هنرجویان اصول «دراماتورژی» یاد گرفتند/ دراماتورژ در مقام منتقد و تحلیلگر

به گزارش خبرنگار مهر، در قالب کارگاه های آموزشی جشنواره بین المللی تئاتر فجر صبح امروز سه شنبه 8 بهمن ماه کارگاه آموزشی «دراماتورژی» در موسسه سه نقطه برگزار شد. این کارگاه توسط علی پورعیسی که دکترای حرفه ای دراماتورژی و نقد دراماتیک از دانشگاه ییل آمریکا را دارد، اداره شد.

در این کارگاه آموزشی که در پلاتو استاد رکن الدین خسروی برپا شده بود هنرجویان درباره حرفه ای دراماتورژی و کاربردهای آن با پورعیسی به بحث و تبادل نظر پرداختند.

دراماتورژ حد فاصلی بین نویسنده و کارگردان است

پورعیسی در این کارگاه با اشاره به اینکه دراماتورژ حد فاصل بین نمایشنامه‌نویس و کارگردان است درباره وظایفی که وی برعهده دارد، گفت: دراماتورژ نه اجازه می دهد نمایشنامه ای که با زحمت فراوان توسط نویسنده نوشته شده روی صحنه اجرای ناموفقی داشته باشد و نه می گذارد اشکالات متن به اجرا وارد شود. در واقع وظیفه دراماتورژ هم حمایت از نمایشنامه نویس و هم کارگردان است.

پورعیسی ادامه داد: شاید برخی اوقات تحلیل کارگردان از متن اشتباه باشد و یا اینکه در خوانش متن متوجه نقاط عطف داستان نشده باشد در نتیجه تحلیل نادرستی از متن داشته باشد. این وظیفه دراماتورژ است که کارگردان را همراهی کند و از بیرون به متن نمایشنامه نگاه کارشناسانه بیندازد. برخی آثار بر اساس متن از پیش نوشته شده‌ای شکل نمی‌گیرد و تصویر، حرکت و نقاشی نقش اصلی را در این نمایش ها ایفا می کند. در این نوع آثار وظیفه دراماتورژ این است که در حین کار نوع حرکت‌ها و تصاویر را تحلیل و در ارائه بهتر آنها به کارگردان مشاوره بدهد.

وی متذکر شد: دراماتورژ همه تلاشش را می کند که پروژه در بهترین حالت ممکن روی صحنه برود. در سالهای اخیر موسساتی به نام توسعه نمایشنامه شکل گرفته که وظیفه شان شناسایی و ارزیابی کار نمایشنامه نویسان جوان است. حرفه دراماتورژی در این موسسات کاربرد فراوانی دارد. چون نمایشنامه نویس ابتدا خلاصه ایده اش را در اختیار موسسه قرار می دهد  و بعد از اینکه متن مورد نظر تایید اولیه شد، کار دراماتورژ آغاز می شود. وی به شکل حرفه ای به نویسندگان جوان کمک می کند تا نمایشنامه شان را سر و شکل دهند.

این مدرس یادآور شد: بعد از شکل گیری نمایشنامه ابتدا یک نمایشنامه خوانی به شکل حرفه ای برگزار می شود که در آن دراماتورژهای دیگر روی کار نظر می دهند. در مرحله بعدی متن به اجرای عمومی البته به شکلی محدود گذاشته می شود و مخاطبان در این اجراها به سوالاتی که در یک پرسشنامه مطرح شده پاسخ می دهند. به این شکل است که یک متن با پیشنهادات تازه برای یک اجرای حرفه ای آماده می شود.

ارزیابی متن و ایده پردازی اولین مرحله کار یک دراماتورژ

پورعیسی در ادامه این کارگاه درباره حرفه مدیر ادبی نیز که در این موسسات وظیفه ارزشیابی آثار را بر عهده دارد توضیح داد: افراد متخصصی در تئاتر دنیا هستند که وظیفه شناسایی و ارزیابی نمایشنامه را بر عهده دارند. این افراد بعد از خواندن متونی که یا قبلا در این موسسات برای اجرای حرفه ای آماده شده اند و یا متونی که خود نویسندگان در اختیار مدیر ادبی قرار می دهند آثار را برای اجرا در تالارهای مختلف آماده می کنند. درواقع در خارج از کشور اگر یک نویسنده بتواند از این مدیران ادبی و دراماتورژها رد شود خیلی از موانع را پشت سر گذاشته است.

وی درباره وظایفی که دراماتورژ در روند اجرای یک اثر نمایشی بر عهده دارد، گفت: یک دراماتورژ در اولین قدم باید متن نمایشنامه را چه کلاسیک و چه مدرن باشد بررسی و ساختار اصلی آن را شناسایی کند. در واقع باید بفهمد که نمایش درباره چه چیز است. بعد از خوانش متن است که دراماتورژ می تواند همراه با کارگردان به ایده اصلی اثر فرم اجرایی بدهد. دراماتورژ چون از بیرون به نمایشنامه نگاه می کند می تواند نکاتی که از دید کارگردان و نمایشنامه نویس دور مانده از دل متن بیرون بکشد. اصولا وظیفه دراماتورژ تسهیل کردن کار برای کارگردان است.

این مترجم یادآور شد: در مرحله بعدی وظیفه دراماتورژ این است که اگر نمایشنامه جدید است به نویسنده اش کمک کند که بهتر و با کیفیت تر نوشته شود و اگر نمایشنامه حرفه ای نوشته شده وی باید تاریخچه اجراهای قبلی اثر و نقدها و اطلاعاتی را که در مورد آن وجود دارد رصد کرده تا کارگردان بتواند با خواندن اهم آنها به درک درستی از نمایش دست یابد. همچنین دراماتورژ در پروسه اجرای یک اثر نمایشی وظیفه بازاریابی، جذب اسپانسر، بررسی و ضبط و ربط متن، گرفتن کپی رایت و تغییرات ساختاری و بازسازی دوباره متن را هم عهده دار می شود.

وی اضافه کرد: حتی دراماتورژ برخی از وظایف منشی صحنه را هم برعهده دارد. وی خلاصه هر تمرین را به شکل فایل در می آورد تا از دل آنها بتواند به کتابچه دراماتورژی برسد. این کتاب شامل پروسه تمرین نمایش، عکس ها و تغییراتی است که در اثر به وجود آمده است. در نهایت نیز دراماتورژ در کتابچه اش دست به نگارش یک مقاله علمی می زند که در آن تئوری اصلی کار یک دراماتورژ مطرح شده است.

در بخش دیگری از این کارگاه آموزشی، پورعیسی با اشاره به تاریخچه شکل گیری حرفه دراماتورژی عنوان کرد: دراماتورژ در قرن های گذشته به نمایشنامه نویس گفته می شد. سپس در قرن هجدهم این اصطلاح به کسی گفته می شد که کار نقد و تحلیل می کند و منتقد آثار ادبی است اما زمانی که لسینگ در مقاله ای دراماترژی را به درستی تعریف می کند این واژه به معنای فردی که تحلیلگر اجرا و متن است وارد دایره لغات تئاتر می شود. دراماتورژ در این تعریف ایده ها را از متن بیرون می کشد و به کارگردان مشاوره می دهد.

دراماتورژی؛ کمک به فرایند خلاقه یک اثر نمایشی

پورعیسی در این کارگاه آموزشی بعد از توضیح درباره حرفه دراماتورژی به پرسش های هنرجویان در این زمینه پاسخ داد و با اشاه به اینکه دراماتورژ به عنوان یک منتقد نیز می تواند فعالیت کند، گفت: دراماتورژی کمک به فرایند خلاقه در یک اثر نمایشی است. بسیاری از دراماتورژها منتقد می شوند و یا به کار انتشار روی می آورند. اصولا اکثر منتقدان خارجی یا دراماتورژ هستند و یا دراماتورژی خوانده‌اند.

وی در پایان تصریح کرد: نوع نقدی که دراماتورژ مطرح می کند در هر زمینه کاری متفاوت است. اگر این شخص به عنوان دراماتورژ اجرا فعالیت کند در مورد ساختار نمایشنامه و شیوه اجرا، بازی و طراحی صحنه انتقادش را مطرح می کند و مفاهیم و معنی را از دل کار بیرون می کشد. در نهایت این مثلت نویسنده - دراماتورژ- کارگردان است که اثری را می آفریند.

کارگاه آموزشی «دراماتورژی» امروز سه شنبه 8 بهمن ماه از ساعت 10 تا 13 در تماشاخانه سه نقطه برگزار شد.