خواجه ربیع بقعه ای با کاشی های فیروزه ای/ بنایی براي صحابه پيامبر در پايتخت معنوي

به گزارش خبرنگار مهر، آرامگاه خواجه ربیع به لحاظ معماری و هنر ایرانی اسلامی در جایگاه والایی قرار دارد و کاشی کاری این بنای تاریخی از یک رنگ و معرق است.

نقاشی‌های طلایی رنگ بر رویه دیواره داخلی و نیز دو کتیبه به خط علیرضا عباسی، خوشنویس بزرگ عهد صفوی جلوه و جلای خاص و زیبایی به این اثر تاریخی بخشیده است.

مدفن یکی از اصحاب پیغمبر اسلام

آرامگاه خواجه ربيع که مدفن یکی ازاصحاب پيغمبر اسلام و نيز از سرداران سپاه 11 حضرت علي (ع) بوده است امروز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین رجال مدفون در پیرامون شهر کنونی مشهد محسوب می شود و مشهور است که امام رضا (ع) هنگام سفر به خراسان در سال‌های ۲۰۰ تا ۲۰۳ ه‍.ق قبر خواجه را زیارت کرده است.

او از طایفه بنی‌اسد و ساکن کوفه، از زمره زهاد هشتگانه صدر اسلام و تابعین است بنابراین در سال‌های پایانی خلافت علی (ع) و بروز اختلاف میان او و معاویه، به قصد انزوا و دوری از نزاع طرفین عراق را به قصد ایران و خراسان ترک کرده است.

این شخصیت در سال‌های پایانی عمر ساکن شهر نوغان شده و در سال ۶۳ ه‍.ق یا به روایتی دیگر در سال ۶۱ درگذشته و در یک فرسنگی شمال نوغان دفن گردیده است.

مدفن این خواجه امروز با گذشت سالها مورد اقبال و توجه گردشگران خارجی و داخلی و دوست داران معماری اسلامی قرار دارد.

در  چهار گوشه این بنای تاریخی که عطر و بوی معماری ایرانی اسلامی از دل آن برمی خیزد  ۸ حجره دوطبقه قرار دارد و مساحت آن به بيش از ۶۶۰متر مربع می رسد.

مصالح به کار رفته در بناي آرامگاه، آجر چهارگوش با ملات ماسه گچ است، در برخي بخش هاي مرمتي از سيمان نيز استفاده شده است.

کاشي کاري هاي و نقش هايی که بر روی آن حک شده بيشتر شامل نقوش اسليمي و خطايي است  و در این میان نقش اژدهايي در کاشي کاري هاي ايوان غربي است که نشان از کاشي کاري هاي منحصربه فرد دوران صفوي دارد.

یک پژوهشگر تاریخ در این رابطه می گوید: اين بنا به توصيه و سفارش های شيخ بهايي به شاه عباس صفوي‌ در نيمه اول قرن هجري ساخته شده و سبک معماری این بنا نشان دهنده عظمت معماری ایرانی و اسلامی است.

معماری با آیین ها و باورهای مذهبی

علی اکبر رضایی منش ادامه می دهد: مقبره خواجه ربیع در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

او عنوان می کند: معماری این اثر تاریخی دارای مفهوم و هدف دینی و اسلامی است و به نوعی نشانگر فرهنگ منطقه و آیین ها و باورهای مذهبی است.

او با تاکید بر اینکه حفظ و حراست از آثار هنری و باستانی‌ به لحاظ منافع معنوی و مادی یک ضرورت انکار ناپذیر است، می گوید: معماری اسلامی بنای خواجه ربیع با استفاده از ابداعات و ابتکارات هنری فرصتی مغتنم برای معرفی و ارتقای فرهنگ دینی، ارزشهای تاریخی و تمدنی مسلمانان به شمار می‌رود.

رضایی منش ادامه می دهد: این مکان امروز به عنوان عمارتی تاریخی در زمره آثاری ارزشمند است و می تواند در جذب توریست و دست یابی به درآمدزایی مطلوب موثر واقع شود.

نقاشي هاي طلايي رنگ بر ديواره داخلي

 او با توضیح معماری این بنا می افزاید: طرح این آرامگاه در نماي بيروني هشت ضلعي و در درون چهار ايواني است و از ویژگی‌های بارز این اثر سادگی بسیار در طراحی، پرهیز از بیهودگی، مردم‌محوری و بهره‌گیری از مصالح بومی است.

این پژوهشگر تصریح می کند: كاربرد كاشي هاي الوان در نماي خارجي، نقاشي هاي طلايي رنگ بر رويه ديواره داخلي و نيز دو كتيبه جلوه خاصي به این بنا بخشيده است.

او تاکید می کند: این دو کتیبه زیبا با تاریخ‌های ۱۰۲۶ و ۱۰۳۱ ه‍.ق در داخل گنبد و ساقه خارجی آن سال‌های احداث و تزئین بنا را نشان می دهد.

رضایی منش بیان می کند: این دو کتيبه با خط ثلث سفيد در زمينه لاجوردي با خط عليرضا عباسي است و با نام شاه عباس صفوي آغاز و به آيه ۶۲ سوره مبارکه يونس و بخش هايي از خطبه ۱۸۴ نهج البلاغه ختم مي شود.

 او عنوان می کند: آرامگاه خواجه ربيع يكي از ابنيه های هنری و تاریخی است كه همه وقت مورد توجه و مراجعه اهالي مشهد و زائران و مسافراني است كه به مشهد مشرف مي شوند.

کاشی کاری هایی از یک رنگ و معرق

این پژوهشگر تاریخ می گوید: برفراز این بنا، گنبدی فیروزه ای رنگ به شکل دوپوسته گسسته قرار گرفته و ارتفاع این گنبد 18متر است.  

او ادامه می دهد: گنبد اين بنا به شکل چليپاي شکسته و از چهار جهت داراي چهار ورودي و بخش فوقاني درها داراي چهار نورگير است که از داخل، چهارطرف به شکل مشبک و داراي نقوش اسليمي است.

رضایی منش با اشاره به کاشی کاریهای این بنا می گوید: کاشی کاری های این بنای تاریخی هم از یک رنگ و معرق است و از انتهاي ايوانهای اضلاع بزرگ راهروهايي به درون باز شده اند.

او بیان می کند: این آرامگاه شامل بقعه ای هشت ضلعی با چهار ایوان بزرگ در وسط ضلع های چهارگانه اصلی و چهار ایوان پشت بسته کوچکتر تزئینی در چهار گوشه بناست، در دو جانب ایوانهای اصلی، اتاقهای مربع شکلی ایجاد و در گوشه های شمال غربی و جنوب شرقی، راه پله هایی برای رفتن به بام بنا جاسازی شده است.

او عنوان می کند: طرح بنا، یک بیست ضلعی و به عبارت دیگر، مربعی با چهار شاه نشین در چهار جانب است که بدون شک حکایتگر پیشنه تاریخی، فرهنگی و اقلیمی است و در حقیقت این مکان یکی از راه های شناسایی و دستیابی به فرهنگ کهن دوره صفویه است.

یک کارشناس مسائل فرهنگی نیز عنوان می کند: حیات هر جامعه به حفظ و بزرگداشت نمادهای فرهنگی  و تاریخی آن باز می‌گردد و بدون تردید گرامی داشت اندیشمندان فرهنگ ‌ساز، مربیان و معلمان جامعه موجب‌ آشنایی آیندگان با ارزش‌ های فرهنگی شده و بقای جامعه را به همراه دارد.

ابراهیم نقی زاده می افزاید: توجه و سرمایه گذاری بر روی آثار تاریخی سبب تثبیت هویت فرهنگی شده و شناساندن ارزش های معماری اسلامی را به جهانگردان و گردشگران به دنبال دارد.

او با اشاره به آرامگاه خواجه ربیع بیان می کند: این اثر تاریخی مربوط  به دوره صفویه است و در برگیرنده بسیاری از شاخصه ‌های منحصربه ‌فرد هنر معماری‌ اسلامی است و از سویی جلوه خاصی به فضای کالبدی پایتخت معنوی داده است.

او ادامه می دهد: این آرامگاه ها ظرفیت های بسیار خوبی است و می تواند در جذب گردشگر و معرفی آثار فرهنگی و تاریخی موثر واقع شود چرا که گذشته هر ملت و آثار تاریخی آن شالوده و ریشه هر سرزمینی است.

......................................

گزارش: مرضیه صاحبی