اجرای طرح ترسیب کربن در خراسان شمالی/ گامی به سوی بیابان زدایی پایدار

به گزارش خبرنگار مهر، ايران از جمله كشورهايي است كه از ديرباز تحت تاثير پديده بيابان زايي بوده و به همین دلیل نیز رويكرد احیای اراضي تخريب شده در اولویت کار اجرایی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري كشور در عرصه هاي نيمه خشك بوده است.

در اين راستا جمهوري اسلامي ايران در چندين كنوانسيون زيست محيطي از جمله UNFCCC و UNCCD عضويت دارد و دولت فعاليت هاي گسترده اي را براي كاهش انتشار گازهاي گلخانه اي و جلوگیری از گرم تر شدن هوا و افزایش مناطق بیابانی آغاز کرده كه در اين میان پروژه ترسيب كربن يكي از آن ها به شمار مي رود.

اين پروژه با همكاري برنامه عمران سازمان ملل متحد(UNDP) در سال 2004 طي دو فاز اجرايي با هدف احياي اراضي مرتعي تخريب يافته در مناطق خشك به صورت اقتصادي، توسط مردم محلي در خراسان جنوبي به اجرا درآمد كه از موفقيت خوبي برخوردار بود.

این طرح در راستای تامين منافع مردم محلی و ترسيب كربن يا ذخيره سازي كربن آلي در بافت گياهان و خاك مراتع تخريب يافته در جهت تامين منافع جهاني اجرا شد که نتایج مناسبی نیز در پی داشت.

پارسال در پی موافقت استاندار خراسان شمالی مقرر شد تا پروژه ترسيب كربن در اين استان با مشاركت برنامه توسعه سازمان ملل متحد و سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري كشور اجرا شود و برای اجرای این پروژه نیز منطقه خشک گوربان در اسفراین پیشنهاد شد.

استفاده از توان جوامع محلی در بیابان زدایی

گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی دو میلیون و 33 هزار و 36 هکتار است که از اين وسعت یک میلیون و 414 هزار هکتار مرتع، بیش از 183 هزار و 636 هکتار بیابان و 434 هزار و 550 هکتار نيز جنگل است.

به لحاظ حوزه هاي آبخيز موجود در استان، حوزه آبخيز كال شور در جنوب خراسان شمالي شامل شهرستان هاي جاجرم، گرمه و اسفراين، جزو مناطق بياباني تعريف مي شود.

به طور كلي 9 درصد از سطح خراسان شمالي جزو اقليم بياباني تعريف مي شود و از كل مساحت بيابان هاي استان، 112 هزار هكتار در شهرستان جاجرم، 39 هزار هكتار در اسفراين و 31 هزار هكتار نيز در شهرستان گرمه واقع شده است.

از ابتداي تشكيل خراسان شمالی در سال 83 تاكنون عمليات بيابان زدايي در چهار هزار و 620 هكتار از عرصه هاي بياباني خراسان شمالي انجام شده و علاوه بر این در اين مدت با استفاده از اعتبارات ملي و استاني 56 هزار و 600 هكتار نيز طرح هاي بيابان زدايي در استان تهيه شده است.

پروژه بین المللی ترسیب کربن در مناطق بیابانی یکی از طرح های محسوب می شود که اقدامات اولیه اجرای آن در خراسان شمالی آغاز شده و قرار است محدوده ای بالغ بر 120 هزار هکتار را شامل شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در مورد اجرای طرح بین المللی ترسیب کربن در این استان در گفتگو با خبرنگار مهر، می گوید: هدف اصلي این طرح؛ ترسيب كربن در بافت گیاهان و خاک منطقه از طريق احياي مناطق بياباني است.

موسی صابری با بیان این که اجرای اين پروژه مستلزم ظرفيت سازي جوامع مجري فعاليت هاي ترسيب كربن است، اضافه می کند: اين امر ساكنين منطقه را قادر مي کند تا به صورت رسمي تری در زمینه حفاظت از منابع طبیعی ابراز وجود كنند و در راستاي مديريت بهتر منابع و توليد پايدار مسئوليت شرايط زيست محيطي خويش را بر عهده بگيرند.

به گفته وی اين پروژه تمريني در قالب ساختارها و قراردادهاي چند جانبه مبتني بر مشاركت در احيا و مديريت منابع طبيعي است.

صابری عنوان می کند: پروژه ملي تعميم ترسيب كربن يك طرح پنج ساله است كه با هدف كلي جذب كربن اتمسفري از طريق احياي مراتع بياباني در سطح جهان، ارايه مدلي براي افزايش بهره وري اراضي مناطق خشك و نيمه خشك و مقابله با بيابان زدايي از طريق احياي مراتع تخريب شده با مشاركت مردم در سطح كشور و در سطح منطقه اي نيز با هدف بهبود وضعيت اجتماعي، اقتصادي جوامع محلي و بهبود شاخص توسعه انساني اجرا مي شود.

ترسیب کربن؛ گامی مهم در راستای بیابان زدایی پایدار

کارشناس مسئول اداره بیابان زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی نیز در زمینه اجرای این طرح در گفتگو با خبرنگار مهر، می گوید: پروژه ترسيب كربن اولين پروژه در ايران با رويكرد مشاركتي در امر بهره برداري و مديريت عرصه هاي منابع طبيعي توسط مردم است.

به گفته وی برای اجرای این طرح در خراسان شمالی منطقه بیابانی گورپان واقع در بخش مركزي شهرستان اسفراين پیشنهاد شده و قرار است این طرح در وسعتی به مساحد 120 هزار هكتار مشتمل بر 28 پارچه روستا و آبادي اجرا شود.

محمد یزدانی در مورد علل انتخاب این منطقه برای اجرای پروژه ترسیب کربن اظهار می کند:  خالي از سكنه شدن بيش از پنج نقطه سكونت گاهي از سال 75 تا 90 در این منطقه به دلیل اثرات بیابان زدایی، درآمد پايين ساكنين محلي، وجود بادهاي شديد و فرسايش بادي در منطقه، خشكسالي و كمبود منابع آبي، بوته كني به دليل مشكلات در تامين سوخت هاي فسيلي، فشار چراي دام با توجه به پوشش گياهي كم منطقه، همجواري با محدوده حفاظت محيط زيست مياندشت( خاستگاه يوزپلنگ آسيايي)، وجود معادن غني در منطقه، همكاري بسيار مناسب مسئولين استاني و شهرستاني در شروع پروژه، وجود حدود 500 نفر شتر در منطقه، عبور خط راه آهن از عرض منطقه و .... برخی از دلایل انتخاب منطقه گورپان اسفراین برای اجرای طرح بین المللی ترسیب کربن است.

این مسئول عنوان می کند: مهاجرت روستاییان این منطقه به مناطق شهري به خاطر مسائلي از جمله كم آبي كه بر اثر بروز پديده خشكسالي و بيابان زايي حادث شده، عدم اشتغال جوانان به كار و پايين بودن درآمد خانوار از دیگر دلایل انتخاب این منطقه برای اجرای پروژه بیابان زدایی به شمار می رود که در این راستا به منظور پيشگيري از آثار مخرب هجوم شن هاي روان و احيای مراتع و جنگل هاي تخريب شده و بهره برداري اقتصادي از آنها و ترسيب كربن در خاك و گياهان به صورت پايدار، اين پروژه با رويكرد مشاركتي و با هدف توانمند سازي جوامع محلي اجرا می شود.

وی در مورد وضعيت منابع آبي منطقه نیز می گوید: محدوده طرح در سه دشت اسفراين، صفي آباد و جوين واقع شده كه همگي دشت ممنوعه است.

یزدانی با اشاره به ضرورت اجراي پروژه در منطقه اضافه می کند: استفاده از انرژي نور، هزينه كرد درصدي از بهره معادن در منطقه، فعال سازي بحث تورهاي بيابان نوردي، حمايت از صنايع دستي منطقه، شناسايي گونه هاي گياهي دارويي منطقه، تشكيل صندوق هاي خرد اعتباري، توريسم حيات وحش منطقه حفاظت شده، واگذاري اراضي جهت دامداري نيمه صنعتي و گلخانه ها و ... برخی از ضرورت های اجرای طرح هستند.

به گفته وی اجراي پروژه ها و منافع اقتصادي آن توسط بهره برداران بومي، تشكيل صندوق هاي خرد اعتباري، بهبود شاخص توسعه انساني در بخش های سلامت، آموزش و درآمد، استفاده از توان ساير دستگاه ها، تشكيل و توانمند سازي گروه هاي توسعه و ترويج و گسترش استفاده از سيستم هاي سطوح آبگير باران نیز از دیگر ضروریات اجرای این طرح در منطقه گورپان به شمار می روند.

یزدانی مهمترين راهكارها و تكنيك هاي به كار گرفته شده در اين پروژه را شامل برگزاري كلاس هاي آموزشي و توجيهي، چاپ نشريات و جزوات آموزشي و ترويجي، ظرفيت سازي جوامع محلي، توانمندسازي زنان و مردان از لحاظ اقتصادي و فرهنگي، تشكيل و توسعه صندوق هاي كوچك خرد اعتباري توسط مردم و واگذاري مديريت آن به خودشان و تهيه طرح هاي توسعه روستا با مشاركت جوامع محلي و دستگاه هاي اجرايي ذکر می کند.

وی انجام مطالعات پايه براي شناخت وضعيت موجود و الويت بندي عمليات، انجام عمليات پايش و ارزيابي، توسعه زير ساخت هاي محلي با مشاركت دستگاه هاي دولتي و غير دولتي، تهيه برنامه كاري ساليانه و فصلي، تهيه گزارشات فصلي و ساليانه، انجام عمليات احيايي و آبخيزداري به صورت مشاركتي توسط جوامع محلي و گروه هاي توسعه روستا، استفاده از انرژي هاي نو، احيا مراتع تخريب شده و به طور كلي واگذاري مديريت و بهره برداري از عرصه هاي منابع طبيعي به مردم محلي را از دیگر برنامه های پیش بینی شده در این طرح اعلام می کند.

به گفته یزدانی با اجرای این طرح ساکنین منطقه خود مسئوليت مديريت بهبود شرايط زيست محيطي خويش را بر عهده می گیرند تا در نهايت اين امر منجر به كاهش فقر، بهبود وضعيت معيشتي و اقتصادي روستائيان و ساكنين منطقه، كاهش تخريب مراتع و ايجاد پايداري در وضعيت بهره برداري از منابع طبيعي منطقه شود.

کارشناس مسئول اداره بیابان زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در زمینه دستاوردهای این طرح نیز اظهار می کند: ظرفيت سازي جوامع محلي، توانمند سازي زنان و مردان از لحاظ اقتصادي و فرهنگي، انجام عمليات احيايي و آبخيزداري به صورت مشاركتي توسط جوامع محلي، توسعه زيرساخت هاي محلي با مشاركت جوامع محلي و دستگاه هاي دولتي و غير دولتي، واگذاري مديريت و بهره برداري از عرصه هاي منابع طبيعي به مردم و ... از جمله دستاوردهای اجرای این طرح به شمار می روند که در نهایت سبب مقابله با بیابان زایی و کاهش سطح بیابان های خراسان شمالی می شود.

سخن آخر

با توجه به تجربه موفق الگوي ترسيب كربن كشور و مشاركت فعال جامعه محلي در سطح روستاهاي منطقه منتخب در اسفراین به نظر می رسد پتانسيل مطلوب جهت اجراي موفق پروژه وجود دارد.

اميد می رود با حمايت همه جانبه مسئولين رويكرد توانمند سازي جوامع محلي، توسعه پايدار مناطق روستايي و ترسيب كربن اتمسفري از طريق اين پروژه ارزشمند در آينده اي نه چندان دور محقق شود، پروژه ای که در صورت اجرای درست امید به فردایی بهتر و سبزتر را برای فرزندان این آب و خاک نوید می دهد.