طلوع ستارگان تاریخ از گنبد فیروزه خراسان رضوی/ نیشابور نگین سرزمین خورشید

به گزارش خبرنگار مهر، خاک گرم نیشابور علاوه بر اینکه معادن غنی فیروزه را در خود جای داده آرامگاه نام آوران و ستارگان تاریخ ایران زمین است و مقاومت مردم نیشابور، در مقابل حمله مغولان نیز برگی دیگر از تاریخ پر شکوه این شهر است و این دیار برای مردمان ایران زمین، شهری فرا ملی است و هر ایرانی و حتی غیر ایرانی با مرور تاریخ این شهر به وجد خواهد آمد.

آتشکده ی نیشابور آذر برزین مهر

درشهرستان نیشابورآتشکده ای قدیمی قرار داشته که به دوره پیش ازاسلام مربوط می شود و این آتشکده در عهد ساسانی در ناحیه ی ریوند نیشابور قرار داشته و یکی از سه آتشکده مهم زردشتیان محسوب می شده است.

عده ای از محققان بنای سنگی بر فراز ارتفاعا ت روستای مهر در غرب سبزوار را که به خانه دیو معروف است وعده ای دیگر نیز محلی درمجاورت ارتفاعات روستای برزنون نیشابور را محل این آتشکده دانسته اند که به شکرانه ی قبول آیین زرتشت دراین محل آتشکده بنا گردیده است.

این آتشکده خاص طبقات کشاورزان و دهقانان بوده و مردم از سراسر مناطق ایران در ایام خاصی به منظور انجام مراسم عبادی مذهبی دراین آتشکده گردهم آمده وبه اجرای آیین مذهبی خود می پرداختند وجودآتشکده ی برزین مهرحاکی از این است که این شهر قبل از اسلام اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار بوده است.

پهلوان کرخی سازنده مسجد جامع نیشابور

مسجدجامع یگانه اثر باقی مانده از آثار باستانی شهر نوبنیاد نیشابور است که در سال 899 هجری قمری همزمان با فرمانروایی سلطان حسین بایقرا،توسط پهلوان کرخی فرزند بایزید در قرن نهم هجری قمری ساخته شده است.

در سال 1160 هجری احمد افغان ابدالی شهر نیشابور را محاصره کرده و بعد از غلبه بر شهر قتل عام وحشتناکی انجام داد مردم برای فرار از نیزه های سربازان ابدالی به مسجد جامع پناه بردند تا در این مکان مقدس در امان باشند اما سربازان به مسجد ریخته ، تمامی آنها را به قتل رساندند.

این بنای تاریخی در مرکز شهر نیشابور و در حاشیه ی جنوبی خیابان امام خمینی(ره)، در ضلع غربی چهارراه اصلی شهر،چهارراه انقلاب، قرار دارد.

این مسجد دارای سه درب ورودی است که درب اصلی به خیابان امام خمینی،درب شرقی به خیابان فردوسی و درب غربی به کوچه ی مجاور مسجد باز می شود.

صحنی چهارگوش، حوضی بزرگ در وسط صحن، محراب سنگی،دو ایوان بلند درشمال و جنوب، صحن و چند شبستان بزرگ دراطراف خود دارد.

چندین کتیبه منظوم در دیواره های آن باقی است، کتیبه ای از زمان شاه عباس اول صفوی،درسال1021 در این بنا نصب شده است کتیبه ی اصلی مسجد جامع منظوم و شامل دو بیت به خط ثلث است و بر روي ستون شبستانی باقی مانده است.

در کنار مسجد،مدرسه ای نیزتوسط پهلوان کرخی ساخته شده است که در دوران پهلوی باعبورخیابان امام این مدرسه خراب شده ومغازه های تجاری جای آن راگرفته اند.

مدفن پهلوان کرخی نیزدرداخل این مدرسه بوده که اکنون درزاویه ی شمال شرقی بیرون مسجد واقع شده است.

مسجد و دهکده ی چوبین

مسجد ودهکده ی چوبین نیشابورکه اکنون یکی ازقطب های گردشگری وسیاحتی منطقه واستان تبدیل شده است،یکی از دهکده های کم نظیر اکولوژیکی درایران وحتی درخاورمیانه به شمار می رود وموقعیت آن در13کیلومتری جنوب شرقی نیشابور ، در مسیر آرامگاه فضل بن شاذان واقع شده است.

این مسجد با کتیبه ها وتزئینات نمای داخلی وخارجی آن را به طورکامل ازچوب درختان محلی نظیرانواع کاج ها ، اشن،سپیدار،گردو، زبان گنجشک، گیلاس به وزنی تقریبی 40 تن و مقاوم به زلزله ساخته شده است.

موزه، کتابخانه، رستوران جهت اقامت و ارائه خدمات به مسافران و گردشگران پیش بینی شده و در مجموع تمام یا بخش اعظم آن ها ازچوب و مصالح محلی و متناسب با بنای اصلی مسجد چوبی طراحی و از نمای بسیار زیبایی برخوردار است.

بنای گنبد کلیدر

بنای گنبد کلیدر اثری تاریخی در روستای کلیدر دربخش سرولایت است و به صورت یک چهارطاقی زیبا می باشد که ضلع شرقی آن دارای جلوآمدگی به صورت ایوان ورودی است، پلان بنا،چهارطاقی است و از تخته سنگ های صاف جهت مصالح آن استفاده شده است .

درزیر گنبد، دوسنگ قبر بزرگ وجودداشته که یکی از آنها به موزه ی نیشابور منتقل گردیده است و تاریخ یکی از سنگ قبرها 902 هجری و دیگری 913 هجری می باشد که هردو دارای تزئینات زیبا می باشد و این اثرتاریخی درفهرست آثار ملی ثبت شده است.

پناهگاه حیات وحش حیدری

این منطقه یکی ازبهترین شکارگاههای شرق کشوراست که ازدهه ی 1350به جهت حمایت ازجمعیت قوچ ومیش اوریال وتنوع تحت حفاظت قرارگرفت ودرسال1381به پناهگاه حیات وحش ارتقاءیافت.

پناهگاه حیدری بامساحت 46350هکتاردرغرب وشمال غرب بینالود و در حدود 80 کیلومتری شمال غرب نیشابور واقع شده است.

کرکوه،داغداغان،سنجد،بید،آویشن،گز،گون،درمنه،زرشک،باریچه،شیرخشت،خارشتر،بومادران،گزنه از گونه های گیاهی این منطقه است.

گونه های جانوری این منطقه شامل جمعیت قابل توجه بزرگ چثه ترین قوچ و میش های اوریال کشور، آهو، گراز، سمور، پلنگ ، کفتار، گربه وحشی، عقاب، شاهین، کبک، تیهو، کرکس، مارجعفری،لاک پشت مهیزدارشرقی است.

چشم اندازهای زیبا،حیات وحش غنی وراه های دسترسی مناسب،منطقه ی حیدری رابه یکی ازقطب های گردشگری طبیعی درشرق کشورمبدل نموده و سالانه برخی ازگردشگران خارجی با اخذ مجوزهای لازم به طبیعت بکر این منطقه وارد و به شکارگونه های مجازآن می پردازند.

آرامگاه عطار

آرامگاه شیخ فرید الدین عطار نیشابوری در محله باستانی شادیاخ نیشابور شیخ عطار فرید الدین عطار نیشابوری شاعر و عارف نامی ایران در حدود سال ۵۴۰ هجری متولد و در سال ۶۱۸ درگذشت.

آرامگاه وی در ۶ کیلومتری نیشابور هر ساله پذیرای علاقمندان به ادب و فرهنگ ایرانی است . آرامگاه عطار از بنا های دوره امیر علیشیر نوایی است و در سده نهم هجری ساخته شده است.

بنای کنونی آرامگاه دارای هشت ضلع و گنبدی کاشی کاری شده و چهار در ورودی است و در نمای بیرونی آن چهار غرفه کاشی کاری شده تعبیه شده است و در وسط بقعه ، قبر عطار و یک ستون هشت ترکی به ارتفاع ۳ متر وجود دارد.

عطار چنانکه از نامش پیدا است، در نیشابور دکان عطاری داشت و در حمله مغول کشته شد، وی یکی از پرکار ترین شاعران ایرانی به شمار می رود و از آثار زبانزد عطار می توان تذکره الاولیا و منطق الطیر را نام‌ برد.

بنا به نظر عارفان در زمینه عرفانی از مرتبه‌ ای بالا برخوردار بوده‌ است ؛ چنانکه مولوی درباره او می ‌فرماید :"هفت شهر عشق را عطار گشت        ما هنوز اندر خم یک کوچه‌ ایم ".

آرامگاه کمال ‌الملک

محمد غفاری "کمال الملک" از هنرمندان بنام عصر قاجار است که ظهور او در عرصه نگارگری با ابداعات و نوآوری ‌های او در سبک و روش ، فصل تازه ای را در بخش هنر های تجسمی ایران گشود

وی با کشیدن تابلو تالار آیینه از سوی ناصر الدین شاه به کمال الملک ملقب شد و آرامگاه کمال ‌الملک بنایی است که در شهر نیشابور بر مزار کمال ‌الملک ساخته شده است .

این بنا کنار آرامگاه عطار نیشابوری و در باغی در محله کهن شادیاخ در شهر نیشابور ساخته ‌شده ‌است . این باغ در فاصله نزدیک به یک کیلومتر در سمت غرب آرامگاه خیام قرار گرفته ‌است ، طراح این بنای یادبود استاد هوشنگ سیحون است.

پیوند عمیق با معماری ایرانی

در این بنا نیز همانند آرامگاه خیام هندسه نقشی شایان توجه دارد و پیوند عمیق این بنا را با نظام معماری ایرانی برقرار کرده است .

تزیینات استفاده شده برای آرامگاه کمال الملک کاشی معرق است که نقوش آنها بسیار هنرمندانه بر روی سطوح منحنی نما بکار گرفته شده‌ اند و به سمت خط تقارن قوس‌ ها این نقوش کوچک و کوچک ‌تر می ‌شوند.

به گفته طراح ، کاشی معرق ، معماری کاشان یعنی محل زادگاه کمال الملک را یادآور می ‌شود و نمای بنا و تزیینات و همچنین رنگ کاشی ها ، هماهنگی فراوانی با آرامگاه عطار ، که در کنار آن است ، دارد ؛ به گونه ‌ای که شاید بازدید کننده در نگاه نخست گمان کند که این بنا ها بخشی از هم هستند.

سنگ مزار کمال الملک

سنگ مزار کمال الملک همچون سایر سنگ‌ های مزاری که سیحون در آرامگاه ظهیر الدوله تهران طراحی کرده است ، یکپارچه از سنگ گرانیت و با بافت خشن بوده ، در قسمت بالای سنگ که مرتفع و زاویه دار تراشیده شده است ، نقش برجسته ‌ای از کمال الملک توسط شاگرد ایشان مرحوم استاد ابوالحسن صدیقی سنگ‌ کاری گردیده است .

آرامگاه حکیم عمر "خیام نیشابوری"

حکیم ابوالفتح عمر بن ‌ابراهیم مشهور به خیام نیشابوری ، فیلسوف و ریاضیدان ، منجم و شاعر ایرانی اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است که در تاریخ جهان به عنوان ریاضیدان و عالم هیئت و شاعر بلند پایه مشهور و شناخته شده است .

درگذشت خیام را در سال های ۵۰۹ و ۵۱۷ نوشته اند و آرامگاه وی در باغی که در زمان وی در محله شادیاخ نیشابور بوده ‌است ؛ قرار دارد و این آرامگاه همان جایی است که به قول نظامی عروضی هر بهار در آن گل افشانی می‌ شده است .

مساحت باغ خیام بیست هزار متر مربع و طول بنای یادبود مشبک آن ۱۸ متر است و اطراف آن را کاج های همیشه سرسبز احاطه کرده اند.

در کتیبه های لوزی شکل و کاشی کاری شده بنای یادبود خیام ، به خط عبدالرسولی رباعیاتی از خیام خوشنویسی شده است و باغ آرامگاه خیام که از باغ های دیدنی می‌ باشد دارای مجموعه ‌ای از کتابخانه ، موزه و مهمانخانه است و در ورودی آن تندیس زیبایی از وی نصب شده است .

خیام در باغ امامزاده محروق

این بنای جادویی کار معمار زبر دستی به نام استاد هوشنگ سیحون است که  درباره این بنا می گوید: آرامگاه خیام در باغ امامزاده محروق نیشابور قرار داشت.

وی بیان می کند: اولین کاری که باید انجام می دادم این بود که به گونه ای طراحی کنم که آرامگاه خیام و امامزاده محروق تداخل پیدا نکند به همین منظور من برای باغ محوری عرضی تعریف کردم تا آرامگاه را که در گوشه شمال شرقی باغ قرار داشت از امامزاده جدا کنم.

شکوفه بر مزار خیام می ریزد

استاد سیحون می افزاید: از طرفی دیگر در چهار مقاله عروضی گفتاری از خیام آمده مبنی بر اینکه ایشان گفته اند که : "من آرزو دارم مزارم در جایی باشد که در بهاران برگ گل روی مزارم بریزد."

وی می افزاید: بنابراین من مکانی در باغ را که اختلاف ارتفاع سه متری نسبت به درختان زرد آلوی باغ داشت انتخاب کردم چون این مکان سه متر پائین تر قرار دارد فصل بهار شکوفه های زرد آلو روی مزار می ریزد.

وی ادامه می دهد: خیام ریاضیدان منجم و ادیب بود سعی داشتم که این سه جنبه شخصیتی در مزارش تجلی پیدا کند من ده پایه برای آرامگاه در نظر گرفتم عدد ده اولین عدد دو رقمی است و پایه و اساس بسیار از اعداد می باشد از هر پاییه دو تیغه بر پایه مدل ریاضی خاصی به صورت مورب بالا می رود و با دیگر تیغه ها بر خورد می کنند و از رو به رو بر روی پایه مقابلشان پائین می آید همه این تیغه های مورب در محور عمودی وسط برج همدیگر را قطع می کنند سطح پیچیده حاصله بر اثر یک فرمول ریاضی به وجود آمده که سنبله جنبه ریاضیان خیام است از طرف دیگر تقاطع تیغه ها در سقف آرامگاه یک ستاره به وجود می اورد که سنبول ستاره شناسی خیام محسوب می شود.

استاد بیان می کند: خیام سراینده رباعیات است من برای اولین بار در ایران از خط شکسته به صورت سیاه مشق استفاده کردم تا مجموعه ای انتزاعی را به وجود بیاورم انتخاب رباعیات نیز به وسیله مرحوم استاد جلال همایی انجام شد رباعیاتی اتنخاب شد که در اصل بودن آنها شکی وجود نداشته باشد ما بر روی هر کدام از پانل های لوزی دو رباعی به کار بردیم که مجمعا 20رباعی در کل مجموعه نوشته شد.

خیام شاگرد ابن سینا

برخی خیام را از جمله شاگردان ابن سینا می دانند و اگرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست ولی آوازه وی بیشتر به واسطه نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد.

رباعیات خیام به اغلب زبان ‌های زنده ترجمه شده است که همین امر باعث شهرت بیشتر وی در دنیا گردیده ‌است و تعداد رباعی های این شاعر گرانقدر تقریبا نامشخص است ولی آنچه در مورد آن اتفاق نظر وجود دارد کمی بیش از 100 رباعی است.

حکیم عمر خیام در دوره سلطنت ملک ‌شاه سلجوقی و در زمان وزارت خواجه نظام‌ الملک ؛ گاه شماری (تقویم) ایران را اصلاح کرد و با حمایت ملک شاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک ، به همراه جمعی از دانشمندان و ریاضیدانان معروف زمانه خود ، در رصد خانه ای که به دستور ملکشاه تأسیس شده بود ، به انجام تحقیقات نجومی پرداخت و حاصل این تحقیقات اصلاح تقویم رایج در آن زمان و تنظیم تقویم جلالی بود.

"ای دوست بیا تا غم فردا نخوریم   وین یکدم عمر را غنیمت شمریم"

رباعیات خیام به زبان های انگلیسی - فرانسوی - سوئدی – آلمانی ترجمه شده است.

نیشابور قدمگاه امام هشتم

دامنه های بینالود گهواره تمدن ایران بوده و نیشابور کهن شهر ایران زمین مادر شهر فرهنگی خراسان رضوی محسوب می شود و اعتبار و ارزش ویژه‌ این دیار؛ سابقه، جایگاه و ارزشمندی‌های فرهنگی و تاریخی این شهر است.

کهن دیار خراسان "نیشابور"در تاریخ خود سالروز ورود امام رضا (ع)، جایگاه قدم ضامن آهو و حدیث سلسله الذهب را ثبت کرده است و در خاک گرمش نام آوران و مشاهیری مانند کمال الملک پدر نقاشی ایران، خیام و عطار آرمیده اند.

......................................

گزارش: زهره رنگ آمیز