به گزارش خبرنگار مهر، در سالیان اخیر با توجه به اعمال تحریم‌های ظالمانه و در راستای قطع وابستگی به خارج، نقش محوری دانشگاه‌ها برای «حل مساله» و «گره گشایی در مقاطع بحرانی» پررنگ‌تر شده است و تأکیدات رهبری بر لزوم درگیر شدن دانشگاهیان با مسائل کشور، راهگشا بودن و توانایی حل مساله بر این اهمیت اضافه کرده است. در یکی دو سال گذشته نهاد دانشگاه تلاش کرده با در دستور کار قرار دادن برخی اقدامات و ارتباط منسجم‌تر با صنعت و جامعه، از تک‌بعدی بودن و توجه صرف به دانش و برون‌دادهای علمی خارج شود و خود را به چرخه واقعی حل مسئله ملی متصل کند.
نقش آفرینی دانشگاه‌ها برای حل مشکلات منطقه‌ای / تاکید وزیر علوم بر مساله محور شدن پایان نامه‌ها
رویکرد وزارت علوم در دوره سیزدهم بر نقش آفرینی دانشگاه‌ها در حل مشکلات منطقه شکل گرفته است؛ به طوری که در این رویکرد جدید به تمام دانشگاه‌ها مأموریت داده شده تا حداقل یک مشکل یا معضل منطقه خود را با کمک مسئولین استانی و شهرستانی شناسایی کرده و دانشگاه در جهت حل آن معضل و مشکل برنامه ریزی و گام بردارد. وزیر علوم تاکید دارد دانشگاه‌ها باید در مسیر کارآفرینی حرکت کنند و ارتباط صنعت با دانشگاه‌ها باید به صورت عملیاتی صورت گیرد و مؤسسات آموزش عالی براساس مأموریت‌های تخصصی خود اقدامات کنند. زلفی گل همچنین بر مساله محور شدن پایان نامه‌ها نیز تاکید دارد.
خبرگزاری مهر در یک پرونده در نظر دارد به بررسی انتظارات مسولان از دانشگاه‌ها برای گره گشایی از مشکلات کشور، اقدامات و برنامه‌هایی که زیرنظام های آموزش عالی برای عملی کردن این موضوع دارند، سهم دانشگاه‌ها از حل مسئله و مشکلات کشور، نقش پایان نامه‌های دانشجویی، بررسی آخرین وضعیت ارتباط دانشگاه با صنعت و قراردادهای دانشگاه‌ها به عنوان یکی از شاخص‌های کارکرد مسئله گشایی دانشگاه‌ها و … بپردازد.
در اولین گزارش با عنوان (نقش مهم دانشگاه‌ها در «گره‌گشایی» از مشکلات کشور) تأکیدات رهبری و سایر مسولان پیرامون این موضوع مورد بررسی قرار گرفت. در این گزارش اما به اقدامات و برنامه‌های وزارت علوم و دانشگاه آزاد برای تحقق مساله گشایی و مساله محوری دانشگاه‌ها اشاره شده است.
سامانه ملی «نان» برای ساماندهی ایده‌ها و نیازها ایجاد شد
شاید بتوان یکی از مهمترین اقداماتی که امسال توسط وزارت علوم در راستای حل مساله عملیاتی شد را راه اندازی سامانه نظام ملی ایده و نیازها (نان) عنوان کرد؛ این سامانه در راستای ثبت و نمایه سازی نیازهای مختلف کشور و در نتیجه سوق دادن بخش عمده‌ای از فعالیت‌های پژوهشی در جهت رفع نیازها و مشکلات جاری کشور عملیاتی شد. این نظام طرحی در جهت شفاف سازی در عرصه پژوهش، فناوری و نوآوری و ساماندهی نیازها و ایده‌ها برای تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌ها به شمار می‌رود.
نان در تلاش است حلقه مفقوده بین صنعت و دانشگاه را از بین ببرد و نحوه عملکردی آن به این صورت است که نیاز از سوی سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی، بنگاه‌های خصوصی و شرکت‌ها، شرکت‌های دانش بنیان و فنآور پارک‌ها و مراکز رشد و … طی فرایندی ثبت می‌شود و در مقابل ایده‌هایی در پاسخ به نیازهای مطرح شده، از سوی پژوهشگران، شرکت‌های دانش بنیان و یا در قالب طرح‌های پژوهشی از طرف مؤسسات علمی و فناوری مطرح خواهد شد و یک ارتباط دو سویه و منسجم میان تقاضاگر و ایده پرداز ایجاد خواهد شد.
استفاده بهینه از توان نخبگان برای حل مساله
وزارت علوم با راه اندازی این سامانه می‌خواهد از ایده پردازان، پژوهشگران، شرکت‌های دانش بنیان در زمینه تحقیقات و … حمایت کند و ضمن شناسایی پایان نامه‌ها و رساله‌های برتر، فناور، خالقانه و کاربردی و حمایت مادی و معنوی از آنها، تحقیق و پژوهش در دانشگاه و پژوهشگاه‌ها به سمت نیازهای واقعی و روز کشور سوق یابند. استفاده بهینه از توان استعدادهای درخشان و نخبگان دانشگاهی و غیر دانشگاهی در راستای حل نیازهای کشور از دیگر اهداف این نظام به شمار می‌رود.
چالش‌هایی که با «پایش» به زمینه پژوهشی تبدیل می‌شوند
یکی دیگر از طرح‌های مهمی که در راستای مساله گشایی در سال‌های گذشته اجرایی شد، طرح «پایش» دانشگاه آزاد نام دارد؛ دانشگاه آزاد در راستای اجرایی کردن بندهای سند دانشگاه مبنی بر «ساماندهی نظام موضوعات پژوهش‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و فرآیند راهنمایی کارآمد جهت رفع نیازهای مادی و معنوی جامعه اسلامی با تأکید بر پیوستگی آموزش و پژوهش»، از سال ۹۸ طرحی تحت عنوان پایش آزاد را که خلاصه «پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی» است، تدوین کرد. هدف این طرح تبدیل چالش‌های کلان کشور به زمینه‌های پژوهشی است که استاد و دانشجو بتوانند بر اساس آن موضوع پایان‌نامه و یا رساله خود را تعریف کنند.
رئیس دبیرخانه پایش آزاد دانشگاه آزاد اسلامی پیش از این به خبرنگار مهر گفته بود: اگر سازمانی علاقه مند به همکاری با دانشگاه باشد و در موضوع خاصی با مشکل رو به رو ست، می‌تواند بر پروپوزال‌هایی که توسط دانشجویان تهیه می‌شود، نظارت کند و حتی بعد از تأیید، حمایت‌هایی را انجام دهد. دانشگاه آزاد نیز روال اداری این فرایند از جمله مراحل تأیید پروپوزال را چک می‌کند؛ از طرف دیگر یک سیستم موازی داریم که به طور مداوم در حال بررسی است که آیا برنامه علمی که در حال اجراست در راستای اهداف شرکت و یا آن ارگان خاص حرکت می‌کند یا خیر؟
حضور اساتید در صنعت / توان علمی و پژوهشی دانشگاهیان در مسیر نیازهای کشور
طرح «فرصت مطالعاتی اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها» چند سالی است که با هدف جهت دهی به تحقیقات دانشگاهی، توسعه دانش‌ها و فناوری‌های کاربردی و مورد نیاز صنایع دستگاه‌های اجرایی و تشکل‌های بخش خصوصی اجرایی می‌شود و همچنان ادامه دارد. در طی فرصت مطالعاتی، عضو هیئت علمی در واحد عملیاتی دولتی یا غیردولتی (شامل بخش‌های صنعتی، اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی، خدماتی و کشاورزی) حضور می‌یابد و استادان می‌توانند مسائل صنعتی کشور را در وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی ببینند تا با توان علمی و پژوهشی کمک کننده نیازهای کشور باشند.
افزایش تعداد فرصت مطالعاتی اساتید در صنعت در سال ۱۴۰۱
دوره فرصت مطالعاتی در جامعه و صنعت برای اعضای هیئت علمی در دوره پیمانی ۶ ماه تمام وقت یا ۱۲ ماه نیمه وقت و دوره رسمی آزمایشی ۳ ماه تمام وقت یا ۶ ماه نیمه وقت است؛ اعضای هیأت علمی دارای مرتبه علمی دانشیار و استادی نیز با گذراندن دوره‌های تمام وقت سه ماهه یا پاره وقت ۶ ماه از مزایای تشویقی فرصت‌ها بهره مند می‌شوند. همچنین عضو هیأت علمی در دوره فرصت مطالعاتی مجاز به اشتغال در سازمان دیگری نیست و باید هر ماه پیشرفت کار خود را معاونت پژوهشی دانشگاه گزارش دهد. بر اساس آمار در سال ۱۴۰۱، ۶۹۱ فرصت مطالعاتی هیأت علمی در جامعه و صنعت آغاز شده و در حال انجام است. این آمار در سال ۱۴۰۰، ۲۶۰ نفر بوده و در سال ۹۹، ۱۱۴ نفر بوده است.
ورود دانشگاه‌ها برای اجرایی شدن طرح‌های مزیت استانی
با توجه به اینکه یکی از مهمترین اهداف دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و فناوری کشور رفع نیازها و چالش‌های اساسی کشور و کمک به تولید و رشد اقتصادی است، این انتظار وجود دارد که دانشگاهیان و مراکز علمی به این رسالت بیشتر توجه کنند. در همین راستا از یکی دو سال اخیر تاکنون در دانشگاه‌ها در استان‌های مختلف مزیت‌ها شناسایی شده اند و تاکنون در برخی استان‌ها این کار صورت گرفته و وزارت کشور، بنیاد ملی مستضعفان و نهادهای استانی در راستای اجرایی شدن این طرح کمک کرده اند. این طرح با پیگیری دفاتر ارتباط با صنعت دانشگاه‌ها در حال پیگیری و اجرایی شدن است.
براساس آماری که مدیر کل دفتر ارتباط با صنعت و جامعه وزارت علوم به خبرنگار مهر ارائه کرده، بیش از ۳۰ طرح مزیت استانی از سوی دانشگاه‌ها به وزارت علوم اعلام شده و ۲۴ دانشگاه برای اجرایی شدن این طرح‌ها ورود کرده اند.
از حل چالش‌های استانی تا بهبود کسب و کارها
این ۲۴ دانشگاه با تکیه بر توانمندی‌ها و مزیت‌های استانی و توجه به توسعه و بهره وری از مزیت‌های خود اقداماتی از جمله فرصت مطالعاتی اعضای هیأت علمی در جامعه و صنعت، پایان نامه‌های مسئله محور، انعقاد قرارداد پروژه با بنیاد ملی نخبگان، گذراندن دوره‌های کارآموزی و کارورزی دانشجویان و برگزاری رویدادهایی کارآفرینی و حل مسئله مرتبط با هدف حل چالش‌های استانی، بهبود کسب و کارهای مرتبط، تشکیل شرکت‌های جدید و توسعه اشتغال و تقویت زنجیره ارزش به طرح‌های مزیت استانی ورود کرده اند.
این مقام مسول وزارت علوم با ذکر مثالی به تشریح چگونگی عملکرد دانشگاه‌ها در این طرح پرداخت و گفت: به عنوان نمونه دانشگاه ارومیه در بحث پسماندهای ناشی از باغات کشاورزی که یک معضل و دغدغه برای استان آذربایجان غربی محسوب می‌شود، ورود کرده است تا راهی برای جلوگیری از آلودگی ناشی از رها شدن این پسماندها پیدا کنند و یا اینکه چگونه از این پسماندها استفاده بهینه داشته باشند؛ در همین راستا دانشگاه ارومیه با استانداری همکاری‌های خوبی داشته و تعدادی از اساتید بر روی این طرح متمرکز شده اند.
سیف افزود: یکی دیگر از طرح‌ها، درباره پسته دامغان، بالا بردن تولید، کاهش آفت ها و مشکلات کشاورزان درباره این محصول است؛ در همین رابطه دانشگاه دامغان و پژوهشگران بر روی این موضوع متمرکز شده اند و این موضوع را به عنوان مأموریت استانی برای خود تعریف کرده است تا ضمن احصا چالش‌ها، به ارائه راهکارهایی در این زمینه بپردازد.
در جدول زیر ۱۳ دانشگاه فعال که در راستای طرح‌های مزیت استانی ورود کرده اند، نشان داده شده است.
دانشگاه‌ها برای بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی آستین بالا زدند
یکی از مهمترین شاخص‌های پایش قرارداد ارتباط با جامعه و صنعت، اقدامات دانشگاه‌ها در راستای انجام مسئولیت اجتماعی و مشارکت در بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی منطقه کشور در سال اخیر به شمار می‌رود. به طور مثال در سال ۱۴۰۱ دانشگاه علوم فنون دریایی خرمشهر در راستای انجام مسئولیت‌های اجتماعی و و مشارکت در بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی منطقه و کشور ۲ طرح بررسی، شناسایی و به کارگیری روش‌های نوین فلزات سنگین خاک‌های آلوده پالایشگاه آبادان طبق استانداردهای ملی و بین المللی و ارائه راهکارهای حقوقی جهت اصلاح اشکالات قوانین و مقررات رویه‌های قضائی و انتظامی در مواجهه با بزهکاری و بزه دیدگی کودکان در دستور کار خود قرار داد و راهکارهایی را ارائه داد.
همچنین دانشگاه صنعتی خاتم الانبیا بهبهان دو طرح تلاش در راستای توسعه کسب و کارهای دانش بنیان درصد شهرستان و توسعه فعالیت‌های مرتبط با نقش اجتماعی دانشگاه را پیگیری و دانشگاه صنعتی نیز اقدام به راه اندازی مرکز نوآوری علوم شناختی، مرکز نوآوری فناوری‌های نو و چند وجهی، مرکز نوآوری تحول دیجیتال و مرکز نوآوری هوش مصنوعی کرد.
نظام حل مساله در وزارت علوم باید ایجاد شود / قطب‌هایی که مساله حل کن نیستند
پیمان صالحی معاون پژوهشی وزیر علوم یکی از چالش‌ها در وزارت علوم را پا نگرفتن نظام حل مساله می‌داند. او با اشاره به وجود ۱۲۰ قطب علمی در کشور می‌گوید که این قطب‌ها مساله حل‌کن نیستند. از همین رو صالحی پیشنهاد داده است که برای ایجاد قطب‌های علمی و یا پردیس فناوری ابتدا برآوردی از میزان اعتبارات مالی آن صورت گیرد.
وی ادامه داد: همچنین پیشنهاد می‌شود برای ایجاد این قطب‌ها عامل مالی نیز به آن اضافه شود. در حال حاضر در همه استان‌های کشور صندوق پژوهش و فناوری ایجاد شده است و می‌توان از ظرفیت آنها در این حوزه استفاده کرد.
دانشگاه‌ها در حوزه آموزشی مأموریت گرا می‌شوند / تعریف مأموریت‌های خاص و عام برای حل نیازهای جامعه
یکی دیگر از طرح‌هایی که در معاونت آموزشی وزارت علوم در راستای حل نیازهای جامعه دنبال می‌شود و به دانشگاه‌ها نیز ابلاغ شده، تعریف مأموریت‌های خاص و عام در هر دانشگاه در قالب طرح تحول بوده و قرار است وزارت علوم بر عملیاتی شدن این مأموریت‌ها نظارت کند.
در این طرح مأموریت عام یعنی یک دانشگاه بتواند نیاز جامعه اش را حل کند و مأموریت خاص یعنی دانشگاه فناوری راهبردی که آینده کشور را می‌سازد، مورد توجه قرار دهد. مأموریت خاص حاکمیتی است در حالی که مأموریت عام حاکمیتی نبوده و به دنبال حل نیاز جامعه است.
با توجه به این طرح به طور مثال رشته‌ها و گرایش‌هایی جدیدی در دانشگاه‌ها راه اندازی خواهد شد که جامعه محور بوده و به حل مشکلات بیانجامد.
در همین زمینه در گفتگویی که پیش از این قاسم عموعابدینی معاون آموزشی وزیر علوم با خبرنگار مهر داشت، توضیحاتی را درباره این طرح بیان کرد. او گفت: یک برنامه تحول، شش ماهه و کوتاه مدت است و یک برنامه، یک‌ساله و میان مدت است و یک برنامه دیگر، دوساله و بلند مدت است. تاکنون برخی دانشگاه‌ها این طرح را تدوین و به اتمام رسانده اند و برخی دیگر همچنان در حال تنظیم آن هستند.
پر واضح است که با مساله محوری و مأموریت گرایی در دانشگاه‌ها می‌توان به حل مسائل کلیدی کشور کمک کرده و در ادامه این مسیر دانشجویان، نخبگان و پژوهشگران در این زمینه هدایت، راهبری و حمایت کرد. به دنبال اهمیت این موضوع دانشگاهیان خواستار این هستند که دولت و حکومت طرح‌ها و مسائل کلیدی را با آنها بیش از گذشته در میان بگذارند و یک اعتماد دو سویه شکل بگیرد هرچند اقداماتی طی سال‌های اخیر در راستای ارتباط منسجم میان دانشگاهیان و دولت شکل گرفته اما هنوز دانشگاه به جایگاهی که باید در زمینه حل مساله برسد، دست نیافته است.
نظر شما