«نغمه دریا»؛ شاعرانه ای به دور از فرمول‌های آمریکایی

خبرگزاري مهر- گروه هنر: «نغمه دریا» یک انیمیشن فانتزی محصول ایرلند است که توسط تام مور کارگردانی شده است. این انیمیشن به شیوه دستی و با الهام از نقاشی های آبرنگ پل هنری کشیده شده و نخستین بار در جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو در سال ۲۰۱۴ به نمایش عمومی درآمده است.

داستان این فیلم بر یک ماجرای اساطیری فریبنده که ریشه در فرهنگ شگرف فولکلور ایرلندی دارد، متمرکز است و قدرتمندانه از احترام از دست رفته برای حفظ توازن طبیعت با از دست دادن سنت‌های قدیمی در جامعه مدرن صحبت می‌کند.

تام مور کارگردان این اثر که پیش ازاین برای «راز کِلز» هم موفق به نامزدی اسکار شده بود، بار دیگر در انیمیشن «نغمه دریا» یک تجربه مجذوب کننده پر زرق و برق و مجلل از روایت یک فانتزی در ناب‌ترین و بهترین فرم و شکل ممکن را ارایه می‌کند.

کارگردان با همکاری ویلیام کالینز به عنوان نویسنده فیلمنامه به مدت چهار سال کار کردند تا به اتفاق هم در داستان تجدیدنظر و متن اولیه را بازنویسی کنند.

این انیمیشن با الهام از داستان اساطیری سلکی‌ها ساخته شده که ریشه در فرهنگ فولکلور ایرلند دارد. بر این اساس سلکی‌ها موجوداتی نیمه انسان نیمه فوک دریایی هستند. فوک‌های دریایی با رسیدن به خشکی به انسان تبدیل می‌شوند اما روزی آخرین سلکی تصمیم می‌گیرد برای همیشه به دریا بازگردد.

دستاوردهای «نغمه دریا»

این انیمیشن به تهیه کنندگی کارتون سالون هم به عنوان یکی از ۲۰ انیمیشن فهرست اولیه نامزدهای دریافت اسکار در بخش بهترین انیمیشن سال ۲۰۱۴ انتخاب شد و هم به فهرست نهایی این رقابت راه یافت.

«نغمه دریا» جایزه ویژه هیات داوران جشنواره بین‌المللی سینمای انیمیشن فرانسه را به دست آورد و گرچه در ۷ بخش چهل و دومین جوایز آنی در سال ۲۰۱۴ نامزد شد، اما هیچ یک از جوایز را کسب نکرد.

این انیمیشن به موفقیت‌هایش در سال ۲۰۱۵ نیز ادامه داد و نامزد بهترین فیلم بلند انیمیشن از چهلمین جوایز سزار فرانسه شد و جایزه نوزدهمین دور جوایز ستلایت را نیز به عنوان بهترین انیمیشن دریافت کرد.

این انیمیشن اولین اکران خود را در ماه سپتامبر و در جشنواره فیلم تورنتو تجربه کرد. اکران عمومی این فیلم در کانادا در ماه دسامبر صورت گرفت و تاکنون در فرانسه، بلژیک و دانمارک به نمایش درآمده است. تابستان ۲۰۱۵ ایرلند و بریتانیا میزبان این فیلم خواهند بود.

با وجود داشتن یک سرمایه گذار در آمریکا، مور از تبدیل این انیمیشن به یک کار کمدی که مورد پسند مخاطب آمریکایی قرار بگیرد خودداری و بر حفظ مدل اروپایی کار تاکید کرد به همین دلیل به قول خودش به گردباد تولید مشترک بین پنج کشور وارد شد و از سرمایه‌گذار آمریکایی گذشت.

قصه از کجا شروع شد؟

بن و سائوریس خواهر و برادری هستند که در یک فانوس دریایی کنار دریا با پدر خود که سال‌هاست به علت از دست دادن همسرش غمگین و پریشان است، زندگی می‌کنند. اگر چه بن ۱۰ ساله از مسئولیتش به عنوان برادر بزرگتر به خوبی آگاه است، اما از اینکه خواهرش که چهار سال دارد در نهایت یک کلمه حرف نمی‌زند ناامید است.

روزی سائوریس یک فلوت صدفی که متعلق به مادرش بوده پیدا می‌کند، موسیقی مسحورکننده‌ای که این صدف ایجاد می‌کند هم یک وسیله ارتباطی است و هم کلیدی برای یک راز عمیق جادویی که ریشه در گذشته مادر آنها دارد. بعد از اینکه آنها می‌روند تا با مادر بزرگ خود در شهر زندگی کنند، سائوریس و بن باید تلاش کنند که راه خانه‌شان را پیدا کنند.

بن به زودی متوجه می‌شود که خواهرش دارای قدرتی ا‌ست که می‌تواند آنها را به قلب یک داستان قدیمی که قبلا مادرشان تعریف کرده ببرد، اما برای زنده کردن این داستان او باید اول صدایش را پیدا کند و بر عمیق‌ترین ترس‌های خود غلبه کند.

شخصیت‌ها

بن: در سال ۱۹۸۷ بن ۱۰ ساله است. او عاشق آثار کمیک است و می‌خواهد به خواهرش کمک کند تا با دنیا ارتباط برقرار کند.

سائورس: این دختر ۴ ساله با ظاهری مهربان هرگز حرف نزده است. او همه تلاشش را می کند تا برادرش همیشه متوجه او باشد. این خواهر و بردار با کمک هم باید جهان پریان را نجات دهند. او می‌تواند به یک فوک تبدیل شود و همراه برادرش به سفری ماجراجویانه برود تا بتوانند روح جهان و سایر موجودات جادویی را که مثل او هستند نجات دهند.

کانر: پدر این دو بچه، محافظ فانوس دریایی است. گذر ایام او را به مردی تلخ بدل کرده که در زندگی به چیزی امیدوار نیست. تنها دختر کوچکش می‌تواند لبخند را به لب او بیاورد.

برونا: مادر خانواده زندگی رازآمیزی در ارتباط با اسطوره‌ها دارد و دانش او چیزی است که بن امیدوار است تا بتواند از آن برای درک همه آنچه او می دانست استفاده کند.  

تلفیقی از یک داستان اساطیری و یک داستان مدرن

تام مور کارگردان این فیلم می‌گوید بعد از ساختن «راز کلز» به ساخت یک فیلم مرتبط با افسانه‌ها فکر می‌کرد تا اینکه در تعطیلات با پسر ده ساله‌اش در سواحل غرب ایرلند یک سری فوک دریایی دید که توسط ماهیگیران در ساحل کشته شده بودند. خانمی که مالک کلبه‌ای در ساحل بود، گفت ۵۰ سال پیش کسی با فوک ها این کار را نمی‌کرد چون مردم اعتقاد داشتند که آنها سلکی‌هایی هستند که به خشکی پناه آورده‌اند.

در واقع ماجرای سلکی‌ها در داستان‌های عامه ایرلندی که روح کسانی که در دریا مرده یا گم شده بودند به خشکی می‌رساندند، بن مایه این قصه شد.

مور می‌گوید: این داستان قدیمی که بخشی مهمی از فرهنگ ما بود نه تنها می‌تواند برای گردشگران جذاب باشد، بلکه به عنوان بخش ارزشمندی از فرهنگ ما می‌تواند  به حفاظت از محیط زیست و حتی روابط ما با یکدیگر کمک کند. با وجود اینکه داستان مملو از سحر و جادوست اما می‌تواند روشنگری برای یک جامعه کوچک و راهی برای درک بهتر جهان باشد.

او که اعتقاد دارد افسانه ها و داستان‌های پریان معمولا ناراحت کننده و مالیخولیایی هستند، با همکاری ویل کالینز فیلمنامه نویسی که با او کار می‌کرد، تلاش کردند تا از این سطح فراتر بروند و با پیوند قصه با دنیای مدرن، گامی به جلو بردارند.

کیفیت تکنیکی انیمیشن

الگوی کارگردان برای شکل گرفتن این انیمیشن فضایی کار شده با آبرنگ با الهام از کارهای پل هنری نقاش مشهور بود.

آدرین مریگو کارگردان هنری فیلم نیز کاملا توانایی این را داشت که نورهای متمایزی را که در ایرلند وجود دارد وارد این کار کند. وی که اصالتا فرانسوی است اما سال‌ها در ایرلند زندگی کرده، از انیمیشن «راز کلز» با مور همکاری کرده است. تجربیاتی که او از عکاسی و تصویرسازی داشت نیز کمک کرد تا فضایی متفاوت شکل بگیرد.

به گفته مور که عاشق آثار میازاکی است، منبع الهام او برای ساخت «نغمه دریا» انیمیشن «همسایه من توتورو» بود: سراسر درد و رنج و غم و ناراحتی، اما ما می‌خواستیم فراتر از آن برویم.

کارگردان که خودش نقاشی کشیدن را دوست دارد، می گوید همین عاملی شد که وارد موضوع سه بعدی نشود و به شیوه گرافیک کامپیوتری فیلم نسازد. تلاش هنری این انیمیشن بر این متمرکز است تا چشم‌اندازها و مناظر طبیعی ایرلند را در مرکز فیلم قرار دهد. تحقیقاتی هم در زمینه حجاری و نقاشی روی دیواره‌های غار و سنگ های دوران پیش از سلتیک، به نحوه شکل گرفتن تصاویر کمک کرد.

در واقع تک تک فریم‌های این فیلم که مخاطب را یاد نقاشی‌های آب‌رنگی‌ روستایی می‌اندازند، یک کیفیت هنرمندانه خاص در خود دارند. از دریا گرفته تا شهر، جنگل و دنیای زیرزمینی خارق‌العاده این فیلم، مقدار جزییاتی که در ساخت تک تک موجودات و فضای آن استفاده شده نفس‌گیر است. از هیچ چیز دریغ نشده است. نحوه برخورد آن‌ها تا حدی دقیق بوده که حتی تمامی برج‌های ارتباطاتی فیلم هم یک نوع طراحی خاص خود را دارند. انیمیشن این فیلم که از طراحی‌های کامپیوتری به دست نیامده، یک احساس زیبایی‌شناسانه بصری دارد که به نظر می‌رسد متعلق به این دنیا نیست.

منتقدان چه گفتند

این فیلم در وبسایت نقد راتن تومیتوز موفق به کسب امتیاز فوق‌العاده ۹۸ درصد از میان ۳۰ نقد مختلف شد و در وبسایت متاکریتیک هم از میان ۲۲ نقد مختلف موفق به کسب امتیاز ۸۵ از ۱۰۰ شد.

فیلم از همان اول با نقدهای به شدت مثبت روبه رو شد. مرور برخی از این نقدها به درک فیلم کمک می‌کند.

نقد تاد براون موسس و سردبیر «توییچ فیلم»

«نغمه دریا» داستانی است که کارهای هنری فوق‌العاده زیبا را با شخصیت‌های مختلف و همچنین ریشه‌های عمیق اما طبیعی داستان‌های محلی و جادو همراه می‌کند و یک کیفیت تضمین‌شده و ابدی در خود دارد. از آن نوع داستان‌هاست که احساس می‌کنید همیشه در مکانی برای خود وجود داشته و تا حالا منتظر بوده که برای همه تعریف شود.

نقد پیتر دبروژ از ورایتی

تام مور انیماتور ایرلندی با فیلم «نغمه دریا» جای خود را به عنوان محافظ فرهنگ سلتیک و آثار کارتونی کلاسیک مستحکم‌تر می‌کند. با فیلمی که بعد از «راز کلز» (که سال ۲۰۱۰ به طور تعجب‌آوری نامزد دریافت جایزه اسکار شده بود) ساخته شده و مور سبک طراحی با دست را به طرزی حیرت‌انگیز به یک داستان دیگر که از افسانه‌های ایرلندی الهام گرفته پیوند می‌زند؛ اما این بار او رشته جادویی خود را در پیش‌زمینه یک داستان امروزی می‌تابد و در عین حال برای مرجع‌های بصری خود، بیشتر و بیشتر وارد نقاشی‌های سنگی باستانی ایرلند می‌شود.

در حالیکه کارتون‌های آمریکایی شدیدا بر پایه داستان و شخصیت جلو می‌روند، آثار مور در درجات مختلف دیگری نیز عمل می‌کند و از تماشاچیان انیمیشن که پیش از این چند فرمول برای تماشای فیلم یاد گرفتند می‌خواهد تا ذهن خود را نسبت به تجربه‌ای شاعرانه‌تر باز کنند.

با این وجود، هسته احساسی فیلم خیلی هم با یک فیلم احساسی که توسط استودیوهای بزرگ ساخته شده باشد - مثل «شجاع» - متفاوت نیست. داستان درباره شخصیت مادرانه گمشده‌ای است که نیم انسان و نیم سیل (فوک دریایی) است و یک شب درون موج‌ها ناپدید می‌شود و همسر و دو فرزندش را با سوال‌های بی‌پاسخ بسیاری رها می‌کند.

با توجه به مسیر غیرمستقیمی که برادر بزرگتر یعنی بِن (با صدای دیوید راوله) و خواهر کوچکتر ساکتش یعنی سائوریس برای آشکار کردن این راز خانوادگی پیش رو می‌گیرند، مور و ویل کالینز همراه فیلمنامه‌نویسش به نظر می‌رسد که می‌خواهند آن قالب ساده‌گرای جوزف کمپبلی که بسیاری از کارتون‌های غربی از آن پیروی می‌کنند رد کنند.

ایده اصلی این نیست که یک افسانه محلی را تبدیل به یک فرمول راحت دیزنی بکنند، بلکه می‌خواهند سبک درست انیمیشنی را پیدا کنند که می‌توانند از طریق آن سنت‌های روایتی فرهنگی خود را انتقال دهند. این انحراف‌ها از هنجارهای معمولی، تجربه تماشای فیلم را خاص می‌کنند و در عین حال شخصیت‌های بامزه و تا حدودی ساده‌گرا از این مساله اطمینان حاصل می‌کنند که تماشاچیان جوان هم می‌توانند از تماشای آن لذت ببرند.

نقد کارلوس آگویلار از ایندی‌وایر

تماشای «نغمه دریا» آشکارا نشان می‌دهد که این فیلم یکی از زیباترین انیمیشن‌هایی است که تا به حال ساخته شده و الماسی است که پر از جادوی اطمینان بخش و تاثیرگذار است.

اثر جدید تام مور نوع خاص و معجزه‌آسایی از کیمیای انیمیشنی است. انگار که در پتویی که از رویاهای جادویی حیرت‌انگیز بافته شده پیچیده شده باشید. تجربه تماشای این فیلم خارق‌العاده است و فانتزی را در پاک‌ترین حالت خود نمایان می‌سازد. کمپانی کارتون سالون بار دیگر داستان‌های محلی ایرلندی را به نحوی بازسازی کرده که به طرز غیرقابل تصوری جذب کننده است و نمی‌توان تسلیم زیبایی آن نشد.

«نغمه دریا» که پر از گرمای کلاسیک است، ساخته شده تا به همه یادآوری کند چرا انیمیشنی که تا این حد خارق‌العاده ساخته می‌شود، وسیله‌ای بسیار زیباست. رنگ، فرم و حرکت سیال با سبکی فراموش‌نشدنی به خدمت داستانی گیرا درآمده‌اند.

فضای اثیری فیلم بخش مهمی از قدرتش را مدیون موسیقی خاطره انگیز برونو کولیس است. موسیقی او پلی بین دو جهان می‌سازد و طنینی زیبا و اسرارآمیز به آن اضافه می کند.

در همین راستا، کار درخشان نورپردازی که سازندگان انیمیشن انجام داده اند قابل ستایش است. کار فیلمبرداری آنها از هر نظر ظریف و روشن است. آنها با هنر خود روشن و خاموش شدن دریا را با شدتی غیرطبیعی و با شخصیت‌های دوست داشتنی که زندگی پردرخششی دارند، ممکن کرده‌اند.

بخش‌های روایتی فیلم توسط ویلیام کالینز نوشته شده‌اند و موضوع‌های کاملا جذاب را در پیوند با اساطیر بیان می‌کنند. در حالی که بزرگسالان ممکن است رنج ارایه شده در آن را بیشتر درک کنند، کودکان بیشتر با بخش امیدوارانه آن ارتباط برقرار می‌کنند. ارتباط مجدد با ریشه‌ها و تجلیل از ارزش‌های شجاعت و فداکاری، موضوع‌های برجسته فیلم هستند.

با وجود این که تنها دو فیلم بلند انیمیشن در کارنامه تام مور وجود دارد، اما کاملا محرز است که در چند سال آینده و خیلی پیشتر از آنکه دیر شود، می‌توانیم او را در جایگاهی قرار دهیم که اکنون میازاکی کارتونیست بزرگ ژاپنی را قرار می‌دهیم.

اینجا استاد جدیدی از انیمیشن حضور دارد که به روش خودش در حال تبدیل شدن به چهره‌ای افسانه‌ای و برجسته است. 

مور این قدرت را دارد تا ما را به سفری به دنیای فولکلور ایرلند ببرد، سفری که در واقع شبیه هیچ چیز دیگری که پیش از این دیده شده، نیست؛ داستان‌های کهن از افتخار، شجاعت و ارزش‌های خانواده که با قدرت از طریق طراحی‌های رویاگونه، منتقل می‌شوند.

با تماشای «نغمه دریا» به راحتی می‌توان گفت یکی از زیباترین تجربه‌های فیلم انیمیشن که تاکنون وجود داشته، به دست می‌آید؛ گوهری درخشان با هیبتی الهام بخش در آمیزه‌ای از سحر و جادویی جذاب.

گزارش از مازیار معتمدی