سامان بخشیدن به سبک زندگی معنوی افراد، نیازمند «فقه و کلام» است

به گزارش خبرنگار مهر، حجت‌الاسلام مهدی علیزاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه به معرفی فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی» پرداخت و اظهار کرد: فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی» - که پیش‌تر، عنوان «اسلام و مطالعات معنویت» را داشت- زیر نظر پژوهشکده اخلاق و معنویتِ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بوده و فعالیت خود را از سال ۱۴۰۱ آغاز کرده است. چهار شمارۀ این مجله تاکنون در قالب دوفصلنامه، به زبان فارسی و به صورت الکترونیکی و چاپی منتشر شده و پنجمین شماره نیز در حال آماده‌سازی برای انتشار می‌باشد. بعد از انتشار شمارهای اول و دوم، شورای عالی حوزه‌های علمیه رتبۀ علمی‌پژوهشی (ب) را به مجله معنویت‌پژوهی اسلامی اعطا کرد؛ از این رو اکنون تنها پذیرندۀ مقالات علمی-پژوهشی است.

اهداف فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی»

وی درباره اهداف فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی» از ورود به عرصه مجلات علمی- پژوهشی افزود: این نشریه پس از بررسی و مشورت با متخصصینِ حوزه معنویت، چهار هدف را برای خود ترسیم کرده که این اهداف شامل؛ «استخراج و تبیین نظام‌مند معنویت اسلامی از منابع اصیل دینی؛ تبیین عقلانی ارکان و مؤلفه‌های نظام معنویت اسلامی، دفاع از آموزه‌های آن و پاسخ‏گویی به شبهات مطرح در این حوزه؛ تبیین توانایی معنویت اسلامی از رهگذر پیرایش، بازنگری و بازسازی میراث، اندیشه و مواجید عرفانی و غنی‌سازی آن با تکیه بر سرمایه وحی، عقل، شهود و روش‌های تجربی و معرفی و تحلیل رویکردها و زمینه‌های جدید پژوهشی در عرصه مطالعات معنویت» می‌شود.

محورهای مرتبط با فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی»

استاد حوزه و دانشگاه درباره محورهای مرتبط با فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی» توضیح داد و گفت: مسائل مهم و محورهایی که مرتبط با موضوع مجله بوده و ما در این محورها پذیرای مقالات اساتید، پژوهشگران و دانشجویان هستیم، شامل؛ «چیستی و مبانی معنویت اسلامی؛ نظریه‌ها و مدل‌های زیست معنوی در سنت اسلامی؛ معنویت اسلامی و سبک زندگی انسان معاصر؛ مدل قرآنی-روایی معنویت گرایی؛ معنویت اسلامی و کاربست آن در حوزه‌های مختلف (مثل سلامت، درمان، مدیریت، سیاست و…)؛ معنویت پژوهی در آثار عارفان مسلمان؛ جریان شناسی معنویت گرایی اسلامی؛ نسبت‌سنجی معنویت با علوم اسلامی؛ بررسی و نقد ماهیت معنویت‌های نوظهور؛ بررسی و نقد مطالعات معنویت در غرب» است.

وی تأکید کرد: پژوهش‌هایی که بر مطالعات معنویت اسلامی تمرکز داشته و جنبه‌های ایجابی آن را مطرح می‌کنند در اولویت قرار دارند.

حجت الاسلام علیزاده درباره اینکه محققانِ چه رشته‌هایی می‌توانند در این عرصۀ پژوهشی مشارکت کنند، اظهارکرد: از آنجا که بخشی از قلمرو مطالعات معنویتی صبغۀ میان‌رشته‌ای دارد، طیف گسترده‌ای از محققان امکان مشارکت در این رشته را دارند. به طور خاص، محققان رشته‌های الهیاتی مانند تفسیر، حدیث‌پژوهی، اخلاق، فقه، کلام و فلسفه اسلامی و فلسفه‌های مضاف (مانند فلسفه دین، فلسفه اخلاق) افزون بر مطالعات ادیان می‌توانند وارد این عرصه پژوهشی شوند. همچنین در میان علوم انسانی، پژوهشگران رشته‌های علوم تربیتی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی و مردم‌نگاری می‌توانند مباحث معنویت را از زاویه تخصص خویش دنبال کنند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به فرآیند دریافت، پذیرش و انتشار مقالات اشاره کرد و ادامه داد: نویسندگان لازم است مقالات خود را از طریق سامانه مجله به آدرس https://jsr.isca.ac.ir/ بارگذاری کنند. مقاله در ابتدا توسط دبیر تخصصی مجله مورد ارزیابی اولیه قرار می‌گیرد. اولویت داشتن موضوع مقاله، ساختار علمی-پژوهشی آن (چکیده علمی، بیان مسئله، اهمیت موضوع، روش تحقیق، پیشینه، نتیجه‌گیری و منابع) و همچنین تعداد کلمات که می‌بایست بین ۵۰۰۰ تا ۷۵۰۰ کلمه باشد، از جمله مواردی است که در ارزیابی اولیه کنترل می‌گردد. نکات ساختاری و استانداردهای شکلی که پژوهشگران ملزم به رعایت آنها هستند، در قسمت راهنمای نویسندگانِ سایت درج شده و لازم است پیش از ارسال مقاله، مورد نظر قرار گیرند.

وی افزود: بعد از تأیید دبیر تخصصی، مقاله جهت بررسی و همچنین تعیین دو داور تخصصی، به سردبیر ارجاع داده می‌شود. داوری مقالات به روش داوری همتا - دوسویه ناشناس- است؛ یعنی هویت نویسنده مقاله و داور برای طرفین مشخص نیست. پس از داوری، نتایج و دیدگاه اصلاحی داوران برای نویسنده ارسال شده، بعد از بازنگری توسط وی، داوران نظر نهایی خود را اعلام می‌کنند. پذیرش مقاله منوط به تأیید قابلیت انتشار آن توسط دست‌کم دو داور است که در این صورت در اولویت انتشار قرار می‌گیرد و بعد از آن مراحل ویراستاری و صفحه‌آرایی طی می‌شود.

وی تأکید کرد: مقالات مجله در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)، بانک اطلاعات نشریات کشور (مگیران)، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و سیویلیکا انعکاس یافته و در اختیار عموم قرار می‌گیرد.

حجت الاسلام علیزاده به مزیت این دوفصلنامه بر دیگرفصلنامه ها اشاره و عنوان کرد: این دو فصلنامه اولین و تنها مجلۀ علمی-پژوهشی است که مستقیماً و به صورت متمرکز به مطالعات معنویت با رویکرد اسلامی می‌پردازد.

وی، در پاسخ به این پرسش که چه ارتباطی بین مطالعات معنویت و مطالعات عرفان و اخلاق برقرار است؟ گفت: رابطه مطالعات عرفان و مطالعات معنویت، به اصطلاح دانش منطق، «عام و خاص من‌وجه» است. این دو دانش در پاره‌ای از پرسش‌ها و سرفصل‌ها اشتراک دارند و در پاره‌ای دیگر، تمایز و تفاوت. مباحثی مانند بحران‌های روحی انسان جدید و کارکرد معنویت در این زمینه، جریان‌شناسی معنویت‌های نوظهور، طرح معنویت منهای خدا، طرح معنویت منهای باور به روز واپسین و معاد، بررسی امکان و ظرفیت‌های کاربردی‌سازی معنویت در عرصه‌های زندگی جدید اجتماعی؛ مانند معنویت در سازمان، معنویت در سلامتی و معنویت در ورزش، از جمله مباحث و سرفصل‌های اختصاصی دانش مطالعات معنویت به شمار می‌روند.

وی اضافه کرد: طیف قابل‌توجهی از سرفصل‌های کلاسیک عرفان نظری و برخی پرسش‌های الهیاتی در سلوک و عرفان عملی از سرفصل‌های اختصاصی دانش عرفان قلمداد می‌گردد. در این میان، مسائلی مانند چگونگی برون‌رفت انسان از تنگنای مادی‌گرایی، چگونگی اعتلای روحی، پیش‌نیازها و ابزارها و شیوه‌های خودشناسی و خودکاوی، مبدا و ریشه هستی انسان و غایت زندگی، بهبود رابطه انسان با موجودات عالم هستی از رهگذر اعتلای جان و روح از پرسش‌ها و سرفصل‌های مشترک این دو دانش به شمار می‌روند.

استاد حوزه و دانشگاه در تبیین رابطه اخلاق و معنویت گفت: علم اخلاق، دانشی است که در ناحیه محمول گزاره‌های آن، یکی از این چهار زوج مفهومی به کار می‌رود: درست و نادرست، خوب و بد، باید و نباید و حق و مسئولیت. به عبارت دیگر، اخلاق یک علم تجویزی و عملی ناظر به حوزه پدیدارهای مقدور و اختیاری است که اعم از صفات (ملکات)، افعال جوانحی (اعمال قلبی و باطنی) و افعال جوارحی (رفتارهای بیرونی) است. از سوی دیگر، اگر معنویت (به ویژه نزد قائلان به وجود دانش معنویت) مربوط به حوزه عمل معرفی شود مناسبات میان اخلاق و معنویت قابل ترسیم خواهد بود. البته خوانش‌های مختلف از اخلاق براساس رویکردها و مکاتب گوناگون اخلاقی در این نسبت‌سنجی نقش دارد. به عنوان نمونه، «مدل اخلاق فضیلت برآمده از کتاب و سنت مبتنی بر رویکرد اخلاق عرفانی» پیوند وثیقی با معنویت پیدا می‌کند.

سامان بخشیدن به سبک زندگی معنوی افراد، نیازمند «فقه و کلام» است

وی افزود: در یک تحلیل انسان – کنش‬ ‏شناسی، ساحت منش و انگیزش از میان سه ساحت وجودی آدمی، نقطه کانونی شکل‌دهی به شاکله است و در تعیین‏ انتخاب‌ها و تصمیم‌گیری‌های فرد تأثیر دارد. متناسب با این ساحت وجودی انسان، دانش اخلاق در میان علوم اسلامی سه‌گانه کلام، اخلاق و فقه، پرظرفیت‌ترین دانش اسلامی برای معناگروی و معنویت‌پروری است که البته برای سامان بخشیدن به سبک زندگی معنوی افراد، نیازمند دو حلقه پس و پیش خود، یعنی فقه و کلام است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره «معنویت‌پژوهی اسلامی»، اظهار کرد: معنویت اسلامی مورد نظر ما عبارت است از ارتباط زنده، مؤثر و جهت بخش با کانون متعالی هستی برای دستیابی به حیات طیبه از رهگذر پاسخگویی به نیازها و کشش‌های فطری و متعالی وجود انسان بر پایه ایمان به تعالیم آخرین دین توحیدی که منبع انحصاری آن، قرآن و اهل بیت (ع) است. چنین معنویتی، زیست با امر قدسی را به شکل فردی محدود نمی‌کند، بلکه می‌خواهد همگان طعم حیات طیبه را بچشند و آن را به شکل جمعی و در یک گستره وسیع اجتماعی، تاریخی و تمدنی پیاده کند.

«معنویت» مساوی با هرنوع دین‌داری نیست

حجت الاسلام علیزاده تأکید کرد: معنویت اسلامی در نگاه مورد نظر، مساوی با هرنوع دین‌داری نیست؛ بلکه نوعی از دین‌داری است که در آن انسان با امر مقدس ارتباط زنده برقرار می‌کند و این ارتباط را در بطن زندگی روزمره‌اش و در چارچوب عقلانی و مبتنی بر تعالیم قرآنی و سیره اهل‌بیت-علیهم‌السلام- پیگیری می‌نماید؛ لذا در این نوع دین‌داری مبارزه با استکبار، رفع بی‌عدالتی و از همه مهم‌تر، بسترسازی برای جامعه مهدوی اهمیت بسیاری پیدا می‌کند. پس چنین معنویتی سبب معناداری زندگی بوده و در عین حال، توأمان با پیشرفت، علم و مادیت و عدالت است.