به گزارش خبرگزاری مهر، نشست مساله شهر، گفت‌وگوی انتقادی مدیریت شهری و علوم انسانی در باب شهر با عنوان «ضرورت حفظ خاطره شهر با معماری و طراحی شهری» با حضور فرخ هوشمند رئیس سابق اداره طراحی یادمان‌های بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سجاد صفار دبیر اجرایی جشنواره معماری عمار و همچنین سیدفاضل سجادی پژوهشگر حوزه شهر و معماری به عنوان دبیر نشست برگزار شد.
در ابتدای این نشست سجادی گفت: در جای جای مملکت چه در مکان‌های عملیاتی و چه در شهرها برای حفظ خاطره جنگ و دفاع مقدس کارهایی انجام شده است. اما چرا با همه این کارها به نظر می‌آید که شهرهای ما خالی از خاطره انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است؟ آیا حاکمیت و یا یک بخشی از حکومت باید در این باره اقدام کند و مردم غایب باشند؟ آیا آنچه تا کنون ساخته‌ایم توانسته با سهولت مفاهیمی و وقایع را در شکل کالبدها و فرم‌ها بیان کند؟
هوشمند در پاسخ به سوال مطرح شده توسط دبیر نشست، گفت: جنگ در طول تاریخ بشر با عنوان یک پدیده همیشه مطرح بوده و جنگ‌های بسیار زیادی در طول تاریخ پدید آمد که خیلی از فرهنگ‌ها و جوامع را درگیر خود کرد. پدیده جنگ و دفاع مقدس ما هم در پی قیام مردمی سال ۱۳۵۷ به رهبری حضرت امام (ره) و پس از شکست توطئه‌های متعدد قبل از آن صورت گرفت که در پی آن افرادی کشته و به شهادت رسیدند و از آن‌ها به عنوان اتفاق‌های چریکی و یا حادثه‌های کوچک می‌توان نام برد.
وی ادامه داد: در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ صدام حسین با تشویق و تدارک بلوک غرب و شرق همزمان حمله سراسری را به کشورمان آغاز کرد. وقتی این اتفاق در کشورمان افتاد، ما اسم شهرهایی مانند خرمشهر و آبادان را می‌شنویم که در مقاومت نقش پررنگی داشتند؛ با اینکه جمعیت زیادی نداشتند اما اسم این شهرها در تاریخ کشور ما نقش بسته است. بعدها شهرهای زیادی را می‌بینیم که به صورت مستقیم درگیر جنگ شدند. لایه دوم و سوم شهرها و حتی پایتخت نیز درگیر جنگ بود و مردم عادی به شهادت رسیدند. به همین ترتیب آثار و تبعات جنگ در شهرها باقی می‌ماند. در این شرایط اندیشه حفظ آثار جنگ بین متخصصین، اندیشمندان و رزمندگان مطرح می‌شود و تلاش‌هایی هم در این زمینه صورت می‌گیرد. به طور مثال در سال ۱۳۶۵ جهاد سازندگی بر مزار شهدای هویزه و شهدای بومی یک بارگاهی بنا می‌کند که خاطرات جنگ در آنجا ثبت شود.
رئیس سابق اداره طراحی یادمان‌های بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس افزود: این فقط شروع و ابتدای راه بود که بعدها درگذر زمان ما بتوانیم مفاهیم و معارفی که در جنگ به آن دست پیدا کردیم را به نسل‌های آینده و پس از آن به جهان منتقل کنیم. می‌توانم بگویم این قسمت مهمی از تلاش‌های بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس است. وقتی که بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در سال ۱۳۶۹ تأسیس شد، در آن زمان نیز فعالیت‌هایی انجام شد. به عقیده من، ما می‌توانیم این را به عنوان یک هدف مهم در نظر بگیریم. پس در درجه اول تلاش ما در حفظ آثار سرزمین‌مان و در درجه دوم ایجاد موزه‌ها، مراکز فرهنگی و دفاع مقدس و در مراحل بعد یادمان‌های شهدای گمنام بود.
در ادامه این نشست صفار گفت: اگر جنگ را فقط به تیر، تفنگ، کشته، زخمی شدن و آوار شهرها خلاصه کنیم، اجحاف کرده‌ایم. جنگ از ازل بوده و تا ابد نیز هست؛ جنگ حق و باطل. اگر از این منظر به ماجرای جنگ نگاه کنیم، جنگ اصلی در تاریخ معاصر ما جنگ تحمیلی و دفاع مقدس نبوده، بلکه از قبل از آن شروع شد. انقلاب اسلامی عملاً برافراشتن پرچم حق بود علیه باطل. ما اگر با این دیدگاه نگاه کنیم، همیشه در طول تاریخ، انسان‌ها دوست داشتند آثار ماندگاری از قهرمانان خود، از وقایع تاریخی که برای کشورشان و خواستگاه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی‌شان اتفاق افتاده را حفظ کنند.
وی ادامه داد: در این راستا بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس تعریف مأموریتی دارد و بر اساس آن تعریف تلاش‌های زیادی انجام داده است. من به شخصه فعالیت‌های بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس را مثبت می‌دانم. البته انتقاداتی وجود دارد، ولی در مجموع این برآیند مثبت بوده است.
دبیر اجرایی جشنواره معماری عمار افزود: جشنواره عمار اینگونه شروع به کار کرد که برای خود وظیفه تبیینی در حوزه گفتمان انقلاب اسلامی تعیین کرد و با ورود به عرصه سینما و رسانه، جشنواره‌های مختلفی را برگزار کرده است. این موضوع که دغدغه معماری چگونه به این جشنواره وارد شد، به شورای سیاست‌گذاری این مجموعه بر می‌گردد و دوستانی که بعد از سال‌ها متوجه اهمیت حوزه معماری و شهرسازی شدند. در جلساتی که برگزار شد این سوال مطرح شد که جشنواره عمار چه کار می‌خواهد بکند و چه کارهایی را می‌تواند انجام دهد؟
وی گفت: اکثر فضاهای شهرها، متولی دارند و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیز متولی امور دفاع مقدس است. از شهدای گمنام گرفته تا یادواره‌ها و باغ موزهای دفاع مقدس که با موضوع دفاع انقلاب اسلامی ترکیب شده است. کلمه انقلاب اسلامی مفهوم عظیم و بزرگی است و به نظر می‌رسد متولی واحدی برای رسیدن به امور انقلاب نداریم و این مشکل را در جاهای مختلف می‌بینیم. به طور مثال در حوزه فرهنگ، یک نهاد اندیشه‌ورز و تصمیم ساز واحد نداریم که بتواند ساختارهای فرهنگی را با هم هماهنگ کند و هم افزایی ایجاد کند.
صفار ادامه داد: جشنواره مردمی معماری عمار می‌تواند این مطالبه را ایجاد کند؛ زیرا بسیاری از فضاها که در حال حاضر در شهرها وجود دارد فضاهای جنگ هستند. جشنواره با دو رویکرد اصلی شروع به کار کرده که در حال حاضر در اواخر کار هستیم. جشنواره دو رویکرد دارد. در رویکرد اول، به دنبال آن هستیم تا کسانی که دغدغه دارند و در این حوزه متخصص هستند را بتوانیم برای جنگ فرهنگی در حوزه تخصصی و معماری شهرسازی اسلامی تربیت کنیم. در رویکرد دوم نیز به دنبال آن هستیم که عرصه‌گاه جنگ فرهنگی را مشخص کنیم. ما متوجه شدیم در شهرهای ما فضاهایی وجود دارد که سرشار از خاطره جمعی نسل‌های گذشته است که در انتقال آن به نسل حاضر ضعیف عمل کردیم.
دبیر اجرایی جشنواره معماری عمار افزود: ما مکان رویدادها و مکان شخصیت‌هایی که مرتبط با تاریخ انقلاب اسلامی هستند را بر اساس تاریخ شفاهی استان‌ها و شهرها شناسایی کردیم و تعداد زیادی از این مکان رویدادها را برای مسابقه معماری و طراحی شهری انتخاب کردیم. دغدغه ما طراحی شهری است و در این سال‌ها فعالیت‌هایی همچون یادمان‌سازی کردن برای شهدا انجام شده که در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس صورت گرفته است. اما باید در کنار این فعالیت‌ها بسترسازی‌های لازم نیز انجام می‌شد که این اتفاق نیفتاده است. باید فضای شهرها درگیر این قضیه شوند. اگر مکان رویدادی در یک منطقه شهری وجود دارد باید آن فضا شناسایی و بازطراحی و بازآفرینی شود و زندگی جاری مردم در آن فضا بهبود پیدا کند.
صفار گفت: ما در بخش جوایز جشنواره سه جایزه در حوزه معماری، طراحی شهر و بخش بین الملل با نام سه شهید در نظر گرفتیم. بخش مفهومی که مفاهیم حوزه معماری شهرسازی است بخش جایزه «آرمان» است که برگرفته از نام «شهید آرمان علی وردی» است و با نگاه آرمانی به مفاهیم آن را در نظر گرفتیم. جایزه روح الله عجمیان که در اصل خواستگاه انقلاب اسلامی است و به تاثی از «امام روح الله» و به یاد «شهید روح الله عجمیان» تعریف شده است. و جایزه مصطفی که در بخش بین الملل است. می‌دانیم که کلمه مصطفی نام بین المللی حضرت رسول اکرم (ص) است و جایزه این بخش به نام «شهید مصطفی کریمی» است. این شهید افغانستانی دانشجوی دانشگاه تهران بود که به مدافعان حرم در فاطمیون پیوست و در آنجا شهید شد.
در پایان این نشست هوشمند گفت: به عقیده من برای اینکه بخواهیم یک اتفاقی و یا موضوعی را به عنوان خاطره جامع چه در فضای شهری و چه در قالب یک یادمان تثبیت کنیم باید آن را روایت کنیم. به طور مثال در مورد تدفین شهدای گمنام در نقاط مختلف شهر، عده‌ای می‌گفتند این خلاف مقررات شهری است و اعتقاد داشتند مکان تدفین شهدا در قبرستان‌های عمومی است. در حالی‌که ما در بنیاد معتقد بودیم کاش شهدا در قبرستان‌های عمومی شهرها تدفین نمی‌شدند و بر این باور بودیم که برای شهدای گمنام باید یک مکان جداگانه‌ای در نظر می‌گرفتیم. همانطور که در تمام کشورهای دنیا این اتفاق افتاده است.
وی ادامه داد: قطعاً با این کار یک روایتی اتفاق می‌افتد و از معماری و طراحی شهر و شهرسازی برای بیان یک روایت می‌توان استفاده کرد. ما می‌خواهیم بگوییم که روایت این است که ما در یک ظلمت عمیقی بودیم. ما در دوره اول و دوم پهلوی با هیچ کدام از همسایگان درگیری نظامی نداشتیم ولی می‌بینیم چند هزار کیلومتر از نقاط استراتژیک کشور به همسایگان واگذار شد. این روایت اینجا اهمیت پیدا می‌کند. ما از چه ظلمتی به چه نوری رسیدیم. در بنیاد این موضوع را مد نظر قرار دادیم که ازتجربه‌های مثبت جهانی استفاده کنیم که بتوانیم روایت‌هایمان را به درستی انجام بدهیم.
رئیس سابق اداره طراحی یادمان‌های بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس افزود: ما در بنیاد فکر می‌کردیم که باید ظرف‌هایی را ایجاد کنیم. یکی از ظرف‌ها می‌توانست بحث موزه ملی دفاع مقدس انقلاب اسلامی و دفاع مقدس باشد. بحث‌های محتوایی زیادی شکل گرفت. در این روایت‌ها با یک حجم وسیعی از اتفاقات و حوادث رو به رو هستیم. باید یک زمینه مطالعاتی ایجاد می‌شد که کدام یک از این روایت‌ها می‌تواند جامعیت بیشتری داشته باشد که در ظرف ما قرار بگیرد. آن ظرف چگونه باید باشد که بتواند این روایت را به درستی بیان کند. این یک فضای کلی بود که من با توجه به تجربه‌ای که داشتم آن را مطرح کردم.
نظر شما