جدول مقایسه جایگاه جهانی دانشگاههای ایرانی در ۳ پایگاه رتبه بندی

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، دکتر سید احمد فاضل زاده رئیس مؤسسه ISC گفت: مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام با بیش از ۱۵ سال سابقه در حوزه های مرتبط با علمسنجی و رتبه بندی به عنوان مرجع ملی و بین المللی در این حوزه شناخته می شود و بر این اساس رتبه بندی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی کشور را هر ساله انجام می دهد.

فاضل زاده اظهار داشت: با توجه به ماده ۹۳- در اجرای بند (۲۰) سیاست‌های کلی برنامه هفتم، تعداد دانشگاه های ایران با رتبه زیر ۵۰۰ در یکی از نظام های رتبه بندی بین المللی، باید به ۲۰ دانشگاه برسد.

در جدول یک، وضعیت رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشور با رتبه زیر ۵۰۰ در سطح جهانی نشان داده شده است.

جدول یک. دانشگاه های ایران دارای رتبه زیر ۵۰۰

مهمترین اهداف رتبه‌بندی بین المللی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی

رئیس مؤسسه ISC به معرفی مهمترین اهداف رتبه‌بندی بین المللی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی پرداخت و گفت: تدوین سیاست های پژوهشی و فناوری در راستای رقابت بین الملل، تدوین نقشه راه به سمت جهانی شدن دانشگاه ها در تراز جهانی، مقایسه عملکرد دانشگاه ها با برترین دانشگاه های جهان، جذب اعضای هیات علمی بین المللی، بازاریابی جهت جذب دانشجویان بین المللی و همچنین کمک به دیپلماسی علمی و فناوری از مهمترین این اهداف است.

رتبه بندی کیو اس

وی ادامه داد: در رتبه بندی کیو اس ۲۰۲۵، تعداد ۹ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران حضور دارند. دانشگاه‌های صنعتی شریف با رتبه ۳۴۲، تهران با رتبه ۳۶۸، صنعتی امیرکبیر با رتبه ۴۰۳ و علم و صنعت ایران با رتبه ۴۳۶ و صنعتی اصفهان با رتبه ۴۸۹ به ترتیب رتبه اول تا پنجم ایران را کسب کردهاند. همچنین دانشگاه های تبریز با رتبه ۵۵۲، شیراز با رتبه ۷۰۰-۶۹۱، شهید بهشتی با رتبه ۹۰۰-۸۵۱ و فردوسی مشهد با رتبه ۱۰۰۰-۹۵۱ دیگر دانشگاه های حاضر در این رتبه بندی هستند.

شاخص های مورد استفاده در رتبه بندی جهانی کیو اس ۲۰۲۵ در جدول ۲ نشان داده شده است.

جدول ۲. شاخص‌های رتبه‌بندی جهانی کیو اس ۲۰۲۵

با اینکه به لحاظ تعداد حضور، دانشگاه‌های کمتری از ایران در رتبه بندی کیو اس جضور دارند و به نسبت جامعه مورد بررسی رشد قبل ملاحظه ای نداریم ولی به صورت کلی کمینه رتبه بهتری را شاهد هستیم. جدول ۳ این روند را نشان می دهد.

جدول ۳. جایگاه ایران در سامانه رتبه بندی بین المللی کیواس

رتبه بندی تایمز

فاضل زاده ادامه داد: در رتبه بندی ۲۰۲۴ تایمز، ۷۳ دانشگاه (بعلاوه ۲ دانشگاه مؤسسه آموزش عالی دانش پژوهان و دانشگاه صنعت نفت که به عنوان Reporter آورده شده است) از جمهوری اسلامی ایران در رتبه بندی تایمز حضور دارند. در جدول ۴ معیارها و شاخص های رتبه بندی تایمز نشان داده شده است.

جدول۴. معیارها و شاخص های مورد استفاده در هر معیار

در این رتبه بندی دانشگاه صنعتی شریف با قرار گرفتن در بازه رتبه ای ۳۵۰-۳۰۱ به عنوان رتبه اول جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۴ معرفی شده است.

وی افزود: در پایگاه رتبه بندی تایمز در سالهای ۲۰۱۲ الی ۲۰۱۴، از جمهوری اسلامی ایران تنها یک دانشگاه حضور داشت که در سال ۲۰۲۴ به ۷۳ دانشگاه رسیده است. (بعلاوه ۲ دانشگاه مؤسسه آموزش عالی دانش پژوهان و دانشگاه صنعت نفت نیز به عنوان Reporter آورده شده است). در این رتبه بندی دانشگاه های صنعتی شریف با قرار گرفتن در بازه رتبه ای ۳۵۰-۳۰۱ به عنوان رتبه اول جمهوری اسلامی ایران معرفی شده اند. همچنین، دانشگاه صنعتی امیرکبیر رتبه دوم، دانشگاه علم و صنعت ایران و تهران نیز مشترکا رتبه سوم را کسب کردند. تمام این چهار دانشگاه نسبت به سال گذشته، ارتقا رتبه داشتهاند.

بدین ترتیب بهترین رتبه ایران که در سال گذشته ۴۰۰-۳۵۱ بوده است با ارتقا یک بازه ای به رتبه ۳۵۰-۳۰۱ ارتقا یافته است. جدول ۵ این روند حضور و کمینه رتبه جهموری اسلامی ایران را نشان می دهد.

رتبه بندی شانگهای ۲۰۲۳

رئیس مؤسسه ISC در ادامه گفت: رتبه‌بندی شانگهای یکی از معتبرترین رتبه‌بندی‌های جهانی است که نتایج آن توسط دانشگاه شانگهای ژیائوتنگ منتشر می‌شود. این رتبه بندی برای اولین بار در سال ۲۰۰۳، در سطح بین‌المللی منتشر شد و از آن سال به بعد به‌طور سالانه به روز می‌شود.

وی افزود: در رتبه بندی منتشر شده در سال ۲۰۲۳ شانگهای، ۱۰۰۰ دانشگاه برتر جهان رتبه بندی شده اند که در این بین تعداد ۱۰ دانشگاه نیز از ایران حضور یافته اند. لازم به ذکر است حضور دانشگاه های ایران در این نظام رتبه بندی اولین بار با یک دانشگاه (دانشگاه تهران) در سال ۲۰۱۴ بوده است.

وی ادامه داد: در رتبه بندی سال ۲۰۲۳ دانشگاه تهران توانست با کسب رتبه در بازه ۵۰۰-۴۰۱ در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گیرد و رتبه اول دانشگاه های ایران را از آن خود کند.

دانشگاه علوم پزشکی تهران در بازه رتبهای ۶۰۰-۵۰۱ و دانشگاه صنعتی امیرکبیر در بازه رتبهای ۷۰۰-۶۰۱ به ترتیب رتبه دوم و سوم ایران را کسب کردهاند.

در رتبه بندی سال ۲۰۲۳ دانشگاه تهران توانست با کسب رتبه در بازه ۵۰۰-۴۰۱ در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گیرد و رتبه اول دانشگاه های ایران را از آن خود کند.

رتبه سایر دانشگاه ها در جدول زیر قابل مشاهده است.

جدول ۷. جایگاه دانشگاه های ایران در نظام رتبه بندی شانگهای ۲۰۲۳

فاضل زاده خاطرنشان کرد: به صورت کلی می توان گفت که در رتبه بندی جاری شانگهای متاسفانه شاهد افزایش حضور و ارتقای رتبه دانشگاه های کشور نبوده ایم. تعداد دانشگاه های کشور از ۱۱ دانشگاه در سال گذشته به ۱۰ دانشگاه رسیده است و دانشگاه تهران به عنوان دانشگاه اول ایران از بازه رتبه‌ای ۴۰۰-۳۰۱ به بازه رتبه‌ای ۵۰۰-۴۰۱ و دانشگاه علوم پزشکی تهران از بازه رتبه‌ای ۵۰۰-۴۰۱ به بازه رتبه ای ۶۰۰-۵۰۱ تنزل پیدا کرده است.

جدول ۸. بهترین رتبه کسب شده ایران در رتبه بندی های جهانی شانگهای

رتبه بندی ISC

رئیس مؤسسه ISC گفت: رتبهبندی جهانی ISC (ISC world University rankings) یکی از نظام های رتبه بندی جهانی است که برای اولین بار در سال ۲۰۱۸ توسط ISC و براساس تجربه ۱۰ ساله در رتبه بندی دانشگاه ها و به منظور مقایسه حرکت علمی و عملکرد دانشگاه های کشور در جهان اسلام و دنیا صورت گرفته است.

وی افزود: یکی از مهمترین دستاوردهای رتبه بندی جهانی، ایجاد یک پایگاه داده از جزئیات کامل اطلاعات علمی و پژوهشی کشورها و دانشگاه های تراز اول دنیا است که در نتیجه آن امکان برنامه ریزی و تهیه نقشه راه، به منظور دستیابی به اهداف و چشم انداز کشور و نیز دانشگاه های کشور در سطح بین المللی وجود خواهد داشت.

"رتبه بندی جهانی ISC" به منظور رتبه بندی دانشگاههای جهان در معیارهای خود، مهمترین مأموریت دانشگاهها که عبارتند از: پژوهش، آموزش، نوآوری و فعالیت‌های بین‌المللی را در نظر میگیرد و بر این اساس دانشگاه ها را مورد سنجش و ارزیابی قرار میدهد. نکته مهم در معیارهای این رتبه بندی این است که بعد کیفی و کمی پژوهش هم زمان با هم مورد بررسی قرار می‌گیرند.

جدول ۹: معیارها و شاخص ها رتبه بندی رتبه بندی جهانی ISC

فاضل زاده ادامه داد: با گردآوری دادهها در مؤسسه ISC بدون خوداظهاری دانشگاه ها از سراسر جهان، پایگاه داده موثق و معتبری شکل گرفته که می توان از آن در جهت سیاست گذاریهای پژوهشی و بررسی موقعیت دانشگاه های ایران در سطح جهان استفاده نمود. "رتبه بندی جهانی ISC" میتواند نقش مهمی در سوق دادن دانشگاههای ایران به سمت دانشگاههای تراز جهانی داشته باشد.

در رتبه بندی جهانی ISC ۲۰۲۳، تعداد ۲۵۵۵ دانشگاه برتر از ۱۱۴ کشور و ۶ قاره دنیا وجود دارند.

از جمهوری اسلامی ایران ۶۹ دانشگاه در رتبه‌بندی جهانی ۲۰۲۳ ISC حضور دارند.

جدول ۱۰: رتبه دانشگاه‌های ایران در نظام رتبه بندی جهانی ISC ۲۰۲۳

راهکارهای ارتقا رتبه دانشگاه ها در رتبه بندی های جهانی

فاضل زاده در ادامه به بیان راهکارهای ارتقا رتبه دانشگاه ها در رتبه بندی های جهانی پرداخت و گفت: امروزه رتبه بندی های دانشگاهی در سطح جهان به مقبولیت قابل توجهی رسیده اند و ذینفعان از اقشار مختلف از اعضای هیات رئیسه دانشگاه ها تا اعضای هیات علمی و دانشجویان و در سطوح بالاتر سیاستگذاران علم و فناوری از این رتبه بندی ها در اهداف متفاوتی بهره می برند.

وی ادامه داد: این رتبه بندی ها در سطح رتبه بندی ملی می تواند نشان دهنده قابلیت، نقاط ضعف و قوت دانشگاه ها در ابعاد مختلف و نیز میزان هم راستایی آنها با سیاست هایی باشد که کشور ها برای دانشگاه ها در نظر گرفتهاند. اما حضور دانشگاه ها در رتبه بندی ها در سطح بین المللی می تواند علاوه بر نشان دادن موقعیت دانشگاه ها در مقایسه با یکدیگر، در برقراری دیپلماسی علمی از جمله جذب اعضای هیات علمی بین المللی و جذب دانشجویان بین المللی و تدوین سیاست های پژوهشی در راستای رقابت بین الملل نیز به کار گرفته شود و مسیر حرکت به سمت جهانی شدن و تبدیل دانشگاه ها به دانشگاه های تراز جهانی را هموار کند.

رئیس مؤسسه ISC گفت: با توجه به این اهمیت می توان با بررسی روش شناسی نظام های رتبه بندی های معتبر و در نظر گرفتن شاخصها و معیارهایی که هر کدام به منظور ارزیابی دانشگاه ها در نظر می گیرند، به منظور حضور و ارتقا رتبه دانشگاه ها در این نظام ها برنامه ریزی های لازم را انجام داد.

فاضل زاده اظهار داشت: در سالهای اخیر، وزارت عتف علاوه بر جایگاه جهانی، بر اساس اسناد بالادستی و برنامه راهبردی نظام، بخشی از توجه خود را معطوف به سیاستگذاری و سرمایه‌گذاری برای اولویتهای پژوهشی و فناوری نیاز محور کرده و کوشیده است تا پژوهشگران را به آفرینش علم بومی برای حل چالشها و نیازهای کشور هدایت کند. بالطبع، این بخش از تلاش های پژوهشگران، لزوما در آمار جهانی تولید علم و نظام های رتبه بندی بازتاب نمییابد. لذا باید تلاش نمود که هم تولید علم بومی و هم جهانی هم راستا با یکدیگر رشد داشته باشند.

وی ادامه داد: حضور پژوهشگران پراستناد در دانشگاه ها به عنوان یک شاخص در برخی رتبه بندی های جهانی مانند شانگهای و ISC در نظر گرفته می شود، لذا تلاش در تدوین مقالات اثرگذار و همکاری های بین المللی می تواند در کسب این عنوان کمک کننده باشد. سیاست جذب پژوهشگران مطرح کشورهای دیگر در سال های اخیر در برخی از کشورها از جمله عربستان سبب شده است که این کشور با استفاده از نام و آثار این پژوهشگران در بسیاری از زمینه ها از جمله پژوهشگران پراستناد، رتبه دانشگاهی در سطح بین المللی به رتبههای خوبی دست یابد. با اینکه این روش به صورت کلی پذیرفته شده نیست ولی می توان با برقراری دیپلماسی علمی در سطح پذیرفته شده و عرف جهانی از آن بهره برد.

رئیس مؤسسه ISC گفت: وزن زیادی از معیارهای رتبه بندی در رتبهبندی‌هایی مانند کیو اس به نظرسنجی و بررسی شهرت دانشگاهی مربوط می شود. برقراری دیپلماسی و حضور در محافل علمی جهانی میتواند، علاوه بر ارائه چهره فرهنگی، مذهبی و تمدن چندهزار ساله، به افزایش نفوذ و عمق استراتژیک خود از طریق ارائه توانمندیهای علمی خود بپردازد. تحقیقات علمی، برای برقراری دیپلماسی علمی میان کشورها ضروری است. دیپلماسی علمی و فناوری فرآیندی است که طی آن دولت‌ها، اهداف، مواضع و منافع خود را در عرصه بین‌المللی در حوزه‌های علمی و فناوری به نمایش میگذارند، و میتواند در حل مسائل جهانی، همرسانی دانش و تقویت همکاری ها یا کاهش تنش‌های بین‌المللی اثربخش باشد. دیپلماسی علمی مولد قدرت نرم است که میتواند تاثیری ویژه بر وجهه ملی و شهرت کشور داشته باشد.

وی ادامه داد: برقراری دیپلماسی علمی در افزایش رویت پذیری آثار علمی، کسب استناد و افزایش اثرگذاری آنها بسیار تاثیرگذار باشد. این مورد در تمامی نظام های رتبه بندی به عنوان یک شاخص قوی و تاثیرگذار است.

فاضل زاده در ادامه به موضوع انتشارات پرداخت و گفت: انتشاراتی که در مجلات چارک اول و یا مجلات معتبر ساینس و نیچر منتشر می شوند به عنوان آثار با کیفیت لحاظ می شوند که به عنوان شاخصی با اهمیت در نظام های رتبه بندی مانند شانگهای و ISC در نظر گرفته می شود این آثار در بیشتر مواقع شانس دریافت استناد بیشتری هم دارند. بر همین اساس دقت در انتخاب نشریه جهت منتشر کردن آثار پژوهشی می تواند شانس دریافت امتیاز در این شاخص را افزایش دهد.

وی افزود: همکاری با صنعت به عنوان ماموریت نسل سوم دانشگاه ها در نظام های رتبه بندی از جمله تایمز و ISC دیده شده است. لذا تحقق این امر علاوه بر اینکه سبب جریان یافتن جهت دانش دانشگاهی به سمت صنعت می شود و علم تئوری را علم کاربردی تبدیل می کند و در اقتصاد دانش بنیان نقش اساسی ایفا می کند، در ارتقای رتبه دانشگاه ها نیز می تواند موثر باشد که بدین منظور توسعه زیر ساختهای فناوری در دانشگاه ها باید مورد توجه قرار گیرد.

وی در پایان گفت: در نهایت تامین بودجه‌های پژوهشی و فناوری برای تقویت زیرساختها و افزایش پژوهانه محققین در تحقق این امر بسیار مهم است.