والدین باید برای ترویج عفاف از ابزارهای مناسب سن فرزند بهره گیرند

خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-زینب حسینی روش: دغدغه پوشش و عفاف و حجاب یکی از دغدغه‌های اصیل والدینی است که می‌خواهد این ارزش اجتماعی و فریضه دینی را به نسل بعد از خود منتقل کند و این نگرانی را دارند که چطور این کار را بکنند تا فرزندشان این موضوع را به عنوان یک ارزش برای زندگی خود بپذیرد و به آن متعهد باشد. متأسفانه حجاب و عفاف در سال‌های اخیر مورد حمله و تهاجم بسیاری قرار گرفته و ممکن است در برخی گروه‌های نوجوانان دیگر نه تنها به عنوان ارزش بلکه ضدارزش محسوب شود و این موضوع نگرانی‌های والدین را درباره مساله حجاب بیشتر می‌کند و برایشان این سوال را به وجود می‌آورد که چگونه می‌توان مساله حجاب را به نسل دهه هشتادی و نودی ها به عنوان معروف و یک امر پسندیده معرفی کرد؟

بر همین اساس برای بررسی چرایی عفت و راهکارهای نهادینه کردن آن در خانواده و جامعه با حجت الاسلام اکبری معاون پژوهش مرکز مدیریت حوزه علمیه تهران به گفتگو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:

*عفت چه جایگاهی در هندسه تربیت دینی دارد؟

عفت و عفاف یکی از ارزش‌های اخلاقی است که همواره در متون دینی مورد تأکید قرار گرفته و نقش بسزایی در سلامت فرد و جامعه دارد که سعادت و کمال و یا انحطاط یک فرد یا جامعه در گرو آن می‌باشد.

ارزش‌های اخلاقی عوامل متعددی (ژنتیک، خانواده و محل زندگی، و تحصیل، تاریخ و زمانی زندگی، حاکمیت، رفقا و …) دارد گرچه برخی از عوامل ممکن است به ظاهر اختیاری نباشد اما در نهایت این امر، اختیاری است چون برخی از عوامل و یا جز اخیر آن اختیاری است و سلب اختیار نمی‌کند.

*نقش والدین در حجاب دختران تا چه میزان است؟

اهمیت نقش والدین در حجاب دختران، به حدی است که حتی دختر بی‌حجاب، علاوه بر اینکه خودش برای بی‌حجابی مجازات می‌شود، مادر باحجابش نیز در آخرت، به این دلیل که از حجاب دخترش غفلت کرده، تنبیه می‌شود.

با توجه به نقش کلیدی والدین در تربیت فرزند، قرآن و روایات تأکید می‌کنند که همگان باید مراقب خود و اعضای خانوادۀ خود باشند: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ: ای کسانی که ایمان آورده‏اید، خود و خانوادۀ خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌هاست، نگه دارید؛ آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده که خشن و سختگیرند. پیامبر اکرمصلی الله علیه و آله نیز فرمودند: أَکْرِمُوا أَوْلَادَکُمْ‏ وَ أَحْسِنُوا أَدَبَهُمْ یُغْفَرْ لَکُمْ: فرزندانتان را احترام کنید و آداب آنان را نیکو کنید تا آمرزیده شوید.

بنابراین بایسته است والدین در پوشش اسلامی فرزندان تلاش کنند؛ هرچند که این امر باید روش‌مند باشد. والدین در ترویج عفاف نزد فرزندان می‌توانند عملکردی بازدارنده یا برانگیزنده داشته باشند، والدین همواره باید در شیوۀ تربیتی خویش از ابزارهای متناسب با سن فرزند بهره گیرند.

*این ابزارها را به صورت مصداقی بیان می‌کنید؟

۱. بهره‌مندی از تمثیل

از کودک بپرسیم: چرا خانم‌ها جواهرات خود را در خانۀ خود مخفی می‌کنند؟ پس از پاسخ‌دهی وی گفته شود: موهای تو و خودت مانند جواهری است که باید از دید نامحرمان مخفی نگه داشته شود، و...

۲. قصه‌گویی

تکریم ارزش‌ها و نکوهش ضدارزش‌ها که اغلب از طریق بیان سرگذشت انسان‌ها صورت می‌گیرد، به خصوص در دروان کودکی، به طور ناخودآگاه و نامحسوس، ارزش پاکدامنی و رعایت حریم‌ها را گوشزد می‌کند و با اعلام زمینه‌های خطر، این دو مفهوم را در زندگی مخاطبان خویش نهادینه می‌کند.

۳. تشویق و ترغیب

در تربیت دینی، پیام‌ها تحمیل‌کردنی نیستند، بلکه پذیرفتنی هستند؛ از این رو، لازم است والدین بکوشند آموزه‌های دینی را با تشویق و ترغیب همراه کنند و آن را با نرم‌زبانی و لطافت سخن، پذیرفتنی‌تر کنند، بازخورد هم بدهند، رسول خداصلی الله علیه و آله: من‏ فَرَّحَ‏ ابْنَتَهُ‏ فَکَأَنَّمَا أَعْتَقَ‏ رَقَبَةً مِنْ‏ وُلْدِ إِسْمَاعِیل‏، کسی که دخترش را خوشحال کند، مثل آن است که بنده‌ای از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده باشد. حضرت فرمودند فرزندت را نزن، برای ادب‌کردنش از او دوری و قهر کن، ولی مواظب باش که قهرت زیاد طول نکشد و هرچه زودتر با فرزندت آشتی کن.

۴. نصیحت و موعظه

استفاده از موعظه و نصیحت، در غفلت‌زدایی او بسیار مؤثر خواهد بود. موعظه به عنوان «زنده‌کنندۀ قلب»، «بیداربخش»، «جلادهندۀ دل» و «برطرف‌کنندۀ غفلت» نام برده شده است. امام علیعلیه السّلام اَحْیِ قَلْبَکَ‏ بِالْمَوْعِظَة: دلت را با موعظه زنده نگاه دار.

البته موعظه نباید با برخوردهای تحکم‌آمیز و امر و نهی‌های لجاجت‌برانگیز همراه باشد. علاوه بر این، دعوت و موعظه باید به موقع و سنجیده و بجا باشد؛ یعنی در هر وضعیت فکری و روحی فرزند، متناسب با همان وضعیت و سطحِ توقع فرزند، با او رفتار شود. امام علیعلیه السّلام: لا تَقسِروا اَولادَکُم عَلی آدابِکُم، فَاِنَّهُم مَخلوقونَ لِزَمانٍ غَیرِ زَمانِکُم: فرزندانتان را بر آداب خود تربیت نکنید؛ چراکه آنها برای (آینده و) زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند.

۵. الگودهی و الگوسازی

مادرانی که دغدغۀ حجاب و عفاف دارند و در برخورد با نامحرم، رفتار عفیفانه از خود نشان می‌دهند و این حالت در وجود آنها نهادینه شده است، درعمل و به طور غیر مستقیم به نهادینه‌سازی باور حجاب و عفاف در فرزند خویش می‌پردازند.

همسویی رفتار و گفتار والدین و مربیان، نقش مهم و تأثیرگذاری در باورهای دینی و اخلاقی فرزندان دارد، در واقع، کودکان به این دلیل که نمی‌توانند در کارهایشان هدف‎گیری درستی داشته باشند، تمام توجهشان به پدر و مادر و اطرافیان است و اعمال و حرکات آنها را مشاهده و تقلید می‌کنند، بنابراین برای عفیف شدن فرزندان، لازم است مادر و مربیان در رفتارهای خود با حیا باشند تا انطباق رفتار و گفتارش سبب تأثیر کلام او شود و فرزند نیز به حجاب گرایش پیدا کند. امام صادقعلیه السّلام: طُوبی لِمَنْ کانَتْ أُمُّهُ عَفیفَةً: خوشا به حال کسی که مادرش عفیفه باشد.

۷. شناخت هویت و استعداد

اگر احساس خودباوری در کودکان و نوجوانان تقویت شود، لازم است ارزش وجودی دختر به او شناسانده شود تا وی دریابد که ارزشش در جسم او خلاصه نمی‌شود و مقام او بسیار بالاتر و والاتر از آن است که با خودنمایی، این ارزش زودگذر را برای خود کسب کند. در حقیقت، مهارت تصمیم‌گیری و مدیریت احساس با عقل را فعال کرده و زمینۀ تمرکز فکری و روحی برای رشد و پیشرفت علمی را در خود فراهم کرده است.

۷. تعمیق معرفت دینی

والدین باید در نهادینه شدن حجاب در فرزندان تلاش کنند، این مسئلۀ مهم با ایجاد و تعمیق معرفت دینی، امکان‌پذیر خواهد بود.البته در قرآن عفاف به معنای وسیع به‌کار رفته است که می‌توان به دو نمونه زیر اشاره کرد:

۱. «و َلْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ نِکَاحًا حَتَّی یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ، وکسانی که زمینه‌ای برای ازدواج نمی‌یابند، باید پاکدامنی (عفت) پیشه کنند تا خداوند از فضل خود آنان را بی‌نیاز گرداند.

۲. «لِلْفُقَرَاءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْبًا فِی الأرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیمَاهُمْ لا یَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا، انفاق شما، مخصوصاً باید برای نیازمندانی باشد که در تنگنا قرارگرفته‌اند، نمی‌توانند مسافرتی کنند و سرمایه‌ای به‌دست آورند و از شدت خویشتن‌داری عفت، افراد ناآگاه، آنان را بی‌نیاز می‌پندارند اما آن‌ها را ازچهره‌هایشان می‌شناسی و هرگز با اصرار چیزی از مردم نمی‌خواهند. در این آیه واژة عفاف در معنایی فراتر از عفاف جنسی به‌کار رفته‌است، که عبارت است از عفاف معیشتی و اقتصادی می‌باشد.

عفاف یک نیروی باز دارنده درونی است و حجاب یک مانع و حافظ بیرونی است که وجود هر یک از آن دو می‌تواند به‌نوعی در پدید آمدن و تداوم دیگری نقش داشته باشد و به تعبیر دیگر شاید بتوان گفت، حجاب نشانه و بازتاب بیرونی عفاف است.

*اجرا کردن چه راهکاری‌هایی به مساله عفاف و حجاب کمک می‌کند؟

ارتقای سطح آگاهی نیروها در باره ارزش و آثار رعایت حجاب و عفاف، بیان و نشان دادن پیامدهای ناگوار بی‌توجهی به عفاف و حجاببکارگیری نیروهای آگاه و معتقد به مبانی حجاب و عفاف اسلامیتقویت و تحکیم ایمان و باورهای درونیترویج فرهنگ غیرت و احیای فرهنگ امر به معروف و نهی از منکرهمکاری همه مراکز فرهنگی آموزشی در مسئله عفاف و حجاب؛ همچون خانواده‌ها، آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، رسانه ملی، تولید لباس، وزارت ارشاد، حوزه‌های علمیه و… با استفاده از الگوهای مناسب عفاف و حجاب هم زمان با این طرح می‌توان در شهرها و استان‌های بزرگ نیز به درمان و مبارزه با عوامل بی عفتی پرداخت و با نهادینه سازی باور دینی در دوره‌های پیش دبستان، دبستان و راهنمایی و گسترش دادن این باور در همه سطوح سنی و قشربندی‌های اجتماعی، فرهنگ عفاف و حجاب را در جامعه حفظ کرد.