سیاستهای تشویقی به تنهایی راهکار افزایش جمعیت نیست/ سیاستهای جمعیتی نباید همه جا یکسان اجرا شود

محمود مشفق در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد اجرای یکسان سیاستهای جمعیتی در استانهای مختلف افزود: سیاستهای جمعیتی برای کل افراد جامعه نیابد یکسان اجرا شود چرا که در حال حاضر در برخی مناطق ما سطح زاد و ولد بالاست و احتیاجی ندارند که تشویق شوند به فرزند آوری و حتی باید برای فرزند کم تشویق شوند.

وی گفت: استانهای محروم مانند سیستان و بلوچستان، هزمزگان و... که شرایط اقتصادی بدتری دارند باید تشویق کنیم که وضعیت باروری در آنجا کنترل شود اما برای استانهایی مثل تهران ، سمنان ، مازندران و گیلان که سطح باروری در آنها پایین است باید برنامه های مخصوص این استانها بسازیم اما در نهایت برنامه ها در صورتی می تواند تاثیر داشته باشد که زیرساختها و شرایط لازم برای فرزند آوری وجود داشته باشد.

به گفته این جمعیت شناس، از دیدگاه روانشناسی نیز اول باید نیازهای زیستی فرد فراهم باشد و به نوعی احساس امنیت و آرامش داشته باشد تا بخواهد به سمت فرزند آوری برود و تا زمانی که افراد درگیر خواسته ها و نیازهای اولیه خود هستند تصمیم گیری برای نیازهای بالاتر که فرزندآوری نیز جزئی از آن است، به تعویق می افتد.

مشفق در مورد اینکه آیا اجرای سیاستهای جمعیتی ربطی به افزایش نرخ موالید داشته است، گفت: بر اساس آمارهای سازمان ثبت احوال در سال جاری حدود 50 هزار واقعه رشد موالید داشته ایم که البته هنوز تحقیق و پژوهشی در خصوص اینکه چه بخشی از این افزایش به دلیل سیاستهای جمعیتی و یا موضوع دیگری بوده است انجام نشده است. البته برنامه های ساخته شده در صدا و سیما در جهت افزایش فرزندآوری در سال گذشته بی تاثیر نبوده و طی مدت گذشته تبلیغات و برنامه هایی در خصوص تک فرزندی و معایب و عواقب و تبعات روانی و اجتماعی آن از لحاظ روانشناسی در صدا و سیما ساخته شد که به طور حتم بر روی افرادی از جامعه بی تاثیر نبوده و بیشتر روی خانواده هایی که فرزند اول دارند و قصد به دنبا آوردن فرزند دیگری را داشتند تاثیر گذار بوده است.

وی در خصوص اجرای سیاستهای تشویقی که نیاز به تامین اعتبار داشته نیز اظهار داشت: برخی از این سیاستها نیازمند قانون و برخی دیگر نیازمند اعتبار هستند این سیاستها باید مراحل قانونی خود را در مجلس و کمیسیونهای مربوطه طی کند که بخش زیادی از  این مراحل طی شده و پس از نهایی شدن برای اجرا آماده خواهد شد اما به طور حتم اجرایی شدن سیاستهای تشویقی زمان بر است. این مشوقها بار مالی بسیار زیادی را ایجاد می کنند که برای اجرایی شدن باید از سوی دولت تامین شود.

عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه تاکید کرد: اجرای سیاستهای جمعیتی در کشورهای دیگر نیز وجود داشته است بطوریکه در برخی از کشورها سیاستهایی برای افزایش جمعیت تدوین و اجرایی شده است اما در بسیاری از آنها به این نتیجه رسیده اند که سیاستهای تشویقی فقط بار مالی اضافه ای را بر روی دوش دولت گذاشته و تاثیری برای افزایش جمعیت و فرزند آوری نداشته است .

مشفق در مورد تاثیر اجرای این سیاستها در ایران نیز گفت: هر کشوری شرایط خاص خود را دارد اما هنوز در ایران مشخص نیست و ابتدا باید شرایط، بسترهای تشکیل خانواده و زمینه لازم را در خانواده ها فراهم کرد مانند اینکه سن ازدواج به تاخیر نیافتد و همچنین پس از تشکیل خانواده مسکن و فضایی برای زندگی ایجاد شود و از سوی دیگر دوام و قوام خانواده نیز موثر است که بتوانیم میزان طلاق را کاهش دهیم در مجموع هر چه بتوانیم خانواده را تقویت کنیم در این صورت خواهیم دید که سیاستهای افزایش جمعیت تاثیر لازم را دارد.

به گفته این استاد دانشگاه، پاشنه آشیل تمام سیاستهای تشویقی جمعیت، به حمایت از خانواده بر می گردد و تا زمانی که خانواده استوار و محکم نباشد آنها دارای فرزند نخواهند شد.

وی به راهکارهای غیر مستقیم برای افزایش باروری اشاره کرد و گفت: این سیاستها در لابه‌لای سیاستهای اصلی دیگر مانند وام اشتغال، مسکن، هدیه، افزایش مرخصی زایمان و... اتخاذ می‌شود ولی نتیجه آن می‌تواند اثرات مثبت بر سطح باروری باشد. سیاستی ممكن است زمینه اقتصادی داشته باشد مثلا بهبود وضعیت اقتصادی جوانان از نظر اینكه بتوانند به موقع ازدواج كنند یا صاحب مسكن شوند یا مثلا مشاوره‌هایی برای بهبود روابط زوجین در خانواده. برای درمان یك مسئله، همیشه نباید به صورت مستقیم با خود مسئله رو به رو شد، این یعنی برخورد با معلول نه علت، لذا باید به علت‌ها پرداخت. حل مسائل جنبه‌های مرتبط با موضوع در بسیاری موارد كمك‌كننده و اثرگذار است.

این جمعیت شناس به نقش سیاستهای تشویقی مانند اعطای سکه و زمین در افزایش جمعیت نیز اشاره کرد و افزود: این سیاستها خیلی نمی تواند تاثیر گذار باشد. تشویقهای اقتصادی دولت با توجه به تغییرات فرهنگی در زمینه ازدواج و نهاد خانواده كه در كشور اتفاق افتاده است، به نظر كم اثر می‌رسد. زیرا كاهش باروری، بیشتر به دلیل تغییرات فرهنگی و نگرشی بوده است. یعنی افراد می‌بینند مشوق‌های اقتصادی چه مشكلی از آنها را حل می‌كند. خانواده‌ها ارزیابی می‌كنند و می‌بینند مشوق‌های اقتصادی در مقابل هزینه‌های پرورش و تربیت فرزند رقم ناچیزی است. این سیاست‌ها زمانی اثرگذار خواهد بود كه شرایط، زمینه‌ و ساختار را قبل از آن فراهم كرده باشیم، یعنی پیش‌زمینه‌ها و زیرساختها و بسترهایی كلان‌تر لازم است كه مشوق‌ها اثر قابل ملاحظه‌ را از خود نشان دهند.

مشفق در مورد نقش صدا و سیما نیز گفت: صدا و سیما در صورتی می تواند در جهت تحقق سیاستهای افزایش جمعیت در میان خانواده های ایرانی تاثیرگذار باشد که شرایط و بسترهای فرزندآوری ابتدا برای خانواده ها فراهم شود تا این برنامه های تبلیغاتی بتوانند در ذهن مخاطبان جای بگیرد.