به گزارش خبرنگار مهر، وجود کل و بز، قوچ و میش وحشی، گربه شنی، جبیر، یوزپلنگ ایرانی و گونه‌های متعدد و رنگانگ گیاهی و جانوری "پارک ملی کویر" را به یکی از مهمترین زیستگاه‌های دنیا تبدیل کرده است.
پارک ملی کویر شبه جزیره ای محصور میان دریاچه نمک، کویر ریگ، کویر مرکزی و کویر گرمسار و نمونه بارزی از بیابان ها و استپ های کم آب به شمار می رود. این منطقه در سطح کره زمین یکی از چند نقطه‌ای است که به عنوان ذخیره‌گاه زمین باید مورد حفاظت قرار گیرد.
این منطقه در سال 1343 توسط کانون شکار ایران با مساحت 609 هزار و 438 هکتار، به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام و در سال 1355 به پارک ملی تبدیل شد، سال 57 شورای عالی محیط زیست با آزاد اعلام کردن قسمت‌های جنوبی، آبریزهای کوه سرخ و آبریزهای جنوبی کوه سفید را جزو پارک ملی اعلام کرد و مساحت پارک به 670 هزار هکتار رسید.
در سال 61 با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و امکانات و توانایی های حفاظتی، این منطقه به دو قسمت پارک ملی به وسعت 420 هزار هکتار شامل منطقه سیاه کوه، نخجیر، سفید آب و کلیه ارتفاعات و تپه ماهورها و دشت های مجاور آن و منطقه حفاظت شده کویر به مساحت 250 هزار هکتار شامل دشت‌های مکوش، سیاه پرده، پرده زرد و ارتفاعات دوازده امام و نره خرکوه تقسیم شد.
اولویت اول پارک ملی کویر حفظ ذخایر ژنتیکی، منابع طبیعی و حیات وحش است
یونس شاه حسینی پارک ملی کویر با مساحتی بیش از 400 هزار هکتار را موزه ای طبیعی نزدیک پایتخت نامید و گفت: موقعیت ویژه جغرافیایی پارک ملی کویر از جمله قابلیت‌ها و توانمندی‌های طبیعی- تاریخی و قرار گرفتن این مجموعه حفاظت شده در بین چهار استان و نزدیکی آن به پایتخت کشور را ویژگی های مناسبی برای ایجاد راه‌های دسترسی مناسب و امکانات رفاهی طبیعت‌گردی و گردشگری تاریخی در این منطقه معرفی کرد.
این کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای با تاکید بر این که اولویت اول پارک ملی کویر حفظ ذخایر ژنتیکی، منابع طبیعی و حیات وحش است افزود: فعالیت‌های گردشگری در این گونه مناطق در اولویت دوم بوده و تابع ضوابط خاصی است و معمولا به شیوه تخصصی و در قالب تورهای گردشگری برای کارشناسان، پژوهشگران، دانشجویان و اکوتوریست‌ها با رعایت ضوابط و ظرفیت‌های موجود انجام می شود.
وی مجموعه مناظر بکر طبیعی، شامل کوه‌ها، دشت‌ها، دق‌ها، چشمه‌ها، ریگزارها و ... را از دیگر ظرفیت های این منطقه دانست و تصریح کرد: جاده سنگفرش شاه عباسی به طول بیش از 30 کیلومتر و تأسیسات آبرسانی قصر بهرام به طول حدود 7 کیلومتر نیز از شاهکارهای معماری دوران صفوی و از دیگر ظرفیت‌ها و توانمندی‌های پارک ملی کویر در زمینه فعالیت‌های گردشگری محسوب می شود.
هجوم بیش از ظرفیت گردشگران تبعات منفی برای محیط طبیعی منطقه در پی خواهد داشت
شاه حسینی، کاروانسراها، آب انبارها، حوض‌ها و قصر حرمسرا را از دیگر بناهای تاریخی این پارک معرفی و عنوان کرد: این بناها در تلفیق با طبیعت، جاذبه این منطقه را دوچندان کرده است.
این طبیعت پژوه، با تاکید بر اینکه پارک ملی کویر علی‌رغم ویژگی‌های خاص و اهمیت آن در حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری، با مشکلات و کمبودهای بسیاری روبروست اذعان داشت: مهمترین این مشکلات نبود راه‌های دسترسی مناسب، نبود امکانات رفاهی و خدماتی در مسیرهای ورودی و داخل پارک، وجود پادگان‌های نظامی در اطراف، فعالیت‌های اکتشاف نفت، کمبود امکانات حفاظتی و نیروی انسانی (محیط بان) و یگان حفاظت میراث فرهنگی و نبود راهنمای گردشگری در داخل پارک است.
وی با بیان اینکه معمولا پارک‌های ملی را به زون‌ها یا بخش‌های مختلفی تقسیم می‌کنند و ورود گردشگر به هر یک از این زون‌ها تابع مقررات خاصی است که کمترین تهدید و تخریب را برای محیط زیست به دنبال داشته باشد ابراز داشت: با این حال، هجوم بیش از ظرفیت گردشگران تبعات منفی برای محیط طبیعی منطقه در پی خواهد داشت.
طراحی و ایجاد سامانه اطلاعات و مدیریت گردشگری ضروری است
شاه‌حسینی تخریب و از بین رفتن پوشش گیاهی در اثر حرکت خودروها، ایجاد ناامنی برای وحوش و مسمومیت وحوش در اثر خوردن پسماندهای غذایی گردشگران را از جمله تهدیدات توسعه گردشگری این منطقه معرفی کرد و اظهار داشت: چنانچه فعالیت‌های گردشگری بر پایه برنامه‌ریزی اصولی و صحیح صورت پذیرد، می‌توان با استفاده از منافع اقتصادی آن در جهت کاهش تبعات منفی فعالیت‌های توریستی در منطقه حرکت کرد.
این پژوهشگر شهرسازی با یادآوری روند توسعه جهانگردی و فعالیت‌های اکوتوریستی در سطح جهان و ایران تاکید کرد: پارک ملی کویر به دلیل غنای منابع طبیعی و آثار تاریخی از یک سو و نزدیکی به شهر پر جمعیت تهران از سوی دیگر، در صورت حفاظت از گزند تهدیدات گردشگری در آینده رونق چشمگیری خواهد یافت.
وی طراحی و ایجاد سامانه اطلاعات و مدیریت گردشگری را ضروری خواند و ادامه داد: این سامانه باید به نحوی باشد که از یک سو گردشگران در پایان بتوانند از طریق این سامانه مجوز ورود به پارک را دریافت کنند و از سوی دیگر مدیران سازمان‌های ذیربط بتوانند تعداد گردشگران ورودی به پارک ملی را کنترل کنند.
پارک ملی کویر فاقد امکانات مناسب برای توسعه و استفاده گردشگری است
مدیر اسبق ایستگاه پژوهشی کویر دانشگاه تهران نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، پارک ملی کویر را فاقد امکانات مناسب برای توسعه و استفاده گردشگری دانست و گفت: پتانسیل‌های بالقوه در شرایط بالقوه، کارکرد محدودی دارند که وقتی به فعلیت برسند از حالت بکر خارج شده و عملکرد دیگری پیدا می کنند.
عنایت الله رنجبر با تاکید بر اینکه برای شناساندن پارک ملی کویر کار کمی انجام شده و هنوز هم می‌توان از آن به عنوان یک منطقه بکر یاد کرد افزود: این پارک از جمله مناطق معدود در سطح کشور است که بین دو کویر نمک (شمال غرب دریای نمک کاشان و در شرق کویر نمک گرمسار) قرار دارد و این شاخص ترین خصوصیت این پارک محسوب می شود.
وی وجود دو پلایا (کویر نمک)، تنوع جانوری و گیاهی، بعضی از آثار باستانی مثل قصر بهرام، قصر عین الرشید، سیستم انتقال آب، وجود حرمسرا، جاده سنگفرش و ... را ویژگی های خاص استان سمنان معرفی کرد و اذعان داشت: قدمت جاده سنگفرشی که از این جاذبه طبیعی می گذرد 400 سال است و به طول بالغ بر 30 کیلومتر در عصر شاه عباس صفوی، برای عبور کاروان‌های شتر ساخته است.
ثبت پارک ملی کویر در یونسکو
این پژوهشگر با بیان اینکه خیلی از مناطق زیبا و جاذبه‌های گردشگری به خاطر عدم رسیدگی مناسب آسیب دیده‌اند خاطرنشان کرد: باید این فرهنگ در مردم ایجاد شود که قدر و ارزش یک گنج ملی را بدانند.
رنجبر با یادآوری این مطلب که پارک ملی کویر به ثبت یونسکو رسیده است تصریح کرد: این پارک از نظر جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد ولی نبود زیرساختهای مناسب، فرسودگی ساختمان‌ها، عدم وجود اقامتگاه، نبود آب و... باعث شده به طور مؤثر مورد بازدید قرار نگیرد.
وی با تاکید بر اینکه در مناطق نمونه گردشگری مکان‌یابی‌هایی برای ایجاد تأسیسات و مکان‌های اقامت و ... صورت می‌گیرد تا کمترین آسیب به منطقه وارد شود عنوان کرد: باید مسیرهای خاصی برای این امر تعریف شود تا آرامش حیات وحش از بین نرود، چون فرار حیات وحش باعث از بین رفتن بخش عظیمی از زیبایی منطقه خواهد شد.
مدیر اسبق ایستگاه پژوهشی کویر دانشگاه تهران ایجاد راه‌های مازاد بر نیاز را باعث نابودی پوشش ارزشمند این منطقه دانست بیان داشت: یکی از مشکلاتی که برای یوزپلنگ آسیایی هست از بین رفتن غذای اصلی آن یعنی آهوست.
پارک ملی کویر در فهرست مناطق طبیعی طراز اول جهان
مدیر کل محیط زیست استان سمنان نیز با اشاره به پتانسیل‌ها و توانمندی‌های منحصربه فرد پارک ملی کویر ایران، گفت: پارک ملی کویر می‌تواند در فهرست مناطق طبیعت گردی طراز اول جهان قرار گیرد.
حمید ظهرابی با تاکید بر اینکه صنعت اکوتوریسم امروزه به عنوان یکی از فعالیت‌های اقتصادی پر درآمد رو به رشد در زمره چند صنعت اول پر درآمد جهان است افزود: گسترش روز افزون افرادی که به واسطه فشارهای ناشی از صنعتی شدن، زندگی پردغدغه شهری و از همه مهم‌تر علاقه‌مندی فطری و ذاتی بشر به طبیعت، حضور در محیط‌های طبیعی را برای گریز از این فشارها بر می‌گزینند از عوامل توسعه صنعت اکوتوریسم است.
وی خاطر نشان کرد: ویژگی‌های خاص طبیعت‌گردی نظیر کم هزینه بودن زیرساختهای مخصوص این صنعت، بروز کمترین اخلال در محیط زیست و بافت فرهنگی جوامع پذیرنده و توزیع عادلانه منافع حاصل از این فعالیت از دیگر عوامل توسعه رو به شتاب این صنعت به شمار می‌رود.
امکان مشاهده پنج گونه از هشت گونه گربه سانان کشور در پارک ملی کویر سمنان
مدیر کل محیط زیست استان سمنان با بیان این مطلب که اکوتوریسم به واسطه عدم نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین، مورد توجه ویژه توسعه‌گران و سرمایه گذاران قرار گرفته تصریح کرد: این صنعت همچنین واسطه هزینه کمتر و اثر بخشی بیشتر در تجدید روحیه و تمدد اعصاب و روان مورد علاقه گردشگران و به واسطه توزیع درآمد در سطوح و لایه‌های مختلف اجتماعی مورد پذیرش جوامع محلی و جوامع پذیرنده گردشگران قرار دارد.
ظهرابی، پارک ملی کویر را یکی از سایت‌های ویژه صنعت گردشگری کشور دانست که در صورت ایجاد زیرساخت‌ها و معرفی مناسب بدون شک می‌تواند در فهرست مناطق طبیعت گردی طراز اول جهان قرار گیرد.
وی با تاکید بر اینکه جمعیت قابل توجه حیات وحش منطقه امکان مشاهده پنج گونه از هشت گونه گربه سانان کشور در این گستره 450 هزار هکتاری را فراهم کرده است عنوان کرد: وجود گونه یوزپلنگ آسیایی، وجود جمعیت زیادی از گونه کمیاب جبیر، قوچ و میش‌های فراوانی که در کنار هر چشمه و آبشخور به راحتی قابل مشاهده‌اند، پرندگان متنوع نظیر هوبره و گونه‌های کمیاب پرندگان شکاری در کنار تنوع رنگ و شکل زمین، باعث شده منطقه بکر پارک ملی کویر، بدون مبالغه به یکی از مهمترین مناطق اکوتوریستی کشور تبدیل شود.
مدیر کل محیط زیست استان سمنان در ادامه عدم اطلاع برنامه ریزان از محاسن توسعه این صنعت، عدم شناخت پتانسیل‌های موجود، عدم اطلاع رسانی و ناشناخته بودن جاذبه‌های طبیعی این منطقه را مانع شکوفایی صنعت طبیعت گردی در این منطقه دانست و اذعان داشت: اگر توسعه طبیعت گردی توام با اصول علمی این فعالیت باشد، خساراتی را که متوجه پارک می‌کند در مقابل منافع آن بسیار ناچیز است.
از سال 1363 هیچ گزارشی مبنی بر مشاهده گور آسیایی در این منطقه نرسیده است
از پوشش گیاهی پارک ملی و ذخیره‌گاه زیستکره کویر که بین بیابان و استپ قرار گرفته و از این رو به آن آفریقای کوچک هم گفته می‌شود، می‌توان به بنه، تاغ، گز، شور، اشنیان، قیچ، انواع گون و درمنه، گرگ تیغ، خنجک، افدرا، خارشتر، نی، سازو، جگن و … اشاره کرد.
شاخص‌ترین گونه جانوری پارک ملی و ذخیره‌گاه زیستکره کویر یوزپلنگ آسیایی است. همچنین این پارک از معدود مناطقی است که از 15 عضو خانواده گربه سانان، سگ سانان و کفتارهای ایران، حداقل 11 گونه را در خود جای داده است. پلنگ ایرانی، کاراکال، جبیر، کل و بز، قوچ و میش، روباه شنی، روباه معمولی، کفتار، گرگ، شغال، خرگوش، تشی و ... از جمله پستاند‌اران این منطقه‌اند. از پرندگان این منطقه هم می‌توان به هوبره، باقرقره، تیهو و کوکر، انواع پرندگان شکاری از قبیل دلیجه، سارگپه، د‌ال اشاره کرد.
برپایه اعلام دیده بان محیط زیست ایران، تخمین زده می شد در سال های پایانی دهه 1350 در پارک ملی کویر حدود 800 راس گورخر زیست می کردند، اما بعد از گذشت سال ها هنوز باور کردنی نیست که جمعیت 800 راسی گور پارک ملی کویر فقط در طول پنج سال به طور کامل نابود شد! آخرین گورهای پارک ملی کویر یک گله 17 رأسی در منطقه چاه قرقره در شرق پارک بودند که آخرین بار در سال 1363 دیده شدند و پس از آن هرگز گزارشی از مشاهده گور در این منطقه در سال‌های بعد به دست نیامد.
در ایران گونه خاصی از آهو زیست می‌کند که "جبیر" نامیده می‌شود و در چند منطقه محدود در مناطق بسیار خشک ایران باقی‌مانده است. درحال حاضر، حداقل 30 تا 40 درصد کل جمعیت این گونه در ایران در پارک ملی کویر زیست می‌کنند و هیچ منطقه دیگری در ایران، چنین جمعیت پویا و زیستایی از جبیر ندارد.
نظر شما