تهیه بزرگترین اطلس اقیانوس‌شناسیِ «خلیج فارس و دریای عمان»

علی مهدی نیا در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، به نتایج گشت‌های تحقیقاتی تابستان و زمستان سال ۱۴۰۰ با کشتی کاوشگر خلیج فارس اشاره کرد و گفت: براساس نتایج این تحقیقات بزرگترین اطلس اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان تدوین و تهیه شده است که این اطلس شامل نقشه‌های به دست آمده از جدیدترین داده‌های برداشت شده در محدوده انحصاری اقتصادی (EEZ) ایران در خلیج فارس و دریای عمان در حوزه محیط زیست و اقیانوس شناسی است. این اطلس مشتمل بر بیش از ۱۶۰ نقشه و تصویر در ۸۸ صفحه و به زبان انگلیسی ارائه شده است.

جدیدترین اطلاعات و نقشه‌ها از خلیج فارس و دریای عمان

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی کشور افزود: نقشه‌ها حاوی اطلاعات جدید و با جزئیات در زمینه‌های مختلف اقیانوس شناسی اعم از فیزیکی (دما ،شوری ،چگالی، کدورت، اکسیژن محلول، کلروفیل، سرعت صوت، عمق شفافیت، spiciness، مصرف اکسیژن ظاهری)، شیمیایی (مواد مغذی محلول در آب دریا شامل نیترات، فسفات، سیلیکات ذرات معلق در، آب نیتروژن در ذرات معلق، فسفر در ذرات معلق، نسبت نیتروژن به فسفر در ذرات معلق، pH و قلیاییت کل آب، کربن معدنی محلول در آب، مقدار اشباع آراگونیت در آب، کربن آلی موجود در آب)، زیستی (فیتوپلانکتون شامل سیانوباکتری، داینوفلاژله و دیاتوم های شناور در ستون آب، کفزیان ساکن بستر شامل سخت پوستان، نرم تنان و کرم‌ها و گروه پستانداران دریایی مانند دلفین‌ها) زمین شناسی (توزیع اندازه ذرات منشأ، رنگ، جنس، میزان، مواد آلی، میزان کربنات و … در رسوبات سطحی بستر دریا) می‌شود.

جدیدترین وضعیت محیط زیستی خلیج فارس و دریای عمان در آب‌ها و بستر دریا

وی همچنین میزان آلودگی در رسوب (فلزات سنگین شامل: نیکل، کبالت، کروم، مس، روی، آهن، آرسنیک، وانادیوم و سرب؛ آلودگی‌های آلی شامل: هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای، بای فنداهای چند کلره، هیدروکربن‌های نفتی، و نیتروژن کل و فرم‌های مختلف فسفر در رسوبات سطحی است) که بیش از ۴۲ پارامتر اقیانوس شناسی را مشتمل می‌شود و جدیدترین وضعیت محیط زیستی خلیج فارس و دریای عمان در آب‌ها و بستر دریا در EEZ ایران را از اطلاعات موجود در این اطلس برشمرد.

مهدی نیا با بیان این مطلب که از طریق نقشه برداری دقیق و نمایش داده‌های سال ۱۴۰۰، این اطلس به عنوان یک منبع ارزشمند و به روز برای سیاست گذاران، محققان و محافظان متعهد به مدیریت پایدار این آب‌های حیاتی عمل می‌کند، افزود: آخرین گشت‌های دریایی تحقیقاتی کامل بین المللی در خلیج فارس و دریای عمان در سال‌های ۲۰۰۰، ۲۰۰۱ و همچنین ۲۰۰۶ توسط سازمان منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریایی (ROPME) انجام شد. حوزه این سفرهای دریایی شامل مطالعاتی در مورد آلودگی زیست شناسی (فیتوپلانکتون، زئوپلانکتون، کفزیان و غیره)، اقیانوس شناسی فیزیکی، و اندازه گیری مواد مغذی و کلروفیل بود و نتایج آن‌ها که عمدتاً توسط پژوهشگران غربی و در آزمایشگاه‌های کویت تولید شده بود در قالب گزارش‌های فنی ROPME منتشر شده است.

۹ سفر دریایی کشتی کاوشگر خلیج فارس از ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی کشور ادامه داد: چندین سال بعد، پایش اقیانوس شناسی خلیج فارس و خلیج عمان از طریق گشت‌های دریایی تحقیقاتی PGGOOS در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ میلادی توسط پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و با یک شناور لجستیکی متعلق به نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (شناور نایبند) انجام شد. در این مجموعه گشت‌ها، جمع آوری داده‌ها در بخش ایرانی خلیج فارس، تنگه هرمز و خلیج عمان در چند مرحله انجام شد و پس از بهره برداری از کشتی تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس توسط پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ایران در اوایل سال ۲۰۱۸، ۹ سفر دریایی از ابتدای سال ۲۰۱۸ تا اوایل سال ۲۰۲۲ در خلیج فارس و دریای عمان انجام شد، این سفرها که برخی محدود به مناطق کوچک‌تر است در حالی که برخی دیگر کل منطقه انحصاری اقتصادی ایران (EEZ) را پوشش می‌دادند و شامل مطالعاتی در زمینه اقیانوس شناسی، فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و زمین شناسی و همچنین آلودگی دریایی بود.

نمونه برداری و سنجش بیش از ۶ هزار کیلومتر توسط شناور کاوشگر خلیج فارس

وی ضمن بیان این مطلب که سفرهای دریایی تحقیقاتی انجام شده با کشتی تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس در تابستان ۲۰۲۱ (گشت PGE۲۱۰۲، سپتامبر ۲۰۲۱) و زمستان ۲۰۲۲ (گشت PGE۲۲۰۱، ژانویه تا فوریه ۲۰۲۲) شامل حمایت مالی از صندوق ملی محیط زیست ایران و همکاری با معاونت محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان محیط زیست بود، خاطرنشان کرد: این سفرها از نظر تنوع اندازه گیری ها و تعداد ایستگاه‌های بررسی شده، جامع‌ترین سفرهای دریایی تحقیقاتی بودند که با کشتی تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس انجام شد. از دهانه اروندرود در خلیج فارس تا چابهار در خلیج عمان در فصول گرم و سرد در مجموع ۶۷ ایستگاه در طول سفر دریایی تابستانی و ۷۶ ایستگاه در سفر زمستانی برای جمع آوری داده‌ها و نمونه برداری مورد بررسی قرار گرفتند. در طی نمونه برداری و سنجش با شناور کاوشگر خلیج فارس، مسیری بیش از ۶ هزار کیلومتر در طی دو گشت بین ایستگاههای مختلف پیموده شد.

مهدی نیا در ادامه تصریح کرد: پژوهشگران پژوهشگاه به همراه ناظران سازمان حفاظت محیط زیست و همکاران دانشگاهی علوم، فنون دریایی خرمشهر و شهید بهشتی مجموعاً حدود ۶۰۰ نفر روز طی دو گشت سال ۱۴۰۰ به صورت شبانه روزی بر روی شناور کاوشگر خلیج فارس به کار نمونه برداری و سنجش مشغول بوده اند. حدود ۱۸۸۰ نمونه رسوب از بستر دریا، بیش از ۵۶۰۰ نمونه آب دریا، ۲۸۱ نمونه جمع آوری شده با تورهای پلانکتونی و ۹۲۵ سنجش در محل بر روی شناور (مانند پروفیلهای CTD )حاصل این دو سفر دریایی بوده است. ۴۲ نفر شامل اعضای هیأت علمی تکنسین‌های عملیات میدانی، کارشناسان آزمایشگاه و متخصصان مرکز ملی داده در مدت دو سال فعالیت مستمر، یافته‌های این سفرهای دریایی را به داده‌ها، گزارش‌ها و تحلیل‌های اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان تبدیل کردند.

به گفته معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی کشور یافته‌های این سفرهای دریایی در کنار پایش های ساحلی همزمان، در ۳۰۰۰ صفحه گزارش علمی (۲۷ جلد) تهیه و ارائه شده است و اطلس حاضر با هدف جمع آوری ویژگی‌های اقیانوس شناسی و ویژگی‌های اکولوژیکی خلیج فارس و خلیج عمان، با توجه به داده‌های سفرهای دریایی تحقیقاتی سال ۱۴۰۰، یک منبع بصری و اطلاعاتی جامع برای محققان دانشجویان و همه علاقه مندان به درک پویایی پیچیده این مناطق دریایی مهم ارائه می‌کند.

تولید داده‌های جدید اقیانوس شناسی از منطقه دریایی جنوبی کشور / هزینه ۸ میلیاردی برای تهیه اطلس

وی با اشاره به اینکه این طرح در بخش فراساحل منجر به تولید حجم زیادی از داده‌های جدید اقیانوس شناسی و زیست محیطی از منطقه دریایی جنوبی کشور (دور از ساحل) شده است، بیان کرد: اطلس حاضر یکی از محصولات منتج از انجام آن است و حدود ۸ میلیارد تومان هزینه تهیه این اطلس بوده که ۷۰ درصد آن توسط پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و ۳۰ درصد توسط صندوق ملی محیط زیست تأمین شده است.

مهدی ضمن بیان این مطلب که بعد از سال ۲۰۰۶ که آخرین گشت تحقیقاتی دریایی توسط سازمان منطقه‌ای ROPME در خلیج فارس و دریای عمان انجام شده بود تا به حال گشت تحقیقاتی با این جامعیت و وسعت در منطقه صورت نپذیرفته است، گفت: این اطلس را می‌توان اولین و بزرگترین اطلس اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان نامید که داده‌های آن به طور کامل توسط پژوهشگران علوم اقیانوس شناسی در داخل کشور و با استفاده از اولین شناور تحقیقاتی ساخت متخصصان ایرانی تولید شده است.

وی در پایان بر این موضوع تاکید کرد که برد تبلیغاتی ملی و فراملی این اطلس می‌تواند کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای عمان را بر توانمندی ایران در اجرای مستقل تمام مراحل گشت‌های اقیانوس شناسی و پایش خلیج فارس آگاه ساخته و منجر به فعال شدن همکاری منطقه‌ای سازمان ROPME، این بار با نقش محوری ایران شود و در نهایت گامی مؤثر در حفاظت از محیط زیست دریایی خلیج فارس و دریای عمان خواهد بود.

به گزارش مهر، در بیست و چهارمین نمایشگاه پژوهش، فناوری و فن بازار از بزرگترین اطلس اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان با حضور وزیر علوم و معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور رونمایی شد.