گردشگری رصدخانه‌ای در آلاشت/ خورشید و ماه زیرپای گردشگران

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - سمیه اسماعیل زاده: در جاده سوادکوه به تهران، نرسیده به پلیس راه سوادکوه به سمت راست جاده می‌پیچم و مسیر ۳۵ کیلومتری تا آلاشت را پیچ در پیچ می‌پیمایم؛ در ابتدای کناره این مسیر کوهستانی ابتدا رودخانه همراهت می‌شود و سپس با هر پیچ، از شالیزارها به درختان کاج و از صخره‌ها به معادن و از درختان بلندقامت به درختچه‌ها می‌رسی؛ هر پیچ را که بالا می‌روی بر خنکای هوا افزوده می‌شود تا جایی که گرمای مرداد ماه از یاد می‌رود و در نهایت از پشت آخرین پیچ، بر بلندای صخره‌ای رصدخانه آلاشت نمایان می‌شود.

آسمان به ستاره نشسته است، از پلکان رصد خانه بالا می‌روم، همگام با من جمعیتی که آنها نیز برای یک شب رصد، ۳۶۵ پله سنگی را به نماد ۳۶۵ روز سال، می‌پیمایند. ابتدای مسیر چراغ‌ها روشن است اما بهار و تابستان پله‌ها را که رد می‌کنی، دیگر چراغی روشن نیست و پاییز و زمستان پله‌ها را بدون نور می‌پیمایی.

هرچند که نبود نرده‌ای در کناره پله‌ها عبور و مرور در تاریکی را با هول پرت شدن همراه کرده اما از همانجا است که بدون مزاحمت نور چراغ‌ها، علاوه بر ستاره‌ها، کهکشان راه شیری نیز جلوه‌گر می‌شود و تکیه‌گاه نرده‌ها می‌توانست محملی برای نظاره نور چراغ‌های شهر آلاشت در زیرپا و نور ستارگان در بالای سر باشد.

تقویم و نجوم از هم ناگسستنی است و در راستای همین پیوند، بنای رصدخانه بر مبنای اعداد تقویمی شکل گرفته است؛ ۳۶۵ پله و یک چهارم یک پله به نماد روز اضافه سال کبیسه که هر چهار سال یک بار تکرار می‌شود و ۱۲ ایستگاه در مابین این پله‌ها به نماد ۱۲ ماه سال و دو مسیر رفت و برگشت به معنای شب و روز، اینها حرف‌های «جمشید ابراهیم‌نژاد»، عضو شورای شهر الاشت است.

وی که در دهه هشتاد، همان زمان که سنگ بنای این رصدخانه گذاشته شد، شهردار الاشت بوده است، اصل ایده شکل‌گیری این رصدخانه را بیان گوشه‌ای از عظمت خداوند به مردم و بویژه نسل جوان با زبان استدلال و تجربه می‌داند.

کل رصدخانه روی محوطه‌ای سنگی-صخره‌ای بنا شده است و به گفته ابراهیم‌نژاد، همه این سنگ‌ها با دیلَم و به‌صورت دستی کنده شد تا فضایی برای ساخت رصدخانه ایجاد شود و پس از مرارت‌ها، به این شکلی درآمد که امروز شاهد آن هستیم.

همه این سنگ‌ها با دیلَم و به‌صورت دستی کنده شد تا فضایی برای ساخت رصدخانه ایجاد شود و پس از مرارت‌ها، به این شکلی درآمد که امروز شاهد آن هستیم

پشت در سالن سمینار رصدخانه مملو از جمعیت است، امشب علاوه بر یک شب رصدی همایش نجوم نیز برای گردشگران برگزار می‌شود، در سالن که باز می‌شود، مشخص می‌شود که جمعیت فراتر از ظرفیت سالن است و برگزارکنندگان افراد را به دو گروه تقسیم کنند؛ یک گروه ابتدا از مطالب همایش استفاده کنند و سپس به رصد خانه بروند و گروه دیگر ابتدا به رصد خانه بروند و سپس به اینجا بیایند.

همگام با گروه اول، ابتدا در سالن همایش می‌نشینم؛ از کودکان تا افراد سالخورده روی صندلی‌ها نشسته‌اند و همه مشتاق؛ دکتر اسلام‌پناه، عضو هیئت علمی گروه اختر فیزیک دانشگاه مازندران در ساده‌ترین شکل ممکن که برای همه قابل فهم و جذاب باشد، از حرکت ماه، زمین، خورشید، منظومه شمسی و کل کهکشان راه شیری می‌گوید و قدم به قدم به بیان عظمت اجرام آسمانی، منظومه‌ها و کهکشان‌ها می‌پردازد تا جایی که خارج از دید و تصور همه است.

دیرزمانی می‌شد که رصدخانه این حجم از شور و حضور را به خود ندیده بود و شهردار الاشت نیز بر این امر صحه گذاشته می‌گوید: امشب شروع برنامه‌ای برای احیای دوباره رصدخانه است و با توجه به اینکه اینجا تنها رصدخانه استان مازندران است، در تلاشیم تا بتواند جایگاه واقعی خود را پیدا کند و در این راستا با دانشگاه مازندران تفاهم‌نامه‌ای علمی منعقد کردیم.

امیر مستوفیان با بیان اینکه هدف ما فعال کردن بخش آماتوری است، چشم‌انداز خوب برای رصدخانه را یک برنامه‌ریزی علمی، عملی و درازمدت می‌داند و می‌افزاید: سعی داریم تا با پشتوانه علمی دانشگاه پیش برویم تا دوباره شاهد حالت نیمه تعطیل رصدخانه نباشیم.

وی با توجه به تلسکوپ خورشیدی مرکز علاوه بر تلسکوپ اصلی مجموعه، به چشم‌انداز ساخت رصدخانه خورشیدی اشاره و از دیگر برنامه‌های توسعه مرکز به احداث یک آسمان نمای دیجیتال اشاره می‌کند و در توضیح آن می‌گوید: آسمان نماها شبیه به سالن نمایش، روی یک پرده گنبدی شکل مانند آسمان بالا سر است و روی این پرده، نمایشی از اجرام آسمانی و جذابیت‌های کیهان با کیفیت بالا و به روز ارائه می‌شود.

گنبد رصدخانه روی شش پله بنا شده که به خلقت زمین و آسمان در شش روز اشاره دارد. جمعیتی بالغ بر ۱۰۰ نفر برای تجربه یک شب رصدی در صف ایستاده‌اند. در صف به مسیر کهکشان راه شیری می‌نگرم و گاهی شهاب سنگی رخ می‌نماید، امشب یکی از شب‌های شهاب باران نیز هست.

هر از گاهی سقف گنبدی رصدخانه برای تنظیم دوباره تلسکوپ می‌چرخد و گروه گروه وارد و خارج می‌شوند و پس از ساعتی، انتظار به سر می‌رسد و همگام با یک گروه ده نفره وارد بنای گنبدی می‌شوم؛ تلسکوپ در وسط قرار دارد و ما دورتادور می‌ایستیم و مدیر رصدخانه آیت‌الله صالحی مازندرانی شهرداری آلاشت در رابطه با این تلسکوپ توضیحاتی می‌دهد: این تلسکوپMEADE LX200R با قطر آینه ۱۴ اینچ است و در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین تلسکوپ‌های رصد عمومی ایران بوده و الاشت هم مرتفع‌ترین رصدخانه رصد عمومی ایران با ارتفاع یک هزار و ۸۲۰ متر از سطح دریاهای آزاد است.

الاشت هم مرتفع‌ترین رصدخانه رصد عمومی ایران با ارتفاع یک هزار و ۸۲۰ متر از سطح دریاهای آزاد است فرهادی با اشاره به کیفیت اپتیک بسیار خوب این تلسکوپ، می‌افزاید: این تلسکوپ دارای یک سیستم هدایت اتوماتیک است که در فهرست نرم‌افزاری آن مشخصات بیش از ۳۰۰ هزار جرم آسمانی فهرست شده و پس از راه‌اندازی تلسکوپ و شروع به کارش، می‌توان سیارات منظومه شمسی، اجرام خارج از منظومه شمسی و همچنین اجرام غیرستاره‌ای نظیر سحابی‌ها، کهکشان‌ها و خوشه‌های ستاره‌ای و.. را مشاهده کرد.

در پایان این توضیحات، به ما آموزش می‌دهد تا چگونه از چشمی تلسکوپ بنگریم و پس از آن برق خاموش می‌شود و در تاریکی، برای لمس تجربه‌ای منحصر به فرد یکی یکی از پله‌ها بالا می‌رویم.

هنگامی که برخی از افراد در حال دیدن از تلسکوپ هستند، می‌گویم که خبرنگار هستم و وی با بیان اینکه تلسکوپ‌های این رصدخانه از بهترین برندهای موجود در بازار هستند، در رابطه با دیگر ابزارهای تخصصی این رصدخانه، به تلسکوپ ۶ اینچی بازتابی مارک TAII اشاره می‌کند و می‌افزاید: این تلسکوپ پرتابل بوده و به همراه دوربین چشمی 80×20 SKY WATCHER در برنامه‌های خارج از مرکز بویژه برنامه رؤیت هلال ماه مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مدیر رصدخانه الاشت با اشاره به تلسکوپ خورشیدی Coronado 90mm مرکز، از جمله برنامه‌های توسعه‌ای رصدخانه آلاشت را احداث رصدخانه خورشیدی برمی‌شمارد و می‌افزاید: سعی داریم تا یک فضای رصدی دیگر با سقف گنبدی ساخته و این تلسکوپ خورشیدی در آنجا مستقر شود تا با آن رصد خورشید را انجام دهیم.

فرهادی مخاطبان این رصدخانه را در سه گروه برمی‌شمارد و می‌گوید: گروه اول به صورت تخصصی در حوزه اختر فیزیک و کیهان‌شناسی فعالیت می‌کنند و برای اجرای پروژه‌های علمی خود طبق تفاهم‌نامه همکاری علمی ما با دانشگاه مازندران، با معرفی از طرف دانشگاه می‌توانند از امکانات رصدی ما برای پیشبرد برنامه‌ها و پروژه‌های علمی استفاده کنند، گروه دیگر، گروه‌های نجومی دانش‌آموزان و دانشجویان است که کمی جدی‌تر نجوم را دنبال می‌کنند که معمولاً بازدید آنها از مرکز همراه با یک سخنرانی علمی و یک برنامه رصدی است و گروه سوم مخاطبان نیز عموم علاقمندان با هر میزان آشنایی با نجوم است که عموماً پنج‌شنبه‌ها به شرط مساعد بودن شرایط جوی و داشتن آسمان صاف، تقریباً یک ساعت بعد از اذان مغرب و تاریک شدن هوا تا حوالی نیمه شب، آنها می‌توانند از تلسکوپ اصلی مجموعه ما یکی از اجرام زیبای آسمانی را رصد کنند.

سخنانش که به پایان می‌رسد، من در این اندیشه که عقد تفاهم‌نامه با آموزش‌وپرورش استان مازندران می‌تواند فرصت مناسبی برای گردش علمی گروه‌های دانش‌آموزی خلق کند تا این تجربه منحصر به فرد همراه با آموزش علمی، هم موجب یادگیری عمیق کودکان در حوزه نجوم شود و هم مانند هر تور علمی-تفریحی دیگری آورده اقتصادی برای شهر و شهروندان داشته باشد.

سرانجام نوبت به من می‌رسد، از پله‌ها بالا می‌روم و چشمم را روی چشمی تلسکوپ می‌گذارم و به ناگاه چشمانم قادر به دیدن فاصله یک میلیارد و ۲۷۵ کیلومتری می‌شوند و سیاره زیبای زحل با آن هاله زیبای دورش برابر چشمانم پدیدار می‌شود و نقاط نورانی که به بیان مدیر رصدخانه، قمرهای زحل هستند؛ حسی وصف‌ناپذیر از زیبایی و عظمت خلقت که تنها با تجربه‌ای اینچنینی قادر به لمس آن می‌شویم.

به گزارش مهر، رصدخانه‌هایی که دارای مخاطبان عام و آماتور هستند، ظرفیت ویژه‌ای برای توسعه گردشگری در یک منطقه هستند و آنچه از این شب رصدی روایت شد بیانگر آن است که رصدخانه آلاشت و حتی همایش‌های آماتوری نجوم، موردی جذاب برای گردشگران است اما آنچه به نظر می‌رسد مغفول مانده، استفاده اقتصادی چندگانه از مزایای چنین جاذبه‌ای است.

وجود ۱۲ ایستگاه در میانه پله‌ها، امکانی خوب بدون ایجاد مزاحمت برای محوطه رصدخانه به‌منظور ایجاد غرفه‌های موقت فروش غذا و نوشیدنی و صنایع‌دستی آلاشت است؛ این غرفه‌ها، هم موجب ایجاد سهم درآمدی برای شهروندانی است که غرفه‌ها را اجاره می‌کنند و هم، زمان ذهنی انتظار در صف طولانی رصدخانه را کوتاه می‌کند و حجمی استراحت‌بخش برای گردشگران منتظر در صف است؛ خلائی که از زبان گردشگران به انحای مختلف در طی صف انتظار بیان شد.

اقدامات کوچکی از این دست در کنار تحقق چشم‌انداز توسعه‌ای این رصدخانه که تنها رصدخانه استان مازندران است، می‌تواند بستر مناسبی برای توسعه گردشگری رصدخانه‌ای و نجوم و در نتیجه افزایش و توزیع درآمد برای شهر آلاشت و منطقه باشد، شهر کوچکی که جاجیم آن در حوزه صنایع‌دستی، موزه آن در حوزه میراث فرهنگی و رصدخانه آن در حوزه گردشگری حرفی برای گفتن دارد.