اقدام جالب حوزه هنری/ بازسازی آثار هنری ماندگار مسجد جامع خرمشهر

خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها: مسجد جامع خرمشهر که نماد پیروزی برای ملت ایران به شمار می‌رود، با گذشت سال‌ها از پایان جنگ هنوز آثار ارزشمندی معنوی و مادی را در دل خود جای داده است که جفظ و نگهداری از آنها بسیار ارزشمند است.

یکی از فعالیت‌های ارزشمندی که از سوی حوزه هنری در روزهای اخیر صورت گرفت بازسازی آثار هنری و نقاشی‌های به جای مانده از روزهای فتح خرمشهر است که باگذشت سال‌ها در حال از بین رفتن بود.

ایده بازسازی از کجا آغاز شد؟

دبیر مجموعه رویدادهای ملی و منطقه‌ای «خانه‌ام خرمشهر» در گفتگو با خبرنگار مهر از بازسازی پنج اثر هنری دیوارهای مسجد جامع خرمشه به عنوان بخشی از آثار هنری – ملی این مسجد خبر داد و گفت: سال گذشته که بازدیدی از این نقاشی‌ها داشتیم، متوجه شدیم که روی آنها پوستر چسبانده شده و عملاً این آثار ملی آسیب دیده‌اند و در حال از بین رفتن بودند.

سید مهدی ابطحی ادامه داد: آثار مذکور آثار ماندگاری برای مردم کشور، خوزستان و به ویژه خرمشهر هستند که جزو اثرهای بازمانده از ایام جنگ تحمیلی به شمار می‌روند؛ این آثار در این سال‌ها مورد بی توجهی و غفلت قرار گرفته‌اند و به همین دلیل احیا و ترمیم آنها در دستور کار قرار گرفت.

دبیر مجموعه رویدادهای ملی و منطقه‌ای «خانه‌ام خرمشهر» بیان کرد: در این راستا با یکی از استادان حوزه هنری یعنی استاد «کامیار صادقی» رایزنی‌های لازم انجام و عملیات بازسازی و ترمیم نقاشی‌های دیوارهای مسجد جامع خرمشهر آغاز شد.

وی در ادامه آغاز عملیات بازسازی و ترمیم نقاشی‌های دیوارهای مسجد جامع خرمشهر را از ۲۱ اردیبهشت ماه سال‌جاری اعلام کرد و گفت: این عملیات به مدت ۲۰ روز و در تاریخ نهم خرداد ماه امسال به سرانجام رسید؛ در این راستا علاوه بر استاد صادقی نیز ۲ خانم از شهرهای دزفول و آبادان در این زمینه مشارکت داشتند.

ابطحی، عملیات بازسازی و ترمیم نقاشی‌های دیوارهای مسجد جامع خرمشهر را از برنامه‌های مهم امسال برای سالروز آزادسازی خرمشهر برشمرد و اضافه کرد: این پروژه توسط حوزه هنری کشور انجام شد؛ البته حوزه هنری خوزستان، آبادان و خرمشهر کمک و حمایت‌هایی را در این زمینه انجام داده‌اند.

دبیر مجموعه رویدادهای ملی و منطقه‌ای «خانه‌ام خرمشهر» ادامه داد: هر اثر به طول ۹ متر (در مجموع ۴۵ متر) است که از چهار دیوار مسجد جامع خرمشهر روی ۲ دیوار روی نقاشی شده‌اند؛ همچنین ابعاد هر نقاشی ۳×۳ متر که برای بازسازی و ترمیم آنها از از رنگ روغن و مصالحی برای احیای زیرساختی مثل سیمان، گچ و.‌.. استفاده شده است.

آثار چگونه خلق شد؟

وی در خصوص نحوه خلق این پنج هنر ملی بیان کرد: استاد ناصر پلنگی در زمان جنگ تحمیلی یکی از دانشجویان رشته نقاشی بود. او و تعدادی از رزمندگان مثل شهید جهان‌آرا و… متفق‌القول شده بودند که هر کس بعد از آزادسازی خرمشهر، کاری را برای شهر انجام دهد به طور مثال شهید «جمشید برون» گفته بود که وقتی خرمشهر آزاد شد من بر در مسجد جامع اذان می‌گویم.

ابطحی افزود: استاد پلنگی در این زمینه گفته بود که بر دیوارهای مسجد جامع خرمشهر روایت حماسه و مقاومت رزمندگان و… را به تصویر خواهد کشید؛ او بعد از آزاد سازی خرمشهر چندین روز در مسجد جامع خرمشهر حضور می‌یابد و پنج اثر ماندگار بر دیوارهای آن طراحی می‌کند و به یادگار می‌گذارد.

وی ادامه داد: یکی از رزمندگان این را شنیدم که می‌گفت که هنگامی که در حیاط مسجد جامع خرمشهر می‌آمدم، می‌دیدم که استاد پلنگی روی تخته چوبی بالا رفته و همزمان با ترسیم نقاشی روی دیوار نیز با مداحی جمشید برون که از ضبط صوت در محل پخش می‌شد، هم‌خوانی می‌کرد.

دبیر مجموعه رویدادهای ملی و منطقه‌ای «خانه‌ام خرمشهر» تاکید کرد: نقاشی‌های دیوارهای مسجد جامع خرمشهر اثر استاد پلنگی روایت‌های مختلف و متعددی را از دفاع مقدس به تصویر کشیده است.

وی در پاسخ به خبرنگار مهر مبنی اینکه «آیا روند بازسازی و ترمیم آثار مسجد جامع خرمشهر ادامه دارد؟» گفت: مقرر شده که هفته آینده گروهی از معماران حوزه هنری از این مسجد بازدید و یک طرح جامعی را برای بازسازی فضای هنری این مسجد بدون دخل و تصرف در سازه آن پیشنهاد و تدوین کنند.

ابطحی گفت: مجموعه حوزه هنری همه همت خود را به کار بسته تا همه فضاهای ماندگار دفاع مقدس به خصوص مسجد جامع خرمشهر را بازسازی و ترمیم کند که در این راستا به هماهنگی و حمایت‌های مسئولان امر و مردم نیاز است.

ارزش معنوی مسجد جامع

مسجد جامع خرمشهر قلب شهر و قلب تپنده ملت ایران بود. این بنا علاوه بر قدمت تاریخی و ارزش معماری دارای ارزش‌های معنوی در مکان و موقعیت قرارگیری خود در این شهر است. این مکان جایی است که ایمان و معنویت رزمندگان معادلات را برهم می‌زند.

آزادسازی خرمشهر یکی از مهم‌ترین اهداف عملیات بیت المقدس در دوره جنگ ایران و عراق بود که پس از ۵۷۸ روز اشغال در روز سوم خرداد سال ۱۳۶۱ صورت گرفت.

فتح خرمشهر بازتاب جهانی داشت و عراق با از دست دادن خرمشهر از نظر سیاسی تکیه‌گاهش را برای مذاکره از دست داد اما آنچه که رزمندگان اسلام را برای آزادی این شهر ترغیب می‌کرد اول فرمان امام (ره) و دوم، نقطه اتصال آنها در خرمشهر بود؛ نقطه اتصالی که محل برنامه ریزی، پشتیبانی و گاهی پرکشیدن نیروهای انقلاب بود.

مسجد جامع خرمشهر اکنون مسجدی نام‌آشنا برای تمام مردم ایران و حتی توریست‌های خارجی است. این مسجد را می‌توان تنها بنایی دانست که بدون شاخص‌های تاریخی و معماری در کنار سایر مکان‌های معماری تاریخی در ایران می‌درخشد و مورد توجه قرار گرفته است. مسجد جامع خرمشهر در خیابان چاسبی، مرکز شهر، قرار گرفته است. این مسجد از دیرباز به دلیل قرار گرفتن آن در کنار بازارهای سیف و صفای خرمشهر به‌عنوان یکی از مساجد پرتردد شهر شناخته می‌شد.

قدمت مسجد

این مسجد بیش از ۱۲۰ سال قدمت دارد ولی از مؤسس و بانی آن اطلاعات دقیقی در دست نیست. در سال ۱۳۴۸، قطعه زمینی از ضلع غربی به مسجد اضافه شد و به‌صورت فعلی تجدید بنا شد، با مساحت یک هزار و ۲۰۹ مترمربع. با توجه به طبقات موجود یک هزار و ۲۸ مترمربع اعیانی که در اثر جنگ تحمیلی ۴۰ درصد آن تخریب شد به‌گونه‌ای که دو گلدسته آن کاملاً تخریب و گنبد بزرگ نیز بر اثر توپ دشمن آسیب دید ولی بعدها بازسازی شد.

مسجد جامع دارای نمای آجری و حدود هزار مترمربع کاشی آیات خشتی و ۷۷۰ مترمربع کاشی‌کاری معرق است و دارای دو گلدسته با ارتفاع ۲۸ متر از کف زمین و دو گنبد بزرگ و کوچک است که گنبد بزرگ و گلدسته‌ها با کاشی معرق تزئین شده و با سه دستگاه ارکاندیشن تهویه مطبوع و سیستم خنک کننده مرکزی ایجاد شده است.

این مسجد در میان هزاران مسجد دیگر در گستره کشورمان دارای نقش برجسته و اثر بخشی در طول دوران دفاع مقدس داشته به‌طوری که اگر این مسجد نبود در همان روزهای نخست خرمشهر به اشغال دشمن در می‌آمد، مسجد خرمشهر با پشتیبانی از رزمندگانی که از شهر دفاع می‌کردند، در واقع مرکز ثقل دفاع جانانه این شهر بوده است.

زمانی که جنگ در مرز شلمچه آغاز شد، سپاه (تازه در خرمشهر شکل گرفته بود) مسجد جامع خرمشهر را به‌عنوان قرارگاه نیروهای مقاومت مردمی انتخاب می‌کند، جنگ نفربه‌نفر درمی‌گیرد، پیشروی ارتش بعث به سمت شهر آغاز می‌شود و درگیری‌های سنگین میان ارتش تادندان مسلح بعث عراق، نفربرها و انبوهی از تانک‌ها با نیروهای مقاومت مردمی که از تکاوران کلاه سبز نیروی دریایی ارتش، دانشجویان دانشگاه افسری، نیروهای سپاه (شهید سید محمد جهان‌آرا) و مردم خرمشهر تشکیل شده بود، ادامه پیدا کرد.

نیروهای مقاومت موفق می‌شوند که ۴۵ روز ارتش تادندان‌مسلح را در کوچه و پس‌کوچه‌های شهر نگه دارند و در این مدت مسجد جامع، کانون مقاومت بود. مسجد جامعی که نقش بیمارستان و ستاد عملیات مقاومت شهر را بر عهده داشت در تیررس دشمن قرار گرفت و به شدت آسیب دید. در ۴ آبان ۱۳۵۹ سقوط خرمشهر رسماً اعلام می‌شود؛ سقوط مسجد جامع سقوط خرمشهر بود.

جشن آزادی در مسجد جامع

در نهایت این شهر پر حادثه پس از ۵۷۸ روز اشغال در روز سوم خرداد سال ۱۳۶۱ در عملیات بیت المقدس که توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران (به فرمانده‌ی علی صیاد شیرازی) و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (به فرمانده‌ی محسن رضایی) انجام گرفت آزاد شد. فتح خرمشهر انعکاس جهانی داشت و عراق با از دست دادن خرمشهر از نظر سیاسی تکیه‌گاهش را برای مذاکره از دست داد.

مسجد جامع خرمشهر سی هزارمین اثر تاریخی ایران است که در سال ۱۳۹۰، در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. بنایی مشابه این مسجد تاریخی، در باغ - موزه دفاع مقدس در تهران، اتوبان حقانی، جنب پارک طالقانی ساخته شده است.