تنظیم صحیح رفتار انسانی در ۱۳حوزه/ضرورت تغییر نگاه به مسئله مسکن

به گزارش خبرگزاری مهر موضوع مسکن و قواعد فقهی ساختمان موضوعی مهم است که خبرگزاری مهر در این خصوص میزگردی با عنوان مقررات فقهی ساختمان و با حضور دو نفر از صاحب نظران این حوزه برگزار کرد.

حجت الاسلام علی کشوری، دبیر شورای راهبردی الگوی پیشرفت اسلامی در نشست تخصصی مقررات فقهی ساختمان، با قدردانی از خبرگزاری مهر برای برگزاری این نشست که در خصوص مسکن جوانان است؛ گفت: در خصوص مسئله مسکن، مدرسه فقهی هدایت، یک بسته فقهی آماده کرده است که نام آن عنوان "مقررات فقهی ساختمان" است. نامگذاری این بسته، در مقایسه با "مقررات ملی ساختمان" انتخاب شده است‌.

وی ادامه داد: ما معتقد هستیم: مشکلات مسکن ناشی از نگاه علمی و قانونی فعلی مرتبط با مسکن است و ما باید این نگاه را تغییر دهیم و روح حرف ما این است که باید با تعریف و مفاهیم جدیدی به مسئله مسکن نگاه کنیم. این خلاصه طرح ما است. "مقررات فقهی ساختمان" به دنبال طرحی نو برای مسئله مسکن است و نگاه ما به مسئله مسکن باید ارتقا پیدا کند.

کشوری گفت: البته لزوم تغییر نگاه‌های ناقص و بخشی فقط اختصاصی به مسئله‌ی مسکن ندارد. ما در "حوزه غذا" هم به این مسئله نیاز داریم. در"حوزه مدیریت شهری" هم نیازمند این تغییر نگاه هستیم. "محله محوری" نگاه پیشنهادی ماست که باید به آن پرداخته شود. برای اینکه این نگاه جدید در حوزه ساختمان، در ذهن دوستان شکل بگیرد و مخاطب با نگاه پیشنهادی حوزه علمیه قم آشنا شود؛ سه نکته باید مطرح شود.

اولاً ما نیازمند تعریف جدیدی از مسکن هستیم. مسکن را باید با یک تعریف جدید در دانشگاه‌ها و در رسانه‌ها مطرح کنیم. خلاصه تعریف پیشنهادی ما این است که مسکن یکی از سه ابزار اصلیِ "تنظیم روابط انسانی" است. عمده سخن الگوی پیشرفت اسلامی، مسئله تنظیم صحیح روابط انسانی است. یعنی اگر کسی از شما بپرسد که مفهوم اصلی پیشرفت اسلامی در مقایسه با مفهوم توسعه غربی چیست؟ می‌گوئیم: مسئله تنظیم صحیح روابط انسانی مفهوم اصلی الگوی پیشرفت اسلامی است.

تنظیم صحیح رفتار انسانی هم شامل: ۱۳ حوزه اصلی ۱- رابطه انسان با امام، ۲- رابطه انسان با خانواده، ۳- رابطه انسان با همسایه، ۴- رابطه انسان با معلم، ۵- رابطه انسان با دوست ،۶- رابطه انسان با دشمن، ۷- رابطه انسان با شریک شغلی، ۸- رابطه انسان با طرف معاملات روزمره، ۹- رابطه انسان با فقیر، ۱۰- رابطه انسان با یتیم، ۱۱- رابطه انسان با در راه مانده، ۱۲- رابطه انسان با مهمان و ۱۳- رابطه انسان با همسفر است. اگر این ۱۳ حوزه راهبردی دچار اختلال شود ما توسعه‌یافته و پسرفته شده ایم. به نظر من توسعه‌یافتگی نوعی پسرفت است؛ چون به تنظیم صحیح روابط انسانی توجه نمی‌کند.

حجت الاسلام کشوری افزود: طلاق به نوعی اختلال در روابط انسانی افراد با خانواده خود است. قتل و جنایت که در حد حذف دیگران رقم می‌خورد، نتیجه‌ی اختلال در رابطه انسان با یتیم است. تمامی چالش‌های اجتماعی، ریشه در اختلال در روابط انسانی دارد. فرقی نمی‌کند در قم زندگی می‌کنیم یا تهران، در هر صورت ما با این ۱۳ عنوان رابطه فوق الذکر درگیر هستیم.

به گفته وی در این حوزه سه ابزار اصلی برای تنظیم روابط انسانی وجود دارد؛ عامل اول تنظیم روابط انسانی، "بیان حکیمانه" ابزار اولیه و ابزار مهمی برای تنظیم روابط انسانی است. ما نمی‌توانیم هر روز غیبت کنیم و تهمت بزنیم و مدعی باشیم که روابط انسانی را به خوبی تنظیم کرده ایم.

عامل دوم تنظیم روابط انسانی "الگوی تغذیه" است. متأسفانه الان [سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشتِ ما] غذا را بر اساس مولکول‌های زیستی ارزش‌گذاری می‌کنند؛ مثلاً: برای اینکه بگوییم لبنیات خوب است یا نه؛ به این موضوع اشاره می‌کنیم که لبنیات حاوی "کلسیم" است. اما وقتی ما به دین و نظر علما و روایات مراجعه می‌کنیم، این موضوع مشخص می‌شود که اهل بیت (علیهم‌السلام) تغذیه را بر اساس تأثیر آنها بر "اخلاق" و "مزاج" تعریف کردند.

برای مثال در روایات آمده است که: میوه اخلاق را متعادل می‌کند، یا در روایات داریم که انار شیرین یا سرکه انگور در کاهش شهوت‌رانی مؤثر است.

ما در حوزه علمیه قم ارزش‌گذاری غذا با استانداردهای سازمان غذا و دارو را معیوب می‌دانیم و یک "الگوی فقهی ارزیابی غذا" داریم که معیارش هم همین "تأثیر تغذیه بر اخلاق و رفتار" است. لذا اگر از من -که یک طلبه حوزه علمیه هستم- بپرسید چگونه می‌توانیم رفتارهای انسانی را بهبود ببخشیم؟ در پاسخ می‌گویم یکی از ابزارها برای "تنظیم روابط انسانی" بهبود الگوی تغذیه است و اساس اصلاح الگوی جدید تغذیه هم مدل ارزیابی غذاست.

بعد از غذا، سومین ابزار مسئله تنظیم روابط انسانی، کالبد و مسکنی است که انسان در آن سکونت دارد. مسکنی که انسان در آن زیست می‌کند بسیار مهم است و بسیار در تنظیم روابط انسانی اثر دارد؛ حتی برخی از محققین معتقدند که مسکن عامل اصلی] در تنظیم روابط انسانی] است. مسکن و کیفیت آن در روحیات افراد تأثیرگذار است؛ به عنوان مثال: تحقق صله رحم به صورت پیوسته و تداوم آن در آپارتمان‌های کوچک کمتر امکان‌پذیر است؛ در حقیقت آپارتمان‌ها علت قطع رحم و علت قطع ارتباطات انسانی هستند.

مثال دیگر: تأثیر ساختمان بر تربیت کودکان است. بازی کودکان و بازیگوشی آنان در دوران کودکی و شخصیت سازی برای کودکان وابسته به کالبد مسکن است. حیاط خانه هم یکی از ابزارهای بازی است. آپارتمان حیاط ندارد و کودک نمی‌تواند بازی کند. در آپارتمان، کودک محیطی امن برای بازی‌کردن پیدا نمی‌کند و ما نمی‌توانیم بازی را مدیریت کنیم و ناچار می‌شویم بازی را در الگوهای مجازی، گیم نت‌ها و در محیط‌های ناامن مثل کوچه داشته باشیم که موجب کودک آزاری می‌گردد.

ما باید نگاهمان به مسئله مسکن را عوض کنیم و به تعریف جدیدی دست پیدا کنیم. پس حرف اول این است که مسکن یکی از ابزارهای اصلی برای تنظیم روابط انسانی است.

کشوری گفت: دو حرف دیگر هم مهم است؛ یک حرف این است که اگر خواستیم خانه‌ای داشته باشیم که به تنظیم روابط انسانی کمک می‌کند، باید مقررات ساخت مسکن در کشور تغییر کند. مشخصاً معتقدیم که باید ۱۰ دسته قانون به قوانین ملی ساخت ساختمان اضافه شود و"قانون نظام مهندسی کشور" به محوریت این ده دسته قانون تغییر کند. اگر در خانه این ده اصل رعایت نشود و به این ده دسته قانون مترقی پرداخته نشود، به خانه‌هایی با الگوی جدید و مناسب دست پیدا نمی‌کنیم. یک سرفصل دیگر هم پاسخ دادن به شبهاتی است که افرادی مطرح می‌کنند یا عامدانه، عدم امکان تحقق چنین تعریفی از خانه را پیگیری می‌کنند، یا کسانی هستند که واقعاً سواد لازم در حوزه مسکن را ندارند. علت اصلی به وجود آوردن مسئله [و مشکل درباره] مسکن این است که: دانش ساخت و ساز و مهندسی در کشور ما ناقص است و ما نیازمند ارتقا دانش و اصول و قوانینی هستیم که در تعریف جدید از مسکن، این اصول را در عمل پیاده سازی می‌کنند.

دبیر شورای راهبردی الگوی پیشرفت اسلامی در تشریح ۱۰ دسته قوانینی که باید تغییر کنند گفت: مقررات مربوط به جانمایی ساختمان اولین دسته از قوانین است که باید تغییر کند. این که کجا ساختمان ساخته شود یک مسئله اساسی است. در این زمینه دو موضوع بسیار مهم داریم: یکی "محیط همسایگی" است؛ زیرا بر اساس روایات، همسایه بسیار اهمیت دارد و حتی محیط همسایگی را باید اول [و قبل از محیط خانه] بررسی کرد و ارزش گذاشت و بعد "محیط خانواده" را نگاه] و بررسی] کرد.

قوانین فعلی می‌تواند در زمینه موضوع فضای همسایگی، به موضوع "بافت فرسوده" اشاره دارد و موضوع "تراکم" را به طوری مدیریت می‌کند: که محیط همسایگی از بین می‌رود. یکی از ارکان اصلی محیط همسایگی ساخت افقی واحدهای مسکونی است؛ زیرا اگر ساخت عمودی خانه را در دستور کار قرار دادیم، "اصل اشراف ساختمان‌ها به هم، باعث ایجاد چالش می‌شود یا اصل ارتباط خانواده‌ها با هم به مشکل می‌خورد.

سرفصل دیگری که حائز اهمیت است این است که اگر ما خانه‌ای ساختیم حیاط و فضای اطرافش را در نظر بگیریم. اصل مورد تاکید در روایات ما این است که: حیاط خانه باید بیش از بنای خانه باشد. در حالی که قانون فعلی به نسبت ۶۰ به ۴۰ تاکید می‌کند یعنی ۶۰ درصد زیربنا و ۴۰ درصد به مشاعات و حیاط اختصاص می‌یابد. حتی اگر در زمین‌های ۱۵۰ متری هم این موضوع را اجرایی کنیم باز هم نمی‌توانیم حیاط مطلوبی داشته باشیم. پس باید مساحت قطعات زمین‌ها به شکلی گسترش یابد که بتوانیم حیاط گسترده و وسیعی را تأمین کنیم؛ زیرا حیات ۱۰ نوع کاربری دارد اولین کارش کاهش زباله است. مدیریت پسماند یک افسانه است! هیچ وقت این موضوع را باور نکنید که با مدیریت پسماند می‌توان زباله را مدیریت کرد. در آمارهای جهانی به صراحت گفته شده است که در سال ۲۰۶۰ حداکثر ۶۰ درصد پلاستیک‌ها را بتوانند به درستی بازیافت کنند؛ در حالی که امروز تا کمتر از ۷ درصد زباله‌ها قابل بازیافت است.

به گفته کشوری راه مدیریت پسماند فقط کاهش تولید زباله است؛ کاهش تولید زباله هم با حیاط خانه ممکن است. حیاط هم موجب کاهش تولیدات بدون بسته بندی و زباله است و هم زباله تر می‌تواند غذای حیوانات خانگی و کود درختان در حیاط باشد. حدود ۷۰ درصد زباله‌ها، زباله تر است و ما نباید زباله تر را به بیرون از منزل منتقل کنیم!

همین یک خاصیت به لحاظ زیست محیطی کفایت می‌کند که ما هزینه ساخت حیاط را بپردازیم. حیاط، اثر تربیتی هم دارد. حیاط ابزار اصلی بازی کودکان است. به مادرها و اخلاقیات آن اگر توجه کنید، می‌بینید که مادران معمولاً اجازه نمی‌دهند کودکان در صحن خانه بازی کنند و خانم‌ها عموماً حفظ اثاثیه را بر حفظ شخصیت فرزندشان مقدم می‌دارند و اثاثیه منزل برایشان مهم‌تر از بازی کودکانشان است. حال اگر بخواهیم از این مسئله عبور کنیم، باید محیط بازی فراهم کنیم؛ نیازمند حیاط هستیم. و بازی ابزار تربیت شخصیت است. کودک باید حداقل ۷ سال بازی کند و خانواده‌ها هم باید این موضوع را برای کودک تسهیل کنند. پدر و مادری که خودشان در آپارتمان هستند چگونه می‌توانند که بازی را برای کودک تسهیل کنند؟

به گفته دبیر شورای راهبردی الگوی پیشرفت اسلامی مسئله مهم دیگر مسئله تفریح خانگی است. یکی از مشکلات ما این است که معماری، مهندسی و مدیریت شهری با یکدیگر به سمتی رفته اند که تفریح خارج از خانه را تئوریزه کرده اند و محیط‌هایی همچون شهربازی یا باغ پرندگان را ساخته اند، یا تفریحاتی در خارج از منازل ایجاد کرده اند. تفریحاتی که هزینه دارند و همیشه هم در دسترس نیستند. لذا انسان مدرن به لذت‌های حلال و تفریح، کمتر دسترسی دارد. اساساً یکی از منشاهای ترافیک و آلودگی هوا این است که ما تفریح خانگی نداریم. حتی به دلایل اقتصادی، ما باید تفریح خانگی را احیا کنیم. تربیت و تفریح بدون حیاط خانه ممکن نیست.

در حقیقت "حیاط خانه" علاوه بر رشد بهتر شخصیت کودک، به کاهش تولید زباله و بازیافت آن و کاهش هزینه‌های تفریح خانواده‌ها کمک شایانی می‌کند. آنقدر سطح توقع مان را از تفریح پایین آورده ایم که تفریح تنها به سفرهای خارج از شهر در آخر هفته و دیدن جُنگ‌های تلویزیونی خلاصه شده است! در حالی که تفریح ۱۰ نوع دارد و زیرساخت هر ده نوع آن حیاط خانه است. تفریح آخر هفته تنها این نیست که کنار یک رودخانه بنشینیم، جوجه کباب کنیم و مدتی در آنجا بمانیم. لذا یکی از راه‌های بهتر شدن حال مردم احیای دوباره تفریحات خانگی است که به کمک حیاط خانه شکل می‌گیرد.پس اصل اول ما جانمایی ساختمان و اصل دوم ما مقررات مربوط به ساخت حیاط منزل است.

اصل سومی که باید در خصوص مسکن اصلاح شود بحث "مقررات فنی ساختمان" است. باید ببینیم که یک ساختمان با چه ویژگی‌های فنی ساخته می‌شود. از حیث ارتفاع، از حیث دسترسی، از حیث مجاورت، به لحاظ فنی بحث‌هایی داریم که می‌توان به آنها پرداخت.

در روایات آمده است که خانه باید حداکثر ۸ ذراع باشد. علت این مسئله در علوم غریبه است و آن علت عبارت از این است که هر موجودی در دنیا محل سکونتی دارد، پرندگان بر روی شاخه‌های درختان و حیوانات وحشی در جنگل زندگی می‌کنند. محل سکونت جن‌ها هم در علوم غریبه، ارتفاع بیش از ۸ ذراع از سطح زمین ذکر شده است.

دبیر شورای راهبردی الگوی پیشرفت اسلامی افزود: در قرآن، خداوند به صراحت در خصوص "مَسّ جن" سخن گفته شده است که در علوم جدید به آن "عدم تعادل روحی روانی مردم" گفته می‌شود. طی سال‌های گذشته وزارت بهداشت اعلام کرده است که: حدود ۲۵ درصد مردم دچار عدم تعادل روانی هستند! علت این مساله چیست؟ البته در این اختلال روانی علاوه بر عوامل غریبه، بسیاری از عوامل محیطی از جمله اختلافات خانوادگی، دخیل هستند که این مشکل با دارو درمان نمی‌شود.

وی در ادامه بیان کرد: برای حل برخی از اختلالات روانی باید محل سکونت مردم مناسب باشد. به عنوان مثال: ساختمان‌ها نباید به هم "اِشراف" داشته باشند که این مساله درنظام مهندسی متأسفانه رعایت نشده و زندگی خصوصی افراد نادیده گرفته می‌شود. به طور کلی "اِشراف مردم به محل زندگی یکدیگر" به دلیل نحوه ساخت و ساز به نوعی نقض حقوق بشر و حریم خصوصی هم محسوب می‌شود.

کشوری اضافه کرد: ما معتقدیم که خانه باید پشت بام اختصاصی داشته باشد نه پشت بام مُشاع؛ چرا که در علوم مختلف به صراحت ذکر شده که: رؤیت آسمان، سبب خوشرویی و آرامش‌بخشی برای انسان است. همانطور که نگاه کردن به درخت‌ها، دریا و… اثرات روانی دارد، نگاه به آسمان هم آرامش بخش است که به دلیل محرومیت مردم از رؤیت آسمان در خانه‌های مدرن، این آرامش در مردم دیده نمی‌شود.

دبیر شورای راهبردی الگوی پیشرفت اسلامی افزود: از سوی دیگر در بحث شهرسازی برای سهولت در رفت و آمد مردم در سطح شهرها نیز دسترسی‌ها باید به گونه‌ای باشد که کوچه‌ها تنگ نباشد و رفت و آمد عابرین دچار اختلال نشود، این مشکل به در حوزه دسترسی به ترافیک در شهر منتهی می‌شود.

وی در ادامه بیان کرد: مقررات فنی ساختمان باید شرایط "تهویه طبیعی" را فراهم کند. یعنی مردم بتوانند به راحتی از فضای آزاد در خانه‌هایشان استفاده کنند. آیا در معماری امروز می‌توان گرمایش و سرمایش طبیعی ایجاد کرد؟ خیر! در حالی که ما در خانه‌هایمان از گرمایش و سرمایش ضد سلامت و گران‌قیمت استفاده می‌کنیم.

کشوری در ادامه افزود: در انتخاب گیاهان نیز باید دقت بیشتری به خرج داد. به عنوان مثال برخی از گیاهان برای بدن انسان مضر بوده و سبب می‌شود تا کودکان "لال" شوند و یا تأثیراتی بر هوا دارند که باید در این خصوص صحبت شود.

ماهیت خانه‌های حیاط دار تغییر نکند

دبیر شورای راهبردی الگوی پیشرفت اسلامی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر: با توجه به رشد جمعیت، آیا ساخت وسازهای افقی پاسخگو است؟ گفت: این یکی از سوالاتی است که می‌تواند به شبهات پاسخ داده و باید در مورد آن بحث شود. در حال حاضر ۳۰ درصد از خانه‌ها در تهران حیاط‌دار هستند؛ ما نباید بگذاریم که این ۳۰ درصد به آپارتمان تبدیل شود، و از سوی دیگر باید در بازسازی بافت‌های فرسوده "ماهیت محله‌ای" لحاظ شود.

وی در ادامه افزود: در کلانشهرها امکانات ساخت افقی کمتر است، ولی در اکثر شهرهای ایران امکان ساخت افقی وجود دارد. به طور مثال: وزارت مسکن در شهر تیرانِ اصفهان، آپارتمان‌سازی کرده و حتی برخی از روستاها را نیز از ماهیت خود خارج کرده و در آنها آپارتمان‌سازی می‌کنند! باید نگاه وزارتخانه اصلاح شود.

حجت الاسلام علی کشوری در پایان افزود: حفظ خانه‌های حیاط‌دار فعلی اولویت دارد و ماهیت‌های بافت فرسوده و بافت‌های قدیمی و شهرهای کوچک و روستاها از لحاظ ساخت و ساز نباید از ماهیت خانه‌های حیاط‌دار فاصله بگیرند.