این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.
به گزارش خبرنگار مهر، کاهش سطح زیر کشت و در پی آن کم شدن تولید محصولات زراعی، کاهش حاصلخیزی مزارع، کاهش سطح آب، افزایش مرگ و میر دام و طیور نمونه هایی از اثرات و عواقب «مستقیم» خشکسالی در گرمسار هستند.
نمونه هایی از پیامدهای «غیر مستقیم» خشکسالی هم کاهش تولید و سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی می تواند منجر به کاهش درآمدهای کشاورزان، افزایش بهای تولیدات، رشد بیکاری، تأخیر درباز پرداخت وام های بانکی و ... است.
آبی که اکنون نبودش بیشتر از بودنش احساس می شود مشکلاتی در منطقه ایجاد کرده که نه تنها ضرورت برنامه ريزی توسعه روستايی را ايجاب مي كند، بلكه بايد در برنامه ريزی منطقه ای، محلی و برنامه ريزی نا متمركز نیز مورد توجه ویژه قرار گیرد.
طرح ملی حبله رود اقدامی در خور توجه دولت برای ساماندهی امور آب
از سوی دیگر دولت برای رفع مشکلات آبی گرمسار اقدامات در خور توجهی را در دستور کار قرار داده است که نمونه بارز آن طرح ملی حبله رود است که از آن به عنوان طرحی برای فرار از خشکسالی و عواقب آن یاد می شود
طرحی که به گفته مجری آن، ما بین جمهوری اسلامی ایران و سازمان ملل متحد با بودجه ای برابر ۷۰۰ هزار دلار آغاز شده است و مرحله نخست آن از سال ۷۸ در حوزه حبله رود آغاز و پس از در بر گرفتن یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی منابع طبیعی منطقه، در نهایت تا سال ۸۲ به طول انجامیده است اما متاسفانه با برخی تعلل، عدم تخصیص اعتبار در نتیجه تحریم ها و برخی کارشکنی ها متاسفانه حبله رود نیز امروز حال و روز خوبی ندارد.
حبله رود قرار است طرحی مشارکتی بین دولت و مردم برای رفع مشکلات آبی باشد و تحرکات و اقدامات مناسبی در راستای احیاء این مهم انجام شده اما قطعا تا زمان بازگشت شرایط به ایده آل اقلیم ناحیه حبله رود فاصله زیاد است.
اما خشکسالی های پی در پی و عدم رعایت درست مصرف آب خصوصادر بخش کشاورزی باعث بروز مشکلات قابل توجهی در روستاهای شهرستانهای آرادان و گرمسار شده است که در پی آن بیکاری و مهاجرت به شهرها باعث بروز مشکلات و ناهنجاری های فراوان خواهد شد.
دیگر کسی ریسک ورود به مشاغل روستایی را نمی پذیرد
دهیار روستای فند از توابع گرمسار با بیان اینکه مردم همچنان در این روستا امید به زندگی دارند و فعالیت می کنند، گفت: اما این تلاشگران، نیازمند حمایت های لازم از سوی مسئولان هستند تا لطمات وارده به مزارع و دام های خویش را تا حدی جبران کنند.
مسعود قزلو با اشاره به این که کشاورزان روستاهای رشمه، کردوان و سعد آباد نیز از شرایط بد کشاورزی و محصولات زراعی در سال گذشته رنج می برند افزود: اگر دولت طرح های حمایتی برای بخش کشاورزی در نظر نگیرد، دیگر کمتر کسی ریسک ورود به مشاغل روستایی را پذیرفته و سرمایه مالی و انسانی خود را هزینه می کند.
ضرورت تأمین آب برای روستاها
دهیار روستای قاطول درباره تامین منابع آبی روستایی نیز در این گفتگو با بیان این مطلب که کشاورزان روستای قاطول برای تهیه آب کشاورزی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنندخاطر نشان کرد: در حال حاضر، مقدار آب تعلق گرفته به این کشاورزان اصطلاحا دو سنگ آب است که این مقدار کفاف زمین های کشاورزی این روستا را نمی دهد.
رضا قنبری با یادآوری این مطلب که روستای قاطول از داشتن یک حلقه چاه کشاورزی محروم است تصریح کرد: این در حالی است که سی سال قبل در بالا دست این روستا برای جبران کم آبی و بحران های ناشی از خشکسالی چاهی حفر شده بود، اما اکنون کشاورزان این روستا حق استفاده از این چاه را نداشتند.
آب نقش حیاتی در از بین رفتن فقر و بیماریها دارد
عضو سابق شورای اسلامی روستای قاطول درباره تامین آب آشامیدنی مردم منطقه عنوان کرد: سرمایه گذاری در تأمین آب شرب روستایی گرمسار صرفا به منظور تأمین آب نبوده و نقش بسیار حیاتی در از بین بردن فقر و بیماری ها ایفا می کند.
رضا رضایی با اشاره به این که عرضه آب سالم و بهداشتی در ابعاد وسیع تر در بهبود بهداشت و سلامت روستائیان گرمسار و ایوانکی موثر بوده و موجب صرفه جویی در وقت آن ها شده اذعان داشت: این امر باعث شده بتوانند با وجود وقت اضافی و تنی سالم به کار بیشتر و مفید تری پرداخته و درنتیجه درآمد بالاتری را کسب کنند و در بهبود شرایط زندگی آنها نقش به سزایی خواهد داشت.
خشکسالی عامل از بین رفتن اکوسیستم طبیعی خاک
یکی از کارشناسان کشاورزی شهرستان گرمسار ابراز داشت: خشکسالی منجر به بیکاری، افزایش ریسک سرمایه گذاری برای موسسات مالی، کاهش سرمایه و کاهش درآمدهای مالیاتی برای دولت می شود و کاهش درآمد، بیکاری، مشکلات اقتصادی و فقر را برای خانوارهای روستایی در بر دارد.
حسین کریمی با بیان این مطلب که مجموع این مسائل را می توان «اثرات اقتصادی» نامطلوب خشکسالی در کشور و روستاهای شهرستان گرمسار دانست که صدمات سنگینی را بر شرایط مالی مردم و دولت به بار می آورد اظهار داشت: تأثیرات این پدیده برسلامتی و کاهش کیفیت زندگی، امنیت عمومی، رقابت بین مصرف کنندگان آب، بی عدالتی و... انکار ناپذیر است.
وی تاکید کرد: خشکسالی و در پی آن کاهش و حتی فقدان رویش گیاهان چه در طبیعت و چه در باغات، مزارع و مناطق زیر کشت باعث از بین رفتن اکوسیستم خاک، طبیعت محیط، کمبود غذا، علوفه کافی و در نهایت مرگ حیوانات اهلی و غیر اهلی می شود.
اختصاص ۵ درصد از منابع صندوق توسعه ملی برای اشتغال در روستاها
نماینده مردم شهرستانهای آرادان و گرمسار در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن بیان اینکه رویکرد حمایت از بخش خصوصی و تعاونی ۳۱ درصد از درآمدهای نفتی را شامل شده که در صندوق توسعه ملی واریز می شود گفت: مردم شهرستان گرمسار و روستاهای تابعه می توانند با فعال کردن بخش خصوصی و تعاونی های روستایی از این فرصت استفاده کنند که اگر نتوانیم این بخش رابه خوبی وکامل فعال کنیم، از آن بی بهره خواهیم شد.
دکتر غلامرضا کاتب با یادآوری این مطلب که طی سال های آینده تا ۶۰ درصد در این صندوق می رود تا مملکت را به شیوه خصوصی و تعاونی های روستایی برساند افزود: امسال ۱۲ تبصره الحاقی برای حمایت از این بخش، بخصوص در بخش های کشاورزی و مناطق روستایی است که در طول پس از انقلاب بی سابقه است.
وی اعلام کرد: برای اولین بار در کشور، ۱۰ درصد از منابع صندوق توسعه ملی به بخش کشاورزی، ۱۰ درصد به بخش صنعت و پنج درصد برای اشتغال در روستاها اختصاص یافته است.
خشکسالی در بخش های شرب، کشاورزی و صنعت اثرات جبران ناپذیری دارد
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با بیان این مطلب که تداوم خشکسالی ها در درازمدت کاهش تنوع زیستی و متعاقب آن انقراض برخی گونه های گیاهی و جانوری را به دنبال خواهد داشت خاطر نشان کرد: این استان که سال گذشته در شمار کم بارش ترین استان های ایران بود امسال نیز با پدیده خشکسالی دست و پنجه نرم می کند و علی رغم اندکی بهبود در وضعیت بارش ها، شرایط آن چندان تغییر چشمگیری نداشته است.
سید نقی عزیزی نخستین نتایج خشکسالی در سه بخش آب شرب، کشاورزی و صنعتی ملموس دانست و تصریح کرد: تنش آبی می تواند در درازمدت به تغییر شکل عرصه ها بیانجامد و چنانچه خشکسالی ها در یک منطقه تداوم داشته باشد در یک بازه ۱۰ تا ۲۰ ساله ممکن است به انقراض گونه های گیاهی و حتی جانوری منطقه منجر شود.
وی آسیب رسیدن به تنوع زیستی را خطرناک ترین اثر ناشی از خشکسالی های پی در پی ارزیابی و عنوان کرد: فقدان منابع آبی مناسب در درازمدت به کم شدن تنوع زیستی انجامیده و ضمن کاستن از پایداری اکوسیستم نیز به اکولوژی منطقه آسیب جدی وارد می کند.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان معتقد است که اجرای طرح های آبخیزداری یکی از مهمترین راههای مقابله با بحران کم آبی در ایران و از جمله استان سمنان است که باید به این مهم توجه بیشتری کرد.
اصلی ترین مشکل روستانشینان آب شرب و کار است
مدیر کل امور بانوان و خانواده استانداری سمنان نیز در این گفتگو با بیان این موضوع که روستاها، خصوصا در حاشیه کویر از خشونت طبیعت و پیامدهای آن رنج می برند اذعان داشت: به دلیل این خطر که هنوز مسئولان از آن آگاهی ندارند، بسیاری از روستاهای استان از لحاظ سکونت و ایجاد شرایط مطلوب زندگی دچارمشکلات عدیده ای شده اند.
زینب کرکه آبادی با بیان اینکه روستاهای استان سمنان به دلیل مواجهه با خشکسالی های پی در پی، دچار مشکلات و مصائب بسیاری برای گذران زندگی خود شده اند بیان داشت: اصلی ترین مشکل روستانشینان آب شرب و فقدان کار و درآمد است لیکن این موارد باعث شده است که بسیاری از روستاها با پدیده مهاجرت روبرو باشند.
کارآفرینی کلید حل مشکلات
یک کارشناس مسائل اقتصادی هم در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن بیان اینکه کارآفرینی می تواند برخی از مشکلات روستائیان گرمسار را حل کرده و در کاهش بعضی از مشکلات دیگر نیز موثر واقع شود ابراز داشت: کارآفرینی در روستاهای شهرستان از چند بعد دارای اهمیت است.
سید علی حسینی با اشاره به ضرورت ایجاد شغل با هزینه های سرمایه ای نسبتا کم اظهار داشت: توسعه یک سرمایه گذاری مشترک توسط کارکنان و استفاده از منابع مالی افراد محلی در قالب اعطا و خرید سهام و کمک به حفظ و پا برجا ماندن روستائیان در خانه و روستای محل زندگی خود به آبادانی روستاها نیزکمک شایانی می کند.
وی یادآور شد: با اجرای موفقیت آمیز برنامه ها و طرح های کارآفرینی در روستاهای شهر گرمسار، در نهایت کل منطقه بیشتر مورد توجه قرارگرفته و حتی مهاجرت معکوس از شهرها به روستا افزایش می یابد و این امر باعث رو آوردن سرمایه گذاران به آن روستا و در نتیجه حرکت به سوی توسعه روستا را به دنبال خواهد داشت.
این کارشناس اقتصادی بیان داشت: متأسفانه کارآفرینی در شهرستان گرمسار به خوبی اعمال نشده است و بسیاری از جوانان روستاهای این شهر به دلیل نداشتن شغل و حرفه، برای زندگی خویش نیز بلاتکلیف مانده اند.
توسعه روستاهای گرمسار و مشکلات طرح های هادی
۱۹ درصد جمعیت شهرستان گرمسار در روستاها ساکن هستند و بنیاد مسکن تا پایان برنامه پنجم موظف به تهیه و اجرای طرح هادی است که تا کنون ۷۱ درصد انجام شده و همچنین در کل روستاهای باقیمانده شهرستان گرمسار باید تا پایان سال مالی ۹۴ یعنی تیرماه، طرح هادی به طور کامل و صحیح انجام شود.
طرح های هادی در روستاهای بخش ایوان کی رهاشده است و پیگیری چندانی درباره آن به عمل نمی آید. ضمنا تعدادی ازروستاهای بخش ایوان کی از داشتن گاز طبیعی محروم مانده اند. به هر نحو، تخلیه روز افزون روستاهای شهرستان گرمسار به علل گوناگون و قابل رفع، مسئله ای نیست که بتوان به راحتی از کنار آن عبور کرد.
اگرچه در این زمینه نیاز به تصمیم ها و اراده های مصمم و برنامه های بلند مدت به شدت احساس می شود، اما نباید فراموش کنیم که روستاهای محروم و مظلوم شهرستان گرمسار هم اکنون نیز منتظر بسیاری از تصمیم ها، پروژه ها، توجه ها، تمرکزهای ریز و درشت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی هستند، تا حداقل حدودی روند مهاجرت، بیشتر از این شتاب نگیرد و روستاها پا برجا بمانند.
رفع مشکلات اقبال روستائیان برای ماندگاری و فعالیت را بیشتر می کند
در نهایت باید گفت، موضوع روستاها و تامین آب شرب و کشاورزی از دیرباز همواره یک سوژه بسیار مهم و اساسی برای بحث از سوی کارشناسان، جامعه شناسان و برنامه ریزان بوده و این روستاها بوده اند که در مقاطع مختلف تاریخی، تأثیری تعیین کننده در سرنوشت کشور مخصوصا زندگی عشایر گرمساری داشته اند.
وجود برخی از مشکلات قابل حل در روستاها و رفع نشدن آن ها توسط مسئولان باعث شده است که روستانشینان اقبالی به سکونت در روستای آبا و اجدادیشان نداشته باشند و آهنگ کوچ و مهاجرت به نقاط شهری در آن ها تشدید شود لذا شایسته است ابتدا مشکلات را شناسایی کرده و این مسئله را بدانیم که به راحتی نمی‌توان توسعه روستایی را محقق ساخت.
درست است که مباحث فرهنگی، اجتماعی، امکانات، تفکرات، انتظارت و رفتارهای جدید در روستاها بوده که توسعه روستایی را دشوار می‌سازد اما بازهم این مردم روستاها هستند که با امید به روزهای بهتر زندگی می کنند
داوود عبدی
نظر شما