به گزارش خبرگزاری مهر، پانزدهمین شماره مجله «خردورزی» به تازگی منتشر شده و روی پیشخان آمده است. این شماره از خردورزی با موضوع «نهاد علم در ایران»، شامل سه پرونده با عناوین «جهان علم»، «شناخت علم» و «آیین علم» است.
خردورزی، در پرونده اول به معرفت‌شناسی نهاد علم و فرایند جایگاهی آن در علوم مختلف پرداخته است. این پرونده به موضوعاتی همچون صورت‌بندی علم به‌مثابه نهاد، مؤلفه‌های موثر در نهادی‌شدن علم، تقدس علم و ارتباط صنعت، تکنولوژی و ژورنالیسم دانش با نهاد علم می‌پردازد.
پرونده دوم این شماره از مجله خردورزی به ارتباط و اهمیت رابطه نهاد علم و علوم شناختی می‌پردازد. در این پرونده ظرفیت‌های شناختی نهاد علم ترسیم شده و برخی از آسیب‌ها و چالش‌های این نهاد از دریچه‌ی عوامل شناختی تبیین شده است.
آخرین و سومین پرونده پس از بیان معرفت‌شناسی و بررسی ظرفیت‌های شناختی در دو پرونده قبل به آسیب‌شناسی و بررسی عوامل آسیب‌زا در روش‌های مرسوم مدیریت نهاد علم در ایران می‌پردازد.
در بخشی از سرمقاله شماره پانزدهم این مجله می خوانیم:
ماهیت علم، مبناپذیری و دستورگریزی در نهاد علم
در جهان الفاظ و مفاهیم، گاهی بیش از آنکه مفاهیم بارور شوند، الفاظ لقلقه زبان می‌گردند و بیش‌ازآنکه فهم‌ها پیشتاز باشند، حرف‌ها سخن می‌رانند. ازهمین‌رو، برخی سؤالات، زیاد تکرار می‌شوند و پاسخ‌های فراوانی استنباط می‌گردد؛ تا جایی که سؤال، تکراری و طرد می‌شود؛ اما تفکری عمیق، لایه‌های پنهان و مجهول فراوانی را روشن می‌کند. یکی از این پرسش‌های مهم که کمتر نسبت به آن توجه شده و یا با بدیهی‌انگاری، ساده از کنار آن عبور کرده‌ایم، علم است؛ علم چیست و عالم چه کسی است؟
پرسش از ماهیت علم، سؤالی است که به نظر، با وجود تکرارهای فراوان، نیازمند تأمل و تعمق بیش‌ازپیش است. مادامی که علم و نسبت آن با انسان و جهانِ پیرامون روشن نشود، سخن‌گفتن از رسالت، هدف و آسیب‌های نهاد علم نیز ثمربخش نخواهد بود.
پیرامون این مسئله، مباحث متعددی مطرح شده است؛ اما بیش ازآنکه راهگشا باشد، رهزن بوده است. معنای اصلی و نخستین علم، دانستن در برابر ندانستن است و به اعتقاد حکمای اسلامی «همه علوم از آن حیث که نقل خداوند و یا فعل خداوند است، الهی است؛ اما به جهت بینش عالم، علم تقسیم به الهی یا الحادی می‌گردد.»
ساحت علم با تمام قداست و شرافتی که دارد، یکی از مهم‌ترین اسبابِ حرکت و تعالی انسان است. غایت علم، مادامی مقدس و شریف می‌شود که در خدمت شرافت و نیازهای تجربی و غیر تجربی اشرف مخلوقات باشد. به همین جهت، علم را موهبت خداوند و حجت او برای شناخت دین می‌دانند.
خرده‌کاری‌های علم هندسه / یا نجوم و علم طب و فلسفه
که تعلق با همین دنیاستش / ره به هفتم آسمان بر نیستش
این‌همه علم بنای آخرست / که عماد بود گاو و اشترست
بهر استبقای حیوان چند روز / نام آن کردند این گیجان رموز
علم راه حق و علم منزلش / صاحب دل داند آن را با دلش
هدف نهاد علم، خدمت به حقیقتِ علم است، به همین جهت شاید دستورگریز اما یقیناً مبناپذیر است. ازآنجاکه غایت دانش، خدمتِ به انسان است، باید بینش ابدیت را به انسان بچشاند و جدای از نیازهای دنیا، پاسخگوی نیازهای اخروی انسان نیز باشد. «به‌وسیلۀ علم و عقل باید از قفس زمان و زمین بیرون برویم تا انسان شویم و سپس بتوانیم علوم‌انسانی را داشته باشیم.» در این گفتمان، رسالت نهاد علم خطیر و وزین می‌شود.
مادامی که دانش در خاستگاه اساسی خود قرار گیرد، چالش‌ها و انگاره‌های متعدد را حل می‌کند؛ اما هنگامی که از منبع اصلی فاصله بگیرد، پاسخی در برابر مسائل و تهدیدهای اجتماعی، فرهنگی و حتی مذهبی نداشته و خود، منشأ چالش می‌گردد.
نهاد علم بر خلاف دیگر نهادهای اجتماعی، یک نهاد خودسامان بخش است؛ برای ثمربخشی، اگر مبنای آن، همان علمی باشد که در خدمتِ اشرف مخلوقات است، می‌تواند از درونِ خود هدف تعیین کند و برای دستیابی به آن اهداف، مکانیسم‌هایی را طراحی و اجرا نماید. متقابلاً اگر اسیر تأثیروتأثر و تحمیل‌هایی غیر از خاستگاه اصلی شود، دچار آسیب‌هایی مانند تحجّر و جزم‌گرایی، مهمل‌گویی به نام نوآوری، اعتقاد به برخی نظریات به‌مثابۀ متون مقدس، افراط در ترجمه‌گرایی و غیره می‌شود.
امروزه در کشور ما بسیاری از آسیب‌ها، مانند نبود توازن عادلانه و منطبق با نیازها در برنامه‌ریزی رشته‌های علمی، رشد کمّی نامطلوب دانشجویان علوم‌انسانی، تغییرندادن سرفصل‌های منسوخ درسی، گسترش روحیۀ مدرک‌گرایی، دوری از تعمق و تحقیق در نظام آموزشی، ناهماهنگی در بخش‌های مرتبط با دانش و فناوری و گسترش روحیۀ اخباری‌گری در دانشگاه‌ها و سکولاریسم در حوزه‌های علمیه، ناشی از عدم دقت در تجلی‌گاه حقیقی علم است؛ این کم‌توجهی منجر به بروز آسیب‌ها و آفت‌های متعدد در نهاد علم می‌گردد.
در پانزدهمین شماره از مجله تخصصی «خردورزی» پس از احصاء انگاره‌های نخبگانی نهاد علم و تتبع، پیرامون جایگاه‌شناسی و معرفت‌شناسی علم، کاربرد علم، رابطه تکنولوژی و علم، علم در اسلام و تمدن غرب، ناکارآمدی سیستم‌های آموزشی و… قصد داریم به جایگاه، رسالت و آسیب‌های نهاد علم در ایران بپردازیم. همچنین باتوجه‌به ظرفیت‌های علوم‌شناختی در حوزه‌های مختلف آموزشی و علمی، به بررسی جایگاه شناخت و فناوری‌های شناختی در نهاد علم نیز پرداخته‌ایم.
برخی از مهم‌ترین موضوعاتی که در این ویژه‌نامه به آن پرداخته شده، عبارت‌اند از: مختصات نگاه نهادی به علم، مؤلفه‌های مؤثر در نهادی شدن علم، صنعت و تکنولوژی، اقتضائات و چالش‌های ژورنالیسم علم، فلسفه اسلامی در زیست اجتماعی انسان، علم و آیندۀ جهان متکثر، مسئلۀ مهاجرت، پدیده سلبریتی علم.
نظر شما