فرهنگی و رسانه‌ای از سوی دبیرخانه طرح فوق نیز خبر داد و افزود: «سرفصل‌های کلی این طرح شامل شناسایی ساختاری و حقوقی نهادها، دستگاه‌ها، عناصر فعال مردمی و امکانات سخت و نرم فرهنگی، شناسایی ارتباطات، تحلیل ساختارها و آسیب‌شناسی وضع موجود، اهداف و ارزش‌های بنیادین حاکم بر بازسازی ساختار، تقسیم‌بندی موضوعات و کارکردی حوزه فرهنگ و رسانه کشور، ترسیم وضع مطلوب در هر یک از حوزه‌های فرهنگ و رسانه، اولویت‌های فرهنگی و رسانه‌ای کشور، راهبردهای کلان و اقدامات ملی برای بازسازی ساختار فرهنگی و رسانه‌ای، معماری تقسیم وظایف و حیطه اختیارات، ارائه چارچوب نهادی و الزامات حکمرانی، پیش‌بینی مقاومت‌ها و آسیب‌های ایجاد ساختار جدید و ارائه راهکار برای رفع آن‌ها است».

جلالی تصریح کرد: «پرهیز حداکثری از تصدی‌گری و زمینه‌سازی برای نقش‌آفرینی عناصر ذی‌ربط، تاکید و رویکرد مشارکتی در فرایند تهیه طرح، توجه به اسناد بالادستی حوزه فرهنگ و رسانه کشور، توجه همگام به تمامی ابعاد گفتمان سازی و فراگیری پروژه و عدم انتساب آن به یک نهاد یا جریان جزو اصول حاکم بر تهیه این طرح است».

بنابراین، اول اسفند همان سال اما مسیر بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ و رسانه با فراخوان شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه پیدا کرد. در این فراخوان، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی از کارشناسان و عموم مردم دعوت کرد تا از طریق «سامانه هم‌اندیشی» از مشارکت‌های فکری و ایده‌های آنان در تصحیح و تکمیل «طرح کلان و معماری ساختار فرهنگ و رسانه» استفاده کنند.

در این فراخوان اعلام شده بود که دبیرخانه‌ای با نام «دبیرخانه طرح کلان و معماری ساختار فرهنگ و رسانه کشور» با همکاری ۴ نهاد فرهنگی کلان کشور یعنی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی به‌منظور ارائه طرح بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه تشکیل شده و در نظر دارد با بهره‌گیری از سازوکار مشارکتی، تجمیع نظرات طیف وسیعی از نخبگان و صاحب‌نظران را خط‌مشی اصلی خود قرار دهد.

به نظر می‌رسید ایده وزیر فرهنگ برای شکل پیاده‌سازی و نحوه حرکت به سمت بازسازی، تا اسفندماه همان سال جریان یافته و در قالب این دبیرخانه به حیات ادامه داده است. این فراخوان همچنین تصریح می‌کرد که «محتوای تأمین‌شده، مورد تحلیل و نظام‌مندسازی ذیل محورهای اعلامی قرار گرفت. تاکنون با اخذ نظر حدود ۹۰۰ نفر از اهالی علم، فرهنگ و رسانه، بیش از ۱,۹۰۰ گزاره راهبردی استخراج و با بررسی این گزاره‌ها، در گام نخست پیش‌نویس بخش اول این طرح تهیه و منتشر شده است».

در پایان این فراخوان از فرهیختگان، دانشجویان، طلاب، اساتید حوزه و دانشگاه و فعالان فرهنگی دعوت شد با مراجعه به «سامانه هم‌اندیشی» شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌نشانی https://hamandishi.sccr.ir به بررسی، ارزیابی و نقد نظرهای قبلی و ارائه دیدگاه‌های خود بپردازند.

بررسی میزان مراجعه به نشانی مورد اشاره در این‌مدت، نشان می‌دهد مشارکت ذیل سند ارائه‌شده در این‌زمینه با عنوان «طرح کلان و معماری ساختار فرهنگ و رسانه کشور» به آمار ۲۵۵ رسیده که شامل ۲ بازنویسی، ۱۰۶ نظر، ۱۲۶ گزارش، ۱۹ پسند و ۲ناپسند می‌شود. مشروح این مشارکت‌ها در نشانی اعلام‌شده در دسترس است. همچنین برگزاری نشست‌ها و تلاش برای اخذ نظرات کارشناسان در رسانه‌ها، بخشی از تلاش‌ها در زمینه بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه در فاصله یک سال گذشته بوده است.

با گذشت یک‌سال از بیانات رهبر انقلاب درباره بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه و انجام اقداماتی در این‌زمینه، انتظار می‌رود نهادهای مسئول و فعال در این‌زمینه گزارش مبسوط فعالیت‌های خود و همچنین طرح‌ونقشه‌های خود را برای اجرایی‌شدن این‌مطالبه رهبری اعلام کنند.