از قشم تا گیلان همراه با آیین‌های عزاداری محرم/ رسم عاشقی همینه!

الله‌کرم رضایی‌زاده مستندساز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره مستند «اینجا خورشید می‌درخشد» بیان کرد: حدوداً سال ۱۳۹۰ من خبری در رابطه با ثبت ملی مراسم «عَلم شمشیری» در جزیره قشم خواندم و بسیار برایم جذاب بود. چند روز بعد مشتاق شدم که درباره این مراسم تحقیق کنم. با اداره کل صنایع دستی و گردشگری هرمزگان تماس گرفتم و شخصی به نام آقای نوروزی به من گفت که این مراسم ید طولایی دارد و اگر مشتاق هستید که کاری در این زمینه انجام دهید، باید حضوری به جزیره قشم بیایید. در این راستا من چند روزی در قشم ماندم.

وی درباره مراسم «علم شمشیری» توضیح داد: این مراسم قدمتی ۹۰۰ ساله دارد و هر ساله در روزهای ۱۹ ماه مبارک رمضان و هفتم ماه محرم در جزیره قشم برگزار می‌شود. در این مراسم عده‌ای علمی به نام «علم شمشیری» را روی دوششان می‌گذارند و ۱۲ کیلومتر تا روستایی به نام حمیری حمل می‌کنند. مردم هم با پای پیاده از مسیری سخت و طولانی با این افراد همراه می‌شوند و تا قبل از غروب آفتاب دوباره به قشم برمی‌گردند. مردم نیز سینه‌زنان و زنجیرزنان به استقبال علم می‌آیند. یک عده که حاجت دارند در این مراسم نذری می‌دهند یا گوسفند و بز قربانی می‌کنند. در این جزیره اهل سنت نیز زندگی می‌کنند. من روزی پیرمردی را دیدم که اهل سنت بود و روی ویلچر به این مراسم آماده بود.

این مستندساز عنوان کرد: من تصاویر مراسم «علم شمشیری» در روز عاشورا و هفتم ماه محرم را ثبت و طرح آن را ارائه کردم. حدود سال ۹۲ مستند «اینجا خورشید می‌درخشد» ساخته شد که مصاحبه‌محور است و چندین جا اکران شد. این مستند در چندین جشنواره نیز جایزه دریافت کرد.

رضایی‌زاده درباره مستند «رسم عاشقی همینه» که به یکی دیگر از آئین‌های عزاداری در ماه محرم می‌پردازد، گفت: من در بندر انزلی زندگی می‌کنم. سومین روز شهادت امام حسین (ع) بعد از عاشورا در مسجدی به نام آقاسید محمد نجفی افرادی می‌آمدند و کرنانوازی می‌کردند و فضای بسیار حزن‌انگیز و معنوی به وجود می‌آمد. من همواره در این زمینه‌ها مشتاق هستم در نتیجه سراغ یکی از کرنانوازان رفتم. پس از آن به روستای خمام رفتم تا بیشتر با مراسم کرنانوازی آشنا شوم. در این رابطه تحقیق کردم و متوجه شدم که این مراسم در شرق گیلان هم برگزار می‌شود و از آستان اشرفیه تا لنگرود هم می‌رود و در آنجا نسل به نسل کرنانوازی می‌کنند.

وی اضافه کرد: حدود ۱۰ - ۱۲ نفر کنار هم کرنا می‌نوازند. یک سَرکرناچی (رهبر) هم وجود دارد که مانند رهبر ارکستر این افراد را هدایت می‌کند. این نوازندگان گاهی آنقدر می‌نوازند که حتی از لب‌هایشان خون می‌چکد و می‌گفتند که این خون‌ها فدای امام حسین (ع).

این مستندساز درباره روند پژوهش مستند «رسم عاشقی همینه» بیان کرد: هر زمان که از این افراد می‌پرسیدم شما چه چیزی می‌نوازید؟ می‌گفتند نمی‌دانیم و صرفاً به عشق امام حسین (ع) می‌نوازیم. اما من معتقد بودم که این آواها حتماً فلسفه و ریشه‌ای دارند. با محمدرضا درویشی پژوهشگر صحبت کردم و ایشان گفتند که همه اینها ذکر ذاکری است. در ابتدای فیلم نیز استاد درویشی طریقه ساخت کرنا را همراه با تصاویر توضیح می‌دهد. من با چند تن از پژوهشگران موسیقی از جمله ناصر وحدتی و هوشنگ عباسی نیز صحبت کردم. همه گفتند که این نواها نوعی ذکر است و این سوت‌هایی که می‌زنند، معنایی دارند.

وی افزود: کرنا نزدیک به هزار و ۵۰۰ سال قدمت دارد و حتی در شاهنامه فردوسی نیز از کرنای گیلان مثال آمده است. در سریال «مختارنامه» هم چنین سازی وجود دارد که برای آغاز جنگ استفاده می‌شود.

این مستندساز تصریح کرد: این مستند سال ۱۳۹۴ در جشنواره ربیع‌الشهاده کربلا جایز بهترین کارگردانی را دریافت کرد و برای من سنگ تبرک مزار امام حسین (ع) را به همراه جایزه نقدی ارسال کردند که بسیار ارزشمند است. همچنین از جشنواره محتشم کاشانی جایزه بهترین فیلم را دریافت کرد.

وی با اشاره به اهمیت چنین مستندهایی پیشنهاد کرد: این ۲ فیلم متعلق به مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی هستند و حیف است که در ایام ماه محرم این مستندها را اکران نمی‌کنند یا تلویزیون آنها را پخش نمی‌کند تا جوانان ما با آئین‌های گوناگون عزاداری که در کشور وجود دارد، آشنا شوند.