دو هزار بنای دولتی، آماده واگذاری/غیبت دولت در احیای بافت‌ها

به گزارش خبرنگار مهر، شهاب طلایی مدیر عامل صندوق توسعه و احیا و عبدالرضا مهاجری‌نژاد، عضو هیhت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، در مناظره زنده تلویزیونی برنامه «بالاتر» که از شبکه خبر پخش شد، موضوع واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی را نقد و بررسی قرار دادند.

در این مناظره، عبدالرضا مهاجری‌نژاد با نقد عملکرد صندوق توسعه و احیا در هجده سال گذشته، گفت: این صندوق از بدو تأسیس در سال ۱۳۸۴ تا امروز تنها ۱۲۰ بنا را به کمک بخش خصوصی احیا کرده و به طور متوسط هر سال فقط ۷ بنا احیا شده است. این نشان دهنده آن است که ایرادات زیادی در نحوه واگذاری وجود داشته است.

وی افزود: مخالفت اصلی ما با نحوه واگذاری این بناهاست، چراکه مکانیسم روشنی در مورد نحوه واگذاری‌ها وجود نداشته و مطالعات کاملی درباره آن صورت نگرفته و شیوه‌های مرمتی درستی نیز در آن اجرا نشده است و همچنین نوع کاربری و خدمات تعریف شده، با ماهیت بنا سازگار نیست.

وی ضمن تاکید بر ماهیت اقتصادی نهادهایی که به عنوان صندوق تأسیس می‌شوند ادامه داد: در قانون مصوب شده توسط دولت و مجلس در برنامه چهارم، ماهیت حقوقی صندوق مشخص نشده و در برنامه هفتم توسعه نیز این ماهیت، تکمیل نشده است.

مهاجری‌نژاد با اشاره به ماهیت غیرانتفاعی صندوق که در قانون به آن اشاره شده است، تصریح کرد: اگر صندوق، دولتی است چرا به ماهیت غیرانتفاعی به آن منتسب شده است و اگر غیر انتفاعی است چرا ساختار و تشکیلات و هزینه‌های آن، وابسته به دولت است.

وی به حوزه‌های سه گانه میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی اشاره کرد و ادامه داد: صندوق و وزارتخانه تا الان در این زمینه‌ها به وظایف خود به خوبی عمل نکرده‌اند.

در ادامه مناظره، شهاب طلایی، مدیر عامل صندوق توسعه و احیا در پاسخ به نقدهای مطرح شده، گفت: بنایی که متعلق به دولت است، الی‌الابد به دولت تعلق دارد، در بحث واگذاری، هرگز موضوع فروش بناها، مطرح نیست.

وی ادامه داد: موضوع اصلی ما جذب مشارکت مردم در زمینه حفظ میراث فرهنگی و تاریخیِ متعلق به خودشان است. واگذاری بناهای تاریخی تعبیر درستی نیست و ما معتقدیم آنچه که صندوق انجام می‌دهد، جذب مشارکت‌پذیری مردم در حفظ بناهای تاریخی است.

حفظ بناهای تاریخی، فقط ثبت آثار نیست

طلایی تصریح کرد: حفظ بناهای تاریخی، فقط ثبت این آثار نیست، حفاظت از این بناها دارای یک چرخه چند مرحله‌ای شامل شناسایی، ثبت، مرمت و احیاست. زمانی که یک بنا با حضور مردم احیا شود، پایداری آن افزایش یافته و به نحو احسن، حفاظت می‌شود.

مدیر عامل صندوق توسعه و احیا افزود: در گذشته نگاه تک‌بعدی به موضوع ثبت و حفاظت از بناها وجود داشته و منافع مردم و جامعه محلی، لحاظ نشده است. سابقا در حفظ بناها، فقط موضوع ثبت، دنبال شده است و حضور و مشارکت مردم در احیا بناهایی که جنبه هویتی هم برای آنها دارد، محقق نشده است.

این مقام مسئول وزارت میراث فرهنگی ادامه داد: تأسیس صندوق، تصمیم یکباره و آنی نبوده است بلکه حاصل تجربه سیاستگذاری کشور در امر احیای بناهای تاریخی است، طرح‌های مختلفی قبل و بعد از انقلاب اسلامی برای حفاظت از میراث فرهنگی و بناهای تاریخی اجرا شده و خروجی همه این طرح‌ها، تأسیس صندوق توسعه و احیا بوده است.

وی به بند ز ماده ۱۱۴ قانون برنامه چهارم توسعه اشاره کرد و گفت: براساس تجربه طرح‌های حفاظت، این قانون تصویب کرد که صندوقی تأسیس شود که متولی امر حفاظت و احیای بناهای تاریخی کشور شود.

فرصت‌سوزی در ادوار گذشته صندوق

طلایی ادامه داد: اینکه صندوق نتوانسته به بخشی از مأموریت‌های خود عمل کند، ناشی از فرصت‌سوزی‌هایی است که در ادوار گذشته اتفاق افتاده است. صندوقی که مولود دغدغه‌های دل‌سوزان و کارشناسان میراث فرهنگی بوده، در سنوات قبل، مورد پذیرش بخش‌های مختلف وزارتخانه، قرار نگرفته است و همین مسئله باعث شده فرصت‌های زیادی از دست برود.

وی افزود: در موضوع مشارکت مردم در احیای بناهای تاریخی باید گفت صندوق برای پر کردن یک خلأ کشور در حوزه حفاظت و احیای میراث فرهنگی کشور، تأسیس شده است و دارای یک شخصیت حقوقی مستقل، ذیل وزارت میراث فرهنگی است.

مدیر عامل صندوق توسعه و احیا خاطر نشان کرد: طبق استفساریه‌ای که از دیوان محاسبات کشور گرفته شده، صندوق توسعه و احیا دارای ماهیت دولتی است و به همین دلیل است که مانند سایر دستگاه‌های دولتی دارای ذی‌حساب و سازوکار مالی دولتی است. بند دو اساس نامه صندوق نیز تصریح می‌کند که صندوق، مؤسسه‌ای وابسته به وزارت‌خانه میراث فرهنگی است.

وی ادامه داد: علاوه بر بند ز ماده ۱۱۴ برنامه چهارم توسعه، قانونگذار در ماده ۸ قانون حمایت از استادکاران و فعالان صنایع دستی نیز صندوق را به عنوان نهاد دولتی معرفی می‌کند.

موضوع صندوق فقط بناهای دولتی نیست

طلایی در ادامه تصریح کرد: موضوع صندوق فقط بناهای دولتی نیست، ماده ۶ اساسنامه صندوق، بناهای تاریخی قابل احیا را شامل همه بناهای تاریخی اعم از خصوصی و دولتی کشور می‌داند.

وی اضافه کرد: وقتی این مأموریت توسط قوه مجریه به صندوق اعلام شده است، این عنوان نشان‌دهنده فهم قانونگذار از مسئله حفاظت بناهای تاریخی است که آن را منحصر به بناهای دولتی ندانسته و زمینه حضور صندوق در احیای همه بناها را فراهم کرده است.

سیاست تملک و مرمت با منابع دولتی، در عمل شکست خورد

طلایی در پاسخ به انتقادات مهاجری‌نژاد گفت: در یک دوره، بر اساس فهم قانونگذار و مجری قانون، از منابع عمومی کشور هزینه شده و بناهای تاریخی از مردم خریداری و تملک شد تا توسط دولت مرمت شود. اما تجربیات سال‌های بعد نشان داد که این سیاست شکست خورده است و به دلیل همین شکست، صندوق توسعه و احیا تأسیس شد تا با کمک بخش خصوصی و مردمی، بناها احیا شوند.

وی افزود: اگر مردم در خود بناها، ساکن بودند، این بناها به نحو احسن‌تری حفظ و مرمت می‌شد. در گذشته در بخش دولتی طرح‌های مرمتی شبیه طرح پردیسان، تصویب و اجرا شد ولی کفاف همه بناهای تاریخی کشور را نداد و چاره‌جویی برای حل این مشکل، منجر به تأسیس صندوق شد.

دو هزار بنای دولتی، آماده واگذاری است

مهاجری‌نژاد در ادامه مناظره، در پاسخ به طلایی گفت: امروز ۲ هزار بنای دولتی آماده واگذاری است، این بناها متعلق مردم است. وزارت میراث فرهنگی باید وظایف حاکمیتی خود عمل کند و جلوی تخریب بناهای خصوصی ارزشمندی مانند بازار تهران را بگیرد، نه اینکه سراغ راحت‌ترین کار برود که احیای بناهای متعلق به کل آحاد جامعه است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی افزود: دولت باید هم از نظر طرح مرمت و هم در اعطای تسهیلات به کمک مالکان بناهای خصوصی بیاید، چرا میراث فرهنگی بر احیای تک بناها اصرار دارد و به دنبال احیای بافت‌ها نمی‌رود.

طلایی در پاسخ گفت: در موضوع بناهای تاریخی کشور نمی‌توانیم یک نسخه واحد ارائه کنیم. از طرف دیگر ما نمی‌توانیم به سیاست شکست خورده گذشته بازگردیم که احیا را صرفاً به کمک منابع دولتی، دنبال می‌کرد.

مدیر عامل صندوق توسعه و احیا ادامه داد: احیای تک بناها در بافت‌های تاریخی، محرک احیای کل بافت شده است. ما امروز تک بناهای دولتی در تبریز، اصفهان، یزد و اردکان داریم که با جذب مشارکت و سرمایه‌گذاری مردمی احیا شده و باعث ایجاد موج احیا در کل بافت تاریخی شده است.

غیبت دولت در احیای بافت‌های تاریخی

مهاجری‌نژاد در ادامه تاکید کرد: دولت با منابعی که در اختیار دارد، وارد احیای بافت نمی‌شود ولی به موضوع احیای بناها از طریق واگذاری ورود می‌کند که دارای موانع قانونی است و دلیل این امر هم، کمبود منابع مالی است.

طلایی در پاسخ گفت: متولی بافت تاریخی شهرها، فقط میراث فرهنگی نیست، بلکه نهادهای دیگری مانند شهرداری‌ها، وزارت راه و مسکن و شهرسازی، اوقاف و نهادهای متعدد دیگری نیز در این بافت‌ها متولی هستند. اینکه در احیای این بافت‌ها فقط وزارت میراث فرهنگی را متولی بدانیم نه علمی است و نه عملی و اجرایی.

مدیر عامل صندوق تصریح کرد: موضوع اصلی ما جریان یافتن زندگی و حیات در بناهای تاریخی است و بحث فروش یا واگذاری صرفاً برای اجاره و منافع اقتصادی هرگز مورد نظر ما نبوده و نیست. موضوع ما اصلاً دریافت کاستی‌های بودجه از محل واگذاری بناها نیست و فقط به مرمت و احیای آن قبل از آنکه به تلی از خاک تبدیل شوند می‌اندیشیم.

وی با اشاره به انتقادات مهاجری‌نژاد، تصریح کرد: مگر می‌شود در کشور بنایی توسط صندوق، احیا شود ولی فاقد طرح مرمتی مصوب نباشد، تا زمانی که طرح مرمت یک بنا به تأیید شورای فنی صندوق نرسد، اجازه عملیات مرمت صادر نمی‌شود.

وی افزود: در مورد بناهای شاخص و فاخر، وزارت میراث فرهنگی، کمیته نفایس ملی را تأسیس کرده است. در این کمیته، بزرگان حوزه میراث فرهنگی عضو هستند، اگر این کمیته تشخیص دهد که یک بنا باید توسط دولت، مرمت و اداره شود، مدیریت آن صد در صد به بخش دولتی سپرده می‌شود.

مهاجری‌نژاد در ادامه به موضوع متولی بودن وزارت میراث فرهنگی در احیای بافت‌ها اشاره کرد و گفت: بسیاری از مساجد تاریخی نیازمند مرمت است و وزارت میراث فرهنگی برای آن کاری انجام نداده است.

همراهی و هماهنگی کامل اوقاف و میراث در احیای بناها

طلایی در پاسخ گفت: یکی از بهترین دوره‌های هماهنگی بین وزارت میراث فرهنگی و سازمان اوقاف در همین دوره فعلی انجام شده است، چرا که وزیر با سازمان اوقاف به عنوان یکی از دستگاه‌هایی که بیشترین تعداد بناهای تاریخی را در اختیار دارد، تفاهم‌نامه جامعی امضا کرده و روند همکاری ما با اوقاف در زمینه احیای بناهای تاریخی، روندی روبه رشد بوده و در تمام طول دوران گذشته تا امروز، بی‌سابقه بوده است.

طلایی در ادامه به جذب مشارکت مردم و بخش خصوصی برای مرمت و احیای ۴۰ بنا در سال جاری توسط صندوق اشاره کرد و گفت: احیای ۴۰ بنا به معنای احیای بافت تاریخی، جذب اعتبار بخش خصوصی، اشتغالزایی برای مردم محلی، سرمایه‌گذاری مردم در بناهای تاریخی است.

عبدالرضا مهاجری‌نژاد در جمع‌بندی نهایی این مناظره گفت: جدای از بحث فنی و کاربری، باید فرق اموال سرمایه‌ای و اموال مصرفی را بدانیم. ما در سال‌های همه مراکز گردشگری در استان‌ها را فروخته‌ایم که نتایج خوبی نداشته است.

وی تاکید کرد: در امر احیا باید مؤلفه‌های مربوط به حوزه اقتصاد گردشگری و محیط زیست، رعایت شود. من با نحوه واگذاری به این صورت مخالفت هستم اما در مورد اصل کاری که صندوق انجام می‌دهد مخالفتی ندارم.