نگاهی به جشن «بهار کُردی» تا خوراک های ویژه زمستان مردم کرمانشاه

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها- رویا متکیائی: از قدیم الایام ماه ها و روزهای زمستان به بخش هایی تقسیم شده است و چهل روز اول فصل زمستان(اول دی تا دهم بهمن) را که سرمای هوا بیشتر می‌شد و از نظر زمانی طولانی‌تر بود را چله بزرگ نامگذاری کرده و از دهم بهمن تا اول اسفند که از نظر زمانی نصف چله بزرگ است را به عنوان چله کوچک نام‌ می‌بردند.

برخی از اقوام و عشایر از اول اسفند ماه که سردی هوا کمتر می شود و کم کم سبزه ها در دشت و دمن می روید را شروع بهار می دانستند و بر اساس ادبیات عامیانه، مردم فصل زمستان را به قسمت هایی تقسیم می کردند و برای هر قسمت نام و عنوانی انتخاب کرده و آیین ها و آدابی را اختصاص داده بودند و همچنین برای فصل بهار در فرهنگ کهن نیز چنین تقسیماتی وجود دارد.

بهار کُردی یا «وهار کُردی» از جشن ها و آیین های زمستانه مناطق کردنشین و کرمانشاه است که از گذشته تا به امروز در نواحی مختلف استان در ماه دوم زمستان و حدود ۲ماه پیش از رسیدن‌ فصل بهار برپا می شده است و علت اصلی برپایی جشن زود هنگام آمدن بهار، گرم شدن زمین و سپری شدن روزهای سرد و سخت زمستان است.

به اعتقاد مردم مناطق کردنشین در چهل و پنجمین روز زمستان دیگر زمان بارش سنگین برف به سر می آید و پس از آن هوا کم کم گرم می شود و اگر هم برف ببارد به سبب بالا رفتن دمای هوا زودتر آب می شود و دوام ندارد و دیگر نیازی به برف‌روبی نیست بنابراین این ایام را جشن می گیرند.

جشن بهار کردی با آداب و رسوم خاصی برگزار می شود از پوشیدن لباس های محلی نو و زیبا تا پختن غذاها و شیرینی های محلی و شعرخوانی و آواز خوانی و بازی های محلی تا پایکوبی و دهل نوازی و دید و بازدید و دعا و خیرات که همه این رسومات به شکرانه نعمت های بزرگ خداوند به جای آورده می شود.

تغییرات آب و هوایی و دگرگونی طبیعت و شیوه های زندگی روستایی و عشایری و کشاورزی و دامپروری از عوامل شکل‌دهی به تقویم محلی به شمار می رود به عنوان مثال در برخی مناطق بازگشت پرندگان از کوچ را نشانه آغاز بهار کردی می دانند.

بهار کردی در کتاب « آشنایی با دانش بومی دامداران کوچ‌رو ایل کلهر کرمانشاه» نوشته عبدالحمید پاپ‌زن و نشمیل افشارزاده به ۳ ماه، گیاباریک (گیاه باریک) از ۳۰ دی ماه تا ۲۹ بهمن ماه، نوروزمانگ( ماه نوروز) از ۳۰ بهمن تا ۲۹ اسفند و جوزه‌ردان از ۶ فروردین تا چهار اردیبهشت تقسیم می شود و از یک تا پنج فروردین هم پنجه نام دارد که به پنج روز دزدیده شده مشهور است.

گیاباریک یا گیاه خیزان ماهی است که گیاهان تازه جوانه می زنند و برگ هایشان باریک است و نوروز مانگ ماهی است که به نوروز ختم می شود و جوزه ردان به معنای زرد شدن جو و برداشت این محصول است و در نخستین شب بهار کردی خانواده های ایل و عشایر پلو مخصوص می پزند و آمدن بهار را با شعرخوانی و آواز خوانی جشن می گیرند و جوانان بر در سیاه چادر عشایر می روند تا از صاحب خانه خوراکی و شیرینی بگیرند.

در گیلانغرب «لیتگه» می پزند، نانی که از آرد و روغن و شکر پخته می شود و مردم اسلام آباد غرب بامداد بهار کردی به دید و بازدید و دیدار یکدیگر می روند و در قصرشیرین نیز در نخستین شب بهار کردی جوانان به دو دسته ۱۲ نفری تقسیم می شوند و یک نفر سردسته می شود و هر یک از این افراد نام خاصی مانند شیر و شمشیر و رعد و .... برای خود انتخاب می کنند و از با شعرخوانی از مردم برای خود هدیه می خواهند و ایل کلهر این جشن را با آواز خوانی و پایکوبی برپا می دارد.

برای جشن بهار کردی نان مخصوصی میپزند و که در خمیر آن مهره ای آبی قرار می دهند و پس از پخت نان آن را با کارد برش می دهند و میان حاضران تقسیم می کنند و هر تکه سهم کسی می شود و کسی که مهره آبی سهم او شود آن را خوش یمن می داند و معتقد است در سال پیش رو برای خانواده او رزق و روزی فراوان خواهد بود.

مردم ایلات و عشایر کرمانشاه روزها و تاریخ های مختلفی را زمان جشن بهار کردی می دانند و از پنجم تا ۳۰ بهمن ماه را زمان آغاز بهار کردی ذکر می کنند و این جشن بهار همچون نوروز با آیین ها و آداب و رسوم ویژه خود برپا می شود و مردم آمدن عید را به یکدیگر تبریک می گویند.

پخت آش ها و غذاهای محلی ویژه هر فصل در کرمانشاه یکی دیگر از میراث های ناملموس به شمار می رود که از گذشته تا به امروز در بین مردمان منطقه همچنان رواج دارد انواع آش ها که در فصل پاییز و زمستان و هنگام سرد شدن هوا پخته می شود و اغلب دارای خاصیت جلوگیری از سرماخوردگی و تقویت بنیه بدن را دارند و از انواع آش های محلی و غذاهای زمستانی با قدمت در کرمانشاه می‌توان؛ شلمین، آش عباسعلی، آش ترخینه، آش بلغور را نام برد.

شلمین

یکی از غذاهای سنتی و خوشمزه کرمانشاه که پخت آن زمان و زحمت زیادی نیاز دارد، شلمین است شلمین یا شلم همان شلغم است که برای این غذا از برگ و سر آن استفاده می‌کنند و مواد اولیه این آش لذیذ را در فصل بهار و تابستان ذخیره و از آن برای پخت غذا در فصل زمستان استفاده می‌کنند برای تهیه شلمین آلوچه، شلغم، نخود، عدس، برگ قیسی، کشمش، گردو، روغن و نمک نیاز استفاده می شود.

آش عباسعلی

غذاهایی مثل آش در زمستان‌های سرد کرمانشاه طرفدارهای زیادی دارد آش عباسعلی یکی از معروف‌ترین غذاهای محلی کرمانشاه است و رتبه اول چند دوره جشنواره ملی غذاهای سنتی را به دست آورده است و در حدود صد سال پیش فردی به نام عباس‌علی این آش را زمانی که مراسم‌های مذهبی ممنوع شد، برای افطار می‌پخت و در مسجدها بین مردم پخش می‌کرد و از آن زمان این غذا به این اسم معروف شد و این آش را از ترکیب نخود، عدس،‌لوبیا، سبزی‌های معطر، پوره گندم، گوشت، ادویه‌های مختلف و روغن کرمانشاهی می‌پزند.

ترخینه

ترخینه یکی از غذاهای محلی مشترک بین استان‌های کرمانشاه، ایلام و لرستان است و سوپی زمستانه که سوپ خیلی ساده و سریع پخته می شود و طرفداران زیادی دارد، ماده اصلی تشکیل دهنده این سوپ همان ترخینه است و ترخینه از پختن بلغور گندم یا جو در دوغ ترش به مدت ۱۰ روز تهیه می شود.

البته این طرز تهیه روش سنتی رسیدن به ترخینه است و امروزه برای تهیه ترخینه بلغور را در دوغ به مدت چند ساعت می پزند، بعد از این که ماده خمیر مانند از پختن بلغور و دوغ به دست آمد، گیاهان محلی مثل پونه و شلغم به این مخلوط اضافه می شود و سپس مواد به دست آمده یا زیر نور خورشید یا در تنور با حرارت خشک می شود.

تکه های خشک شده ترخینه را با حبوبات سبزی پیاز ترکیب می کنند و سوپ یا آش ترخینه می‌پزد این آش برای درمان سرماخوردگی اثرات معجزه آسایی دارد این تاثیر آن قدر زیاد هست که از آش ترخینه به عنوان داروی سرماخوردگی هم یاد می‌شود.

آش بلغور

آش بلغور کرمانشاهی جز خوشمزه‌ترین و بهترین آش‌های منطقه غرب ایران است و این آش در بسیاری از نقاط زاگرس‌نشین طبخ می‌شود ماده اصلی این آش، بلغور گندم یا گندم شکسته است و علاوه بر بلغور، در آش بلغور از سبزیجات معطر و کوهی نیز استفاده می‌شود که طعم این آش را منحصربه فرد می‌کند اغلب مردم استان کرمانشاه آش بلغور را در فصل سرد زمستان درست می‌کنند و این آش گرم سرو می‌شود.

خوراک کدو حلوایی

یکی دیگر از غذاهای سنتی استان کرمانشاه، خوراک کدو حلوایی است و این خوراک از لذیذترین و البته مقوی‌ترین خوراک‌های مردم کرمانشاه است برای طبخ این خوراک از کدوحلوایی استفاده می‌شود و مردم کرمانشاه این خوراک را اغلب در روزهای سرد پاییز و زمستان درست می‌کنند، برخی از مردم کرمانشاه خوراک کدوحلوایی را به عنوان دسر برای مهمانان خود سرو می‌کنند.

آبگوشت کلم قمری کرمانشاهی

یکی دیگر از غذاهای محلی و متفاوت استان کرمانشاه، آبگوشت کرمانشاهی یا آبگوشت است. این آبگوشت علاوه بر مواد اولیه آبگوشت برای طبخ از کلم قمری نیز استفاده می‌شود و برخی از مردم محلی در این آبگوشت از سبزیجات محلی و معطر نیز استفاده می‌کنند و کلم قمری در فصل پاییز و زمستان در غذاها و آش ها استفاده می شود.

پرشت

گندم مخصوص را بلغور کرده و از آن آش تهیه می‌کنند. به هنگام بیماری‌ها از آن به عنوان سوپ مقوی استفاده می‌شود.

جرگ و بز

ابتدا جگر گوسفند را زیر آتش و خاکستر قرار داده و کباب می‌کنند. سپس آن را می‌کوبند و رگ و زواید آن را جدا کرده و فلفل و نمک و زردچوبه به آن می‌زنند و سپس در تکه‌های پرده چربی گوسفند دلمه کرده و کباب می‌کنند.

چنگال

نان ساجی را خرد کرده و در روغن حیوانی داغ می‌ریزند سپس آن را از روغن در آورده و به آن شکر اضافه می‌کنند.

خوراک قاورمه

در کرمانشاه خوراکی تهیه می‌شود که قاورمه نام دارد و از تفت دادن تکه‌های گوشت در روغن به همراه پیازداغ و تکه‌های سیب‌زمینی که به صورت نگینی برش داده شده‌اند تهیه می‌شود و در آن از ادویه‌هایی مانند فلفل و زردچوبه استفاده می‌شود سپس به تکه‌های گوشت و سیب‌زمینی آب اضافه می‌شود تا پس از تفت داده شدن بخارپز نیز بشود و در گذشته تنها از گوشت قرمز گوسفند، گوساله و بز برای درست کردن قاورمه استفاده می‌شد اما امروزه استفاده از گوشت مرغ نیز رایج شده و از روغن کرمانشاهی در این خوراک استفاده می شود.

رضا موزونی در گفتگو باخبرنگار مهر اظهار کرد: در مناطق زاگرس و در میان کردها، گاه شمار کُردی و تقسیم بندی فصل ها، بر اساس تغییرات ملموس آب وهوایی بوده است و بعد از بارش های سخت برف وباران، مردم به دنبال کوچکتربن نشانه ی امید بخشی از رسیدن بهار بوده‌اند.

وی افزود: بر اساس گفته های قدیمی ها، مردی در یکی از کوهستان های منطقه گلی زیبا را دید، آن را چید و به خدمت حاکم آورد و حاکم آن را نشانه رسیدن بهار دانست و نام گل نوروزی را بر آن نهاد.

موزونی ادامه داد: درختچه ای بنام تنگز اولین درختی است که آمدن بهار را رسما اعلام می کند و واقعیت این است که ما سند مکتوبی مبنی بر آغاز دقیق بهار کُردی نداریم اما بیشتر مردم مناطق کرمانشاه و ایلام وکردستان به ویژه مردم گوران آخر دی ماه و اول بهمن را آغاز بهار کُردی می‌دانند و در برخی مناطق دیگر در این استان ها، این تاریخ تا ۱۵ بهمن در رفت و آمد است.

نویسنده کرمانشاهی تصریح کرد: بر اساس این باور «دالگ اول وهار» (میم برجم) یا گاواره وه کوول (گهواره بر دوش)به خانه ها سر می‌کشد و از آش دانه کولانه ای که به مژده ی آمدنش پخته اند، می خورد و باعث برکت سفره خانواده ها می شود و گهواره بر دوش زنی است که در این باور نماد باروری و فرزند زایی است و «میم برجم» نیز گهواره ای که نماد فرزند است را بر دوش دارد و به خانه ها سر می کشد. وی گفت: جالب است بدانید فقط در فرهنگ کوردهای کرمانشاه است که پیام آور بهار بر عکس عمو نوروز و بابا نوئل، نماد پیام آور فصل بهار زن است.

وی با اشاره به پخت غذاهای محلی کرمانشاهی در جشن بهار کردی گفت: آش بهاری مردم کورد، آش دانه کولانه است که شامل گندم، عدس، ذرت نخود است که بسیار مقوی هم هست. موزونی یادآور شد: اوج باورهای زمستانی مردم کُرد از اول تا ۱۸ بهار کردی اتفاق می افتد. از جمله: افسانه‌ی «کور سیای»(پسر صیاد) که با رفتن به کوه جان زمستان را می گیرد و بهار را با زدن یک سنگ بر زمین ،از خواب بیدار می کند وخود جانش را بر این راه می نهد و سنگ، سمبل و نمادی از سختی های مردم است که پسر صیاد به توصیه پدر بر شانه هایش می نهد و در ناگهانی سرد که برف کوهستان را پوشانده است، آن را بر زمین می کوبد و زمین آه می کشد و بهار کم کم دامن اش را می‌گستراند.

وی تاکید کرد: بهار کُردی مژده ی رهایی از سرمای سخت و جان آزار زمستان است زمستانی که نماد سختی، سردی و مشکلات انبوه است و پسر صیاد زمین یخ بسته را از خواب زمستانی اش بیدار کرده و مژده ی ورود خانم گل پوش بهار را می‌دهد.

خبرگزاری مهر را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید